کیست‌های تخمدان در اغلب موارد باعث قاعدگی سخت یا بروز دردهای شدید در ناحیه شکم و لگن می‌شوند، امروزه به دلیل ماشینی شدن سبک زندگی، تغذیه نامناسب یا افزایش وزن زنان بیش از پیش دچار این مشکل می‌شوند که اگر تشخیص و درمان آن به موقع انجام نشود، زمینه‌ساز ناباروری است، لذا باید زنگ خطر این موضوع آگاهی‌رسانی شود تا بتوان با تشخیص و درمان به‌هنگام این بیماری از بروز مشکلاتی همچون ناباروری است تا جای ممکن پیشگیری کرد.
اکثر کیست‌های تخمدان از نوع عملکردی هستند و در پاسخ به تغییرات بدن در چرخه قاعدگی شکل می‌گیرند، کیست‌هایی که منجر به بروز علائم شده‌اند، به طور معمول اندازه بزرگی دارند و باید با دقت بیشتری مورد بررسی قرار گیرند، در این صورت پزشک متخصص زنان با تعیین اندازه کیست ارزیابی می‌کند که به جراحی نیاز است یا خیر.
تمام زنان می‌توانند به کیست تخمدان مبتلا شوند
سیده صفورا روح‌الامین، فلوشیپ جراحی کم تهاجمی زنان و زایمان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، درباره کیست تخمدان اظهار می‌کند: کیست‌ها یا توده‌های تخمدانی در تمام سنین حتی از دوران جنینی، جنین مونث ممکن است دیده شود که البته شایع نیست؛ این در حالی است که بسیاری از فولیکول‌های تخمدانی تحت عنوان کیست‌های تخمدانی اشاره می‌شود که واژه و اصطلاح غلط است.
وی می‌افزاید: در دوران باروری در هر سیکل قاعدگی بنا بر روند فیزیولوژیک و طبیعی بدن، فولیکول‌های تخمدانی یک فولیکول بالغ هستند و شروع به تخمک‌گذاری می‌کنند که ظرفیت باروری را برای زنان ایجاد می‌کنند.
این فلوشیپ جراحی‌های کم تهاجمی زنان و زایمان تصریح می‌کند: زمانی که این فولیکول بالغ می‌شود، ممکن است اندازه آن تا حدود سه سانتی‌متر برسد که طبیعی است و اگر به صورت اتفاقی در دوران قاعدگی، بیمار سونوگرافی شود، ممکن است تحت عنوان کیست تخمدانی تلقی شود که این‌گونه نیست؛ اگر اندازه این فولیکول بیشتر از سه سانتی‌متر شود یا اینکه نوع کیست بر اساس ویژگی‌های سونوگرافی خاص باشد، ممکن است واژه کیست تخمدان به آن تعلق گیرد.
وی ادامه می‌دهد: گاهی ممکن است فولیکول بالغ اتفاق نیفتد و به کیست‌های فیزیولوژیک تبدیل شود که به مرور زمان در عرض شش تا هشت هفته کوچک می‌شود و از بین می‌رود و نیاز به مداخله و اقدام درمانی ندارد، اما اگر اندازه آن از حدود هشت تا ۱۰ سانتی‌متر بالاتر رود یا ویژگی‌های سونوگرافی، کیست و علائم بیمار به صورت موردی باشد نیاز به بررسی تکمیلی و شاید درمان دارد.
روح‌الامین با بیان اینکه در زنانی که در سنین باروری قرار دارند، کیست تخمدان بیشتر دیده می‌شود، می‌گوید: گاهی ممکن است قبل از بلوغ، کیست و توده‌های تخمدانی دیده شود که گاهی در حد یک تا دو درصد بدخیم هستند و نیاز به پیگیری و درمان به موقع و لازم دارد.
شایع‌ترین علل کیست تخمدان
وی در پاسخ به این سوال که دختران نوجوانی که هنوز قاعده نشده‌اند یا زنانی که یائسه شده‌اند، چگونه به کیست تخمدان مبتلا می‌شوند، اظهار می‌کند: به طور معمول بیمار در هر سن علائمی دارد، شایع‌ترین علتی که بیمار با کیست تخمدان به پزشک مراجعه می‌کند دردهای قاعدگی، لگنی و دردهای زیر ناحیه تحتانی شکم است که گاهی مرتبط با دوران سیکل قاعدگی بیمار و گاهی غیرمرتبط بوده و در ارزیابی و بررسی علت دردهای لگنی ممکن است به کیست‌های تخمدانی برخورد کنیم که بر اساس اندازه، علائم و ویژگی‌های سونوگرافی ممکن است در موارد خاصی نیاز به جراحی باشد.
این فلوشیپ جراحی‌های کم تهاجمی زنان و زایمان اضافه می‌کند: گاه به صورت نادر کیست‌های تخمدانی دچار پیچ‌خوردگی می‌شوند که اگر در زمان طلایی اقدام درمانی انجام نشود منجر به از بین رفتن عملکرد تخمدان و نکرزو شدن (مرگ بافت) تخمدان می‌شود؛ گاهی ممکن است کیست‌های تخمدانی دچار پارگی شود و مایع کیست داخل لگن بریزد و باعث درد شدید شود یا گاهی خونریزی داخل شکم رخ دهد که این دو مورد اورژانسی بوده و نیاز به مداخله و جراحی است.
وی با اشاره به ترکیدن کیست تخمدان تصریح می‌کند: ترکیدن کیست‌های تخمدان مورد شایعی نیست و گاهی بیمار با کیست‌های طبیعی که به پزشک مراجعه می‌کند، نگران ترکیدن کیست خود باشد و محدودیت فعالیت فیزیکی برای خود قائل شود، اما ترکیدن کیست تخمدان اتفاق شایعی نیست، از این رو روند طبیعی زندگی بیمار باید ادامه پیدا کند و بسیاری از اوقات تنها پیگیری نسبت به درمان بیماری کفایت می‌کند.
روح‌الامین در پاسخ به این سوال که آیا کیست‌های تخمدانی همیشه علامت‌دار هستند، خاطرنشان می‌کند: همیشه این کیست‌ها علامت‌دار نیستند و گاهی ممکن است به صورت اتفاقی کشف شوند یا با علائم متفاوتی مانند علائم گوارشی شناسایی شوند، اما شایع ترین علامت در توده‌ها و کیست‌های تخمدانی که همراه با علائم ژنیکولوژیک بوده، دردهای لگنی است که مرتبط با دردهای سیکل قاعدگی بوده و در کنار آ ن تهوع، استفراغ، کاهش اشتها، اختلالات و بی نظمی‌های قاعدگی همراه با درد، خونریزی‌های غیرطبیعی همراه باشد و این موارد به سن بیمار (در سنین باروری، نزدیک به یائسگی یا بعد از آن) می‌تواند متفاوت باشد.
وی می‌افزاید: این باور در فرهنگ ما وجود دارد که یک دختر نوجوان که قاعده شده و درد دارد، انتظار است درد وی با مسکن و دمنوش کاهش پیدا کند و علت درد این دختر پیگیری نمی‌شود و همیشه تصور بر این بوده که این درد طبیعی است؛ این در حالی است که شاید این نوجوان مبتلا به کیست باشد که با این‌گونه باورها تشخیص به موقع برای بیماری صورت نمی‌گیرد.
علائم و علل تنبلی تخمدان در زنان
این فلوشیپ جراحی‌های کم تهاجمی زنان و زایمان با اشاره به اینکه دردهای قاعدگی را به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می‌کنیم، می‌گوید: دردهای اولیه زمانی هستند که ناشی از آنزیم‌هایی است که موقع سیکل قاعدگی شروع می‌شود و برای آن درمان‌های حمایتی و مسکن‌هایی مانند مفنامیک اسید یا بروفن تجویز می‌شود، اما باید به این نکته توجه داشته باشیم که اگر درد ادامه‌دار باشد یا شدت درد بسیار بالا رود به گونه‌ای که عملکرد طبیعی فرد را مختل کند، نیاز به بررسی دارد و جزو دردهای طبیعی تلقی نمی‌شود، بنابراین در کنار این موارد سابقه فامیلی و خانواده درجه یک بیمار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
وی اضافه می‌کند: یکی از مواردی که باید مورد توجه و تشخیص و درمان قرار گیرد تا بیماری که در سنین باروری قرار دارد با چالش و مشکلات مواجه نشود، توجه به بیماری از نوجوانی است و باید آموزش‌های لازم در سطح مدارس به والدین و خانواده‌ها صورت گیرد که اگر دردهای قاعدگی شدید و تکرار شونده است و این درد نسبت به مسکن‌های معمولی جواب نمی‌دهد، سابقه فامیلی را در نظر داشته باشیم و بیماری را زودتر تشخیص داده و درمان کنیم؛ چون در بسیاری از اوقات تشخیص زودرس بیماری از عوارض جلوگیری می‌کند، حتی در بسیاری از موارد از عوارض شدید این بیماری که کاهش باروری یا ناباروری است، جلوگیری می‌کند.
روح‌الامین با اشاره به رشد موهای زائد در بدن به ویژه صورت می‌گوید: ممکن است در افرادی که تنبلی تخمدان یا PCO و قاعدگی‌های نامنظم دارند، علائمی مانند ریزش مو، پوست چرب و جوش‌های پوستی که علائم افزایش هورمون‌های مردانه است، مشاهده شود، برخی از افراد این علائم را ناشی از کیست تخمدان می‌دانند در صورتی که کیست نیست بلکه فولیکول‌های ریز تخمدانی هستند که تعداد آنها از حد معمول بالاتر می‌رود.
وی اضافه می‌کند: بین هفت تا ۱۰ درصد از زنان ممکن است تنبلی تخمدان داشته باشند که قدم اول در درمان این بیماری اصلاح سبک زندگی است و باید از نظر رژیم غذایی، BMI و ورزش و فعالیت فیزیکی افراد کنترل شوند که در این صورت بیشتر اوقات با اقدامات اولیه مشکل برطرف می‌شود و گاه ممکن است نیاز به مداخلات درمانی داشته باشند؛ اما در اصل باید به بیمار اطمینان ببخشیم تا تصور نکنند فردی که تنبلی تخمدان دارد، نابارور است؛ ممکن است بیماران مبتلا به تنبلی تخمدان مانند بسیاری از افراد جامعه مشکلات کاهش باروری را داشته باشند، اما اگر بیمار سبک زندگی خود را اصلاح کند با ناباروری مواجه نمی‌شود.
این فلوشیپ جراحی‌های کم تهاجمی زنان و زایمان در پاسخ به این سوال که زنان و دختران هر چند وقت یک بار برای معاینه باید به پزشک مراجعه کنند؟ خاطرنشان می‌کند: زنان بسته به سن و سال و علائمی که دارند باید به پزشک مراجعه کنند؛ به طور معمول جوانان و نوجوانان که در سنین کمتر هستند، حداقل سالانه یک مرتبه به پزشک مراجعه کنند و افرادی که در سنین باروری هستند حداقل هر شش ماه یک بار باید چکاپ شوند؛ البته به شرط آنکه علامت خاصی نداشته باشند و اگر اختلال در نظم قاعدگی یا علائم خاصی دارند باید به موقع به پزشک مراجعه کنند.
آندومتریوز بیماری سنین باروری است
الهام نقشینه، متخصص زنان و زایمان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، درباره بیماری آندومتریوز اظهار می‌کند: شایع‌ترین محلی که بافت آندومتریوز دیده می‌شود در لگن است و شایع‌ترین محل در لگن، تخمدان‌ها را درگیر می‌کند؛ اگر بافت آندومتریوز در تخمدان ایجاد شود می‌تواند ایجاد کیست کند که به آن کیست آندومتریوز گفته و در عوام به عنوان کیست شکلاتی نیز شناخته می‌شود.
وی می‌افزاید: بیماری آندومتریوز علائمی دارد که سه علامت اصلی آن دردهای مزمن لگنی، دردهایی که هنگام قاعدگی تشدید می‌شود و ایجاد چسبندگی‌های لگنی و ایجاد نازایی است.
این متخصص زنان و زایمان تصریح می‌کند: موضوعی که در زمینه بیماری آندومتریوز باید مورد توجه قرار گیرد، نازایی و عوارضی است که این بیماری ایجاد می‌کند؛ بیماری آندومتریوز بیماری سنین باروری است، یعنی زنان سن جوان از حدود ۲۵ تا ۴۰ سال را بیشتر درگیر می‌کند و ممکن است این عارضه در نواحی مختلف لگن دیده شود.
وی با اشاره به چگونگی تشخیص بیماری آندومتریوز ادامه می‌دهد: اگر بیمار قاعدگی دردناک و دردهای مزمن لگنی دارد و گاهی اوقات بیمارانی که برای بررسی علت ناباروری مراجعه می‌کنند در سونوگرافی تشخیص کیست و آندومتریوز برای آنها داده شود، برای تأیید تشخیص نیاز به بررسی‌های بیشتر مانند ام‌آرآی یا انجام لاپاراسکوپی است.
نقشینه می‌گوید: آندومترویز بیماری وابسته به هورمون است، در سنین فعالیت باروری زنان که هورمون‌ها فعال هستند این بیماری بیشتر بروز می‌کند و روند آن پیش رونده است، یعنی می‌تواند به سرعت پیشرفت کند و باعث درگیری لگن، اعضای لگنی، لوله‌های رحمی و ایجاد چسبندگی و در نهایت منجر به نازایی می‌شود.
زنان مبتلا به آندومتریوز در کوتاه‌ترین زمان اقدام به بارداری کنند
وی اضافه می‌کند: توصیه می‌کنیم، زنانی که دچار بیماری آندومتریوز می‌شوند در اسرع وقت اقدام به بارداری کنند، زیرا احتمال دارد با توجه به سیر پیش‌رونده بیماری در مراحل بعدی، منجر به نازایی و اختلال در باروری شود؛ ضمن اینکه بیماری آندومتریوز علاوه‌بر چسبندگی‌های لگنی می‌تواند روی کیفیت تخمک، میزان ذخیره تخمدان که پیشگویی کننده میزان باروری در آینده است و حتی بر لانه‌گزینی و میزان باروری نیز تأثیر داشته باشد.
این متخصص زنان و زایمان می‌افزاید: در ابتدا باروری در سنین پایین مورد تاکید است، اما به محض اینکه بیماری آندومتریوز تشخیص داده شد، اقدام به باروری برای پیشگیری از عوارض بعدی که شایع‌ترین و بدترین آن ناباروری است، توصیه می‌شود.
وی می‌گوید: بیماری آندومتریوز علاوه‌بر لگن می‌تواند سایر اعضای لگنی غیر از دستگاه تناسلی را درگیر کند، به عنوان مثال ممکن است آندومتریوز در روده‌ها بروز کند و باعث علائم گوارشی شود یا مثانه، حالب و مجاری ادراری را درگیر کند و باعث علائم ادراری شود؛ از این رو اگر بیماران علائم دیگری مربوط به سایر ارگان‌های لگنی داشتند، می‌تواند مرتبط با آندومتریوز باشد که نیاز به بررسی‌های تخصصی بیشتر است.
نقشینه با بیان اینکه درمان‌های دارویی برای بیمار مبتلا به آندومتریوز قدم اول است، خاطرنشان می‌کند: اما درمان قطعی درمان جراحی است که با جراحی تمام ضایعات آندومتریوزی خارج می‌شود؛ جراحی آندومتریوز بسیار سنگین و زمان‌بر است، اما این بیماری عودکننده بوده و ممکن است پس از جراحی و در سال‌های بعد نیز عود کند.
از آن جایی که کیست تخمدان و بیماری آندومتریوز اگر پیگیری نشود علاوه‌بر مشکلاتی که برای فرد به وجود می‌آورد، باعث نازایی و کاهش باروری فرد می‌شود، ضرورت توجه و رسیدگی و تشخیص به موقع این بیماری بیش از پیش احساس می‌شود؛ از این رو ابتدا زنان و دختران در هر سنی که قرار دارند باید نسبت به علائم خود به ویژه در دوران قاعدگی حساس باشند تا از ابتلاء به این‌گونه بیماری‌ها جلوگیری شود.
