طراحی بازار و مزایده چه کاربردی در اقتصاد دارد؟

به گزارش سایت خبری پرسون، جایزه نوبل اقتصاد امسال به رابرت ویلسون و پال میلگروم دو استاد دانشگاه استنفورد رسید. علت اهدا جایزه به آن ها بهبود نظریه مزایده و ابداع اشکال جدید مزایده عنوان شد. البته کار آن ها ادامه کار اقتصاددانانی بود که بیش از یک قرن بر طراحی بازار و به طور خاص طراحی مزایده کار کرده بودند.

طراحی مزایده بازار به چه معنا است؟

بازار یک مفهوم مهم و پایه ای در اقتصاد است. هرجا که مبادله صودت می گیرد بازار وجود دارد حتی بازاری که به صورت مجازی است. نگاه کلاسیک این که هر جا بازار است حتما عرضه و تقاضا وجود دارد و این بازار اطلاعات لازم را برای هماهنگی مقدار تولید و مقدار مصرف از قیمت می گیرد که خیلی تجمعی و کپسولی اطلاعات موجود آدم های فعال در بازار را که با هم در تعامل هستند را در خود حفظ کرده است. از مکانیزم بازار که صحبت می کنیم انگار درباره مکانیسم کشف قیمت صحبت می کنیم.

هر جا که تقاضا برای کالایی از عرضه اش بیش تر باید قیمت را افزایش داد و برعکس عرضه بیشتر بود قیمت را کاهش دهیم. این فرایند آنقدر تکرار می شود تا به قیمت تعادلی برسد. چیزی که در مورد طراحی بازار ناملموس به نظر می رسد این که وقتی در مورد بازار صحبت می کنیم نگاه ها غیرمتمرکز است.

انگار که قرار نیست کسی از بیرون یا یک دست مریی بر آن اثر بگذارد. به همین دلیل به سمت دست نامریی می رویم ولی وقتی حرف از طراحی می زنیم بحث دست مریی کم رنگ می شود و این طراحی بازار یک ترکیب متناقض است.

در واقع این شکل نیست این سنتی که در حال حاضر به عنوان رویکردهای جدید در اقتصاد داریم مانند مزایده چیزی نیست جز همانی که از قرن ها پیش داشته ایم با عنوان دست نامریی تعادل در عرضه و تقاضا وقتی پیش از این از دست نامریی در بازار صحبت می کردیم قبل از طراحی بازار منظور این بود که انگار دستی وجود دارد اما دیده نمی شود گاهی اصلا وجود هم ندارد. اساسا بعضی بازارها اصلا شکل نمی گیرند که مریی یا نامریی باشند.

یک بحث کلی در اقتصاد به عنوان شکست بازار وجود دارد. آدام اسمیت معتقد است اگر کسی در بازار مداخله نکند، بازار به تعادل نمی رسد.

به طور کلی طراحی بازار به حوزه‌ای فعالیت‌های مشترک اقتصاددانان، مهندسان علوم رایانه، متخصصین تحقیق در عملیات و حتی ریاضیدانان اطلاق می‌شود که در پی بهره‌گیری از اصول عمومی حاکم بر مبادلات برای ایجاد بازارهای جدید یا رفع نواقص بازارهای موجود هستند.

بنا بر نظریه قیمت در علم اقتصاد، با فرض وجود شرایطی، انجام مبادلات توسط تک تک عوامل اقتصادی منجر به انتفاع حداکثری افراد حاضر در تعاملات خواهد شد. در واقعیت اما شرایط به گونه‌ای دیگر است؛ معمولاً با موارد شکست بازار مواجهیم و البته گاهی اوقات با شرایط یا قیودی چون ازدحام در بازار، بازارهای مشمئزکننده و عدم ایمنی در بازار مواجه هستیم. اینجا است که طراحان بازار برای دست یابی به وضعیت‌هایی مطلوب دست به تدارک بسترهای تعاملی با لحاظ برخی قیود و شرایط می‌شوند. ادعا بر آن است که چنین بسترهایی موجبات کارایی و انتفاع حداکثری افراد را فراهم می‌آورد. یکی از این بستر ها مزایده است.

