برداشتی از اخلاق مدیریت در قرآن (۵)

به گزارش سایت خبری پرسون، شفیعی می‌نویسد:

سعه صدر یا شرح صدر یکی از مهم ترین ویژگی های مدیریت است که در همین راستا در قرآن نیز به صراحت بر آن تأکید شده است. حضرت موسی وقتی از سوی خداوند رسالت سنگین پیامبری و به دنبال آن دعوت از فرعون به سوی خدا بر عهده اش گذاشته شد، از خداوند چندین درخواست کرد که اولین آن شرح صدر بود:

قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی
ﮔﻔﺖ: ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺍ! سینه ﺍم ﺭﺍ [ﺑﺮﺍی ﺗﺤﻤﻞ ﺍین ﻭظیفه ﺳﻨگین] گﺸﺎﺩﻩ ﮔﺮﺩﺍﻥ. (طه/٢٥)

شاید در فارسی بتوان«سینه ی فراخ»را ترجمه ی آن دانست؛ اما آنچه مهم است معنا و مفهوم این اصطلاح است.

شرح صدر یعنی مدیر به نیرویی درونی دست پیدا کند که در برابر تمامی عوارض و جوانب، خوشی ها و ناخوشی های مسؤولیت، کنترل خود را از دست ندهد و از اصول و برنامه های مدیریتی خود عدول ننماید و به دنبال بهترین راه حل برای مشکