زلزله طبس، اگر امروز رخ دهد (قسمت دوم)

به گزارش سایت خبری پرسون، پس از گذشت 43 سال، هستند از مردم ساکن طبس و اطرافش، که در موقع رخداد حادثه، شاهد و ناظر خرابی ها و تلفات جانی زلزله بودند، و هم اکنون، ناظر روند و آهنگ شتابان تغییرات و رشد و توسعه این شهر کویری واقع بر دامنه ارتفاعات شتری، که می توانند پیرامون جزئیات حادثه بازگوی آلام کهنه خود باشند. گلشن طبس در حال رشد و توسعه است، انتظار بر این است که سمت و سوی رشد و توسعه شهری، با توجه به تجربه تلخ زلزله 25 شهریور 1357با توجه به خطر زلزله و دوری از گسل ها و ساخت و ساز، ایمن و مطمئن باشد. اگر آن زمین لرزه، امروز رخ دهد، در همان منطقه و همان پهنه زلزله طبس، چه وضعیت و شرایطی پیش بینی می شود؟ در قسمت دوم این گزارش، گفتگو را با دکتر علی بیت اللهی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در خصوص شبیه سازی زلزله طبس که در سال 95 انجام شد و نتایج آن شبیه سازی، ادامه می دهیم!

در مورد شبیه سازی زلزله طبس در سال 95 بفرمایید؟

براساس داده های آمار نفوس و مسکن از آخرین دوره آماری 1395، زلزله طبس با جانمائی رومرکز زلزله در جنوب شهر طبس یعنی در حدود 22 کیلومتری از مرکز شهر؛ شبیه سازی شد. برآورد جمعیت کنونی شهر در سال 1400 حدود 45 هزار نفر تخمین زده می شود. در زمان وقوع زمین لرزه جمعیت آن حدود 12 هزار نفر برآورد شده است.

برمبنای نسبت متوسط جمعیت به تعداد واحد مسکونی، تعداد واحد های مسکونی شهر طبس حدود13 هزار واحد مسکونی تخمین زده می شود که این تعداد در زمان وقوع زمین لرزه برای شهر طبس کمتر از3هزار واحد مسکونی بوده است.

نسبت واحدهای مسکونی اسکلت دار به کل واحدهای مسکونی شهر طبس در مقایسه با اغلب شهرهای ایران(1243 شهر بر اساس آمار 1395)، نسبت مطلوبی است و عددی در حدود 0.78 را شامل می شود که از این لحاظ در بین صد شهر اول ایران قرار دارد. این نسبت در مقایسه با میانگین کشوری که عددی در حدود 0.42 می باشد نشان از کیفیت نسبی مطلوب ساختمان های مسکونی شهر طبس دارد. اما شاخص کیفی واحدهای مسکونی روستاهای اطراف طبس که در حدود 37 روستا است، مشابه شهر طبس نمی باشد.

13078 نفر ( بر اساس آمار 1395) در 3987 واحد مسکونی روستائی زندگی می کنند که از آن میان 1921 واحد فاقد اسکلت می باشند، نسبت واحدهای اسکلت دار به واحدهای بودن اسکلت روستائی هم در میان روستاهای کشور عدد مناسبی است.

مسلما چنین شرایط کیفی ساختمان ها ما را به کاهش ریسک زلزله در طبس و اطراف آن باید امیدوار کند، اما بررسی روند گسترش بی رویه شهری به سمت پای ارتفاعات شتری و ساخت و ساز بر روی چندین سگمنت سامانه گسلی طبس در شرق شهر، این هشدار را می دهد که اگر بازنگری اساس در نقشه های توسعه شهری با در نظر گرفتن خطر زلزله صورت نگیرد، ممکن است تعداد تلفات جانی زلزله 7.4 طبس اگر تکرار شود، از زلزله 1357 نیز فزونتر گردد. این امر در مورد ساخت و سازهای روستائی هم صادق است. افزایش جمعیت بیش از سه برابری نسبت به جمعیت زمان رخداد زلزله 25 شهریور 1357، در معرض قرار گیری را بالاتر برده است و به تبع آن ریسک لرزه ای نیز افزایش بافته است.

برآورد خسارت، برای زلزله شبیه سازی شده طبس با بزرگی 7.4 چگونه بوده است؟

اگر زلزله طبس با بزرگی 7.4 در جنوب طبس و به فاصله تقریبی 25 کیلومتری از مرکز شهر رخ دهد، با توجه به تعداد واحدهای ساختمانی و تیپ های سازه ای آنها، که بعد از بازسازی، کیفیت نسبتا مناسبی در مقایسه با نرم و میانگین کشوری پیدا کرده است، خسارت واحد های مسکونی قابل ارزیابی است. این کار برای قضاوت و داوری در این خصوص که آیا با گذشت 43 سال از رخداد زلزله طبس، ریسک لرزه ای در این ناحیه کاهش یافته است، می تواند ملاک مناسب و قابل استنادی ارائه دهد.

برپایه اطلاعات جمعیت و مسکن 1395 محدوده طبس و اطراف آن، تعداد کل واحدهای مسکونی شهری خسارت دیده احتمالی در زلزله شبیه سازی شده طبس، 6 هزارو 167 برآورد شده و تعداد شهرهای آسیب دیده احتمالی 9 شهر می‌باشد. تعداد جمعیت ساکن در واحدهای شهری خسارت دیده احتمالی با توجه به نسبت جمعیت به واحد مسکونی شهری،20 هزارو نهصد و شصد وهشت نفر برآورد شده است.

تعداد کل واحدهای مسکونی روستائی خسارت دیده احتمالی 2422 واحد برآورد شده و تعداد آبادی‌های خسارت دیده احتمالی در زلزله 7.4 زلزله طبس 181 آبادی است. تعداد جمعیت ساکن در واحدهای روستایی خسارت دیده احتمالی با توجه به نسبت جمعیت به واحد مسکونی روستائی، 8719 نفر برآورد شده است.

در مجموع، کل واحدهای خسارت دیده در محدوده اثر زلزله شبیه سازی شده طبس، حدود 8600 واحد مسکونی و جمعیت ساکن در واحدهای مسکونی آسیب دیده حدود 30 هزار نفر برآورد می شود.

با توجه به کیفیت سازه ای و نسبت واحدهای اسکلت دار به فاقد اسکلت در شهر طبس، برآورد شده است که حدود 22درصد واحدهای مسکونی دچار فروریزش کامل می شود. این وضعیت برای مناطق روستائی حدود 50% می باشد که یعنی50% واحدهای مسکونی روستائی اطراف رومرکز زلزله 7.4 شبیه سازی شده، دچار فروریزش و خرابی کامل می شوند.

براساس چنین برآوردی، می توان نتیجه گرفت که حدود 1400 واحد مسکونی شهری و 1200 واحد مسکونی روستائی در اثر رخداد زلزله ای مشابه زلزله طبس، دچار ویرانی کامل خواهند شد که با در نظر گرفتن نسبت های جمعیت شهری و روستائی به واحدهای مسکونی، احتمال تلفات جانی 9 هزار نفر بود که در مقایسه با زمان رخداد زلزله طبس، در 25 شهریور 1357، که تعداد جانباختگان زلزله طبس به طور رسمی ۶۳۶۳ نفر اعلام شده است، افزایشی معادل 40 درصد را نشان می دهد که لازم به ذکر است که این برآورد ها بر مبنای آمار 1395 است، که بر مبنای آمار سال1400 انتظار خرابی بیشتر از مقادیر مذکور است.

پرواضح است که با رشد جمعیت و افزایش تعداد واحدهای مسکونی، علیرغم ارتقاء قابل ملاحظه شاخص کیفی سازه ای(نسبت ساختمان های اسکلت دار به فاقد اسکلت) ریسک لرزه ای در گستره طبس افزایش پیدا کرده است.

برآورد انجام یافته خسارت و تلفات جانی، بر فرض احداث استاندارد و مطابق با آئین نامه ساختمان های اسکلت دار در منطقه و بر مبنای آمار 1395 انجام یافته است که در عمل و اجرا، تجربه زلزله های رخ داده نشان داده است که درصد قابل توجهی از مستحدثات، ملاحظات آئین نامه ای، بطور کامل در نظر گرفته نشده است. از طرفی دیگر، کیفیت مصالح و به ویژه بتن در ساختمان های با اسکلت بتنی، در فروریزش ساختمان ها در زلزله ها بسیار موثر بوده است؛ نظیر زلزله کرمانشاه که اگر چنین ملاحظاتی در برآورد خسارت در نظر گرفته شود، مسلما، تعداد خسارت و تلفات جانی به تبع آن، بالاتر خواهد رفت.

برآورد کلی با در نظر گرفتن کلیه پارامترهای دخیل در ریسک لرزه ای، نشان می دهد که از دیدگاه ساختمانی ریسک لرزه ای85 درصد و برمبنای تلفات جانی 40درصد، با گذشت 43 سال از زلزله دهشتناک طبس، اضافه شده است.