کابردهای مهم طراحی بازار

به‌طور کلی موضوعات مورد مطالعه طراحان بازار به موارد معدود و البته متنوعی از بازارهای به هم‌رسان بر می‌گردد. بازارهای کار پزشکان و بازار کلیه از جمله مهم‌ترین این کاربردها می باشند.

طراحی بازار و به هم‌رسانی در بازار کار

همان‌طور که اشاره شد، در برخی بازارها، سازوکار قیمتی دست به تخصیص منابع نمی‌زند. یکی از این نوع بازارها، بازارهای کار است. معمولا کارفرماها یا بنگاه‌ها حقوق و دستمزد پیشنهادی به متقاضیان کار را آن قدر کاهش نمی‌دهند که میزان عرضه و تقاضا در بازار کار آن فعالیت خاص برابر شود بلکه دقیقاً انتخاب کدام متقاضی برای بنگاه‌ها مهم است. در برخی بازارهای کار نیز انتخاب کدام کارفرما برای متقاضیان از اهمیت برخوردار است.

طراحی بازار و به هم‌رسانی در بازار کلیه

یکی دیگر از کاربردهای مهم مقوله به هم رسانی، بازار کلیه است. معمولاً متقاضیان پیوند کلیه با مشکل کمبود کلیه سازگار با خویش مواجهند. طراحان بازار با طراحی سامانه‌هایی برای به هم‌رسانی متقاضیان پیوند کلیه و دهندگان کلیه، سعی می‌کنند موجبات کاراتر شدن نتیجه تعاملات مربوط به مبادله کلیه را فراهم آورند. دو گونه کلی ایجاد ارتباط میان بیماران متقاضی پیوند و دهندگان، ارتباط یا مبادلات زنجیره‌ای و چرخه‌ای است. در مبادله چرخه‌ای مجموعهٔ دهندگان و گیرندگان کلیه چرخه‌ای برای مبادله کلیه را تشکیل می‌دهند.

مزایده به چه معنا است؟

مزایده‌ها معاملاتی هستند که با توجه به پیشنهادهای شرکت‌کنندگان، با یک مجموعه خاص از قوانین و جزئیات تخصیص منابع مشخص می‌شوند.

مزایده‌ها به عنوان یک بازی با اطلاعات ناقص طبقه‌بندی می‌شوند، زیرا در اکثر اوقات یک فرد اطلاعات مربوط به معامله فرد دیگر را ندارد.

مزایده‌ها انواع مختلفی دارند، ولی ویژگی خاص همه آن‌ها این است که همگانی هستند و می‌توانند برای خرید یا فروش هر موردی استفاده شوند.

در بسیاری از انواع آن نتیجه مزایده به هویت شرکت کنندگان بستگی ندارد. (شرکت کنندگان می‌توانند مجهول باشند) در بیشتر مزایده‌ها شرکت کنندگان میزان پولی را که مایلند پرداخت کنند را پیشنهاد می‌دهند. در مزایده‌های استاندارد، برنده مزایده فردی است که بیشترین پیشنهاد را داده‌است ولی در مزایده‌های غیر استاندارد این اتفاق نمی‌افتد.

نظریه مزایده یک شاخه از اقتصاد کاربردی است که به نحوه عملکرد افراد در بازار مزایده و بررسی ویژگی‌های بازار مزایده می‌پردازد. تا کنون طرح‌ها و مجموعه قوانین بسیاری مانند بهره‌وری از یک طرح مزایده داده شده، استراتژی‌های قیمت‌گذاری مطلوب، بهینه و تعادل استراتژی‌های مناقصه و مقایسه درآمد، توسط نظریه پردازان برای مزایده و موضوعات متداول این موضوع مورد بررسی قرار گرفته‌اند. سالیان سال تصویری که از مزایده در ذهن مردم وجود داشت، همان تصویری بود که در تلویزیون و سینما وجود داشت. از نظر آن‌ها مزایده‌ها چیزی شبیه حراجی‌هایی برای فروش تابلوهای پیکاسو و ون گوگ بود که در آن یک نفر در یک سالن شلوغ مزایده را مدیریت می‌کند و مردم قیمت‌ها را فریاد می‌زنند.

در سال‌های اخیر این رویه تغییر کرده‌است. هم‌اکنون بسیاری از مردم در مزایده‌های اینترنتی برای خرید یا فروش محصولات شرکت می‌کنند. حتی آن‌هایی که از امکانات مزایده اینترنتی که شرکت‌هایی مانند eBay ارائه می‌دهند استفاده نمی‌کنند احتمالاً در جریان مزایده‌هایی که دولت‌ها برای واگذاری برخی از امتیازها برگزار می‌کنند، هستند.
نظریه مزایده به عنوان یک ابزار برای اطلاع‌رسانی و طراحی مزایده‌های واقعی در جهان نیز استفاده می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها خصوصی‌سازی شرکت‌های بخش دولتی یا فروش مجوز برای استفاده از طیف الکترومغناطیسی است.

بازارهای مناقصه و مزایده به سالم سازی بازار کمک می کند

یوسف کاووسی کارشناس اقتصادی در گفت و گو با خبرنگار اقتصادی پرسون در خصوص کاربرد مزایده در اقتصاد ایران اظهار داشت: برای آن که بازار رقابتی و به دور از انحصار باشد، باید عرضه و تقاضا در بازار حاکم شود و مزایده در این راه به سالم سازی فضای بازار کمک می کند.

کاووسی مطرح کرد: در اقتصاد کشور، مزایده و مناقصه های دولتی اگر در زمان مناسب در اختیار فعالان اقتصادی قرار گیرد از انحصار و تخلف جلوگیری می کند. در این راستا دولت سامانه ای را طراحی کرد و تمامی مزایده ها در ان عرضه شد تا همه بتواند پیشنهادات خود را مطرح کنند. قابل ذکر است که اگرفضای مناقصه و مزایده واقعی شود قیمت ها هم واقعی می شوند.

وی افزود: تا مدت ها افراد نزدیک به سازمان های پشتیبانی و تدارکات افراد نزدیک خود را معرفی می کردند و آن ها پاکت های خود را که قیمت در آن ذکر شده بود را عرضه می کردند و این پاکت ها در یک ساعت مشخص با حضور نمایندگان شرکت کننده در مناقصه در محل آن سازمان باز می شد و بعضا تبانی و فساد شکل می گرفت. به این صورت که قیمت ها را از قبل می دیدند و به نزدیکان خود می گفتند. حتی شده 10ریال قیمت را اضافه می کردند و مناقصه را می بردند. نتیجه این بود که کار به درستی انجام نمی شد و یا اینکه در حین انجام کار دچار مشکل می شد.

این کارشناس اقتصادی در ادامه گفت: از زمانی که این سامانه را ایجادکردند ظاهرش این است که موارد مختلف در سامانه اعلام می‌شود و افرادی که واجد شرایط هستند مزایده و مناقصه را می برند. مثلا برای مزایده های وزارت بهداشت افراد واجد شرایط وزارت بهداشت باید باشند و هرکسی نمی تواند در این مزایده ها شرکت کند. بنابراین شرایط حداقلی ایجاد کردند که افراد با بهترین قیمت بهترین کار را انجام دهند و با نظارت سازمان مربوطه به سرانجام برسانند.

کاووسی در پایان گفت: البته هنوز هم شک و شبهه هایی از دخالت بالا دستی ها در مزایده وجود دارد. با این حال برای تنظیم یک بازار منطقی و رقابتی وجود بازارهای مناقصه و مزایده می تواند به ایجاد فضای سالم و به دور از رانت کمک کند.