نقدی بر فعالیت احزاب در ایران: بعد از انتخابات تا اطلاع ثانوی تعطیل!

به گزارش سایت خبری پرسون، عطیه اکبری کارشناس ارشد علوم سیاسی در یادداشتی نوشت: برای شناخت و نقد احزاب در ایران ابتدا باید بدانیم که حزب چیست؟

حزب یا تشکل سیاسی سازمانی سیاسی و اجتماعی است که هدفش تاثیر بر سیاست سازی و تصمیم گیری جریانات به طور موثر است.

به عبارتی دیگر احزاب رابط و واسط نظام سیاسی از یک سو و تشکل های مدنی و مردمی از سویی دیگر هستند.احزاب در واقع در پی رصد اوضاع ، تجزیه و تحلیل مسائل جاری، تصمیم سازی و تصمیم گیری در سطح داخلی و بین المللی هستند.

بر این مبنا فعالیت احزاب سیاسی را می توان برنامه هایی برای توسعه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دانست که با تکیه بر آن اهداف حزب و اهداف و منافع ملی تامین می شود.

نخبگان سیاسی یا (political elites) منشا تحول و تاثیر در برنامه های توسعه محور سیاسی ،اقتصادی و اجتماعی هستند و بر این مبنا می توانند اهداف خود را همگام با جامعه مدنی پیش برند.

به طور کلی می توان گفت وجود احزاب نتیجه تکامل جامعه مدنی با دنیای پیرامون خود برای تحلیل موثر آن است.

سنتی ترین کارکرد احزاب که در ایران که بسیار مورد اقبال قرار دارد کارکرد انتخاباتی است. در حالی که که این روند می تواند آسیب زا باشد! از این منظر اعضای یک حزب نه شناختی از هم دارند و نه سطح توان مندی یکدیگر را می شناسند! به این ترتیب این فرایند در مرحله آزمون و خطا اتفاق می افتد و این امر باعث افزایش خطا و ریسک خواهد شد!!

این در حالی است که احزاب در کشورهای توسعه یافته کارکردهای دیگری چون آموزش و جامعه پذیری سیاسی را بر عهده دارند و در واقع نقش رابط بین مردم و دولت را ایفا می کنند.

متاسفانه در جامعه ایران نظرگاه سنتی غالب است و احزاب دارای کارکرد حداقلی خود هستند!!

مشکل دیگر تحزب گرایی در ایران فرهنگ غالب موجود در خانواده ها و جامعه ایرانی است. اینکه معمولا مردم گرایشی به فعالیت های سیاسی ندارند و حتی آنرا تقبیح می کنند!! بر مبنای این فرهنگ خانواده ها خود مانعی برای فعالیت فرزندان محسوب می شوند

بنابراین اکثریت قریب به اتفاق خانواده های ایرانی تمایلی به ورود فعالیت های حزبی ندارند!! به طور کلی ایرانیان این گونه آموزش دیده اند که سیاست امر خطرناکی است و نباید به آن ورود کرد و حتی در مباحث فرهنگی و اجتماعی با نوعی انفعال و انجماد از سوی جامعه مدنی مواجه هستیم!! بر مبنای این تفکر مسائل مهم زندگی برایمان به مسائلی جزئی مبدل گشته و با چالشی بنام عدم تحزب گرایی موثر در ایران مواجه هستیم!! تسری این تفکر جامعه را با مشکلات عدیده ای روبه رو خواهد کرد و باید برای رفع آن چاره ای اندیشید!!

احزاب در ایران جز به انتخابات و فرایندهای مرتبط با آن نمی اندیشند و به همین دلیل در آستانه انتخابات شاهد ظهور احزاب در کشور هستیم و پس از آن احزاب تا اطلاع ثانوی تعطیل می شوند!!

ایجاد انگیزه مشارکت در انتخابات را احزاب به وجود می آورند و راه موثر افزایش مشارکت مردم در انتخابات تقویت احزاب است.

برای ارتقای فرهنگ تحزب باید از بدنه نخبگان دانشگاهی و اساتید خلاق و صاحب نظر در این حوزه ها بهره برد. در سال های اخیر با نگاهی به فعالیت احزاب متوجه می شویم که درصد بسیار کمی از نخبگان در جریان تحزب مشارکت موثر داشته اند که از مهمترین علل آن افزایش ناامیدی در جامعه،فرار مغزها،فرهنگ غالب جامعه مدنی و سیاست گریزی است.

امروزه جهانی شدن در عرصه ارتباطات و فناوری اطلاعات ضرورت ایجاد احزاب قوی و کارامد را ایجاب می کند بنابراین احزاب از این فرصت برای رفع چالش های موجود می توانند بهره گیرند.در دهکده جهانی دسترسی به اطلاعات بسیار آسان است و به این ترتیب فرصت جدیدی برای احزاب فراهم است تا از آن برای نیل به اهداف عالی و رسیدن به منافع ملی بهره برند و از این فرصت حداکثر استفاده را نمایند .

همان گونه که ساموئل هانگینتون نظریه پرداز معروف بر این باور است که در زمان نوسازی، جامعه دو راه دارد:

۱)افزایش آشوب و آشفتگی سیاسی؛

۲)ایجاد مشارکت و شکل گیری احزاب در جهت صحیح؛

مسلما راه دوم که همان راه اصلاحات و تعدد احزاب (پلورالیسم سیاسی) است هزینه کمتری برای جامعه، حکومت و عموم مردم دارد و در واقع راهبرد برد - برد محسوب می شود و در واقع مصداقی از تفاهم ملی است.

مشکل دیگری که در تاسیس احزاب در جمهوری اسلامی ایران با آن مواجه هستیم کمبود روحیه کار جمعی در میان ایرانیان است.هر یک از ما ممکن است فعالیت های فردی را براحتی انجام دهیم اما در فعالیت های جمعی با مشکل مواجه شویم!! دلیل این امر هم می تواند به آموزش نادرست ما در خانواده مدرسه و... وابسته باشد و این امر می تواند فعالیت های حزبی را با موانعی جدی مواجه سازد.

نکته دیگری که باید در نظر داشت بحث میزان تدوام احزاب در جمهوری اسلامی است.

همان گونه که پیشتر گفته شد احزاب در ایران ماهیت انتخاباتی و فصلی دارند و در پایان انتخابات شاهد تعطیلی فعالیت آنها هستیم. این در حالی است که وجود احزاب پر دوام همراه با فعالیت موثر و آموزش دانش اجتماعی سیاسی ضروری به نظر می رسد.

از دلایل دیگر عدم اقبال افراد به ورود در تحزب گرایی و جهت گیری سیاسی وضعیت کنونی معیشت مردم، تورم و مسائلی است که با این بخش ها ارتباط می یابند.

در اصل تحزب فرایند و پروژه ای است که در بستر امنیت اقتصادی و روانی جامعه گسترش می یابد و در انزوای بین المللی و مشکلات اقتصادی احزاب روندی رو به افول خواهند داشت چون توسعه اقتصادی و توسعه سیاسی ارتباطی متقابل و مستقیم دارند و با رفع این مشکل(رفع تحریم) و افزایش روابط بین المللی زمینه مشارکت موثر افراد افزایش می یابد و مردم فرصت بیشتری در ابراز نظر و تحلیل جریانات سیاسی و اجتماعی خواهند یافت و به این صورت افزایش وفاق و آشتی ملی صورت می گیرد.

نکته ی دیگری که در بحث تحزب ضروری به نظر می رسد عدم تمرکز گرایی است. احزاب باید به صورت ادواری جلسات خود را برگزار کرده و به صورت آنلاین با اعضای خود در نقاط دیگر کشور تعامل داشته باشند و از نظرات متعدد افراد و قومیت های مختلف بهره مند گردند .برای رسیدن به این منظور باید به نحوه صحیح بودجه بندی در خصوص تخصیص امکانات برای افزایش بهره وری موثر احزاب در سطح کشور توجه نمود.

از علل دیگر عدم اقبال افراد به احزاب و جریانات سیاسی وجود روحیه فردگرایی است. واضح و روشن است که فردگرایی و عدم تکثر مانع مشارکت حزبی و سیاسی خواهد بود.

نکاتی که برشمردم چالش هایی هستند که برای ایجاد و ادامه فعالیت احزاب در ایران با آن ها مواجه هستیم.

اگر برای رفع مشکلات اجتماعی موجود مصمم هستیم باید از حداکثر ظرفیت اجتماعی به خصوص در سطح نخبگان بهره گیریم و برای رسیدن به این مقصود ایجاد احزاب موثر و پایدار در تسهیل این فرایند کمک خواهد کرد.

با ایجاد احزاب شاهد افزایش مشارکت موثر مردم در تصمیم گیری های کلان و قومی خواهیم بود و این امر باعث افزایش انگیزه اعتماد به نفس و افزایش حضور حداکثری مردم و زمینه ساز صلح و آشتی ملی خواهد بود. هم چنین باعث بهبود مدیریت و تنظیم و اجرای برنامه های کارامد با ضریب خطای کمتر می شود. به عبارتی دیگر در اثر تعامل، تبادل نظرات و تفاهم حزبی جلوی آزمون و خطا گرفته خواهد شد و از تجربیات و نظرات شاخص الیت ها بهره مند خواهیم شد.

امید است با استقرار دولت جدید به ریاست دکتر پزشکیان تدابیر لازم برای نیل به این اهداف اندیشیده و شاهد ظهور احزاب کارآمد برای نیل توسعه سیاسی و اقتصادی میهن عزیزمان باشیم.

به امید ایرانی آباد و سرافراز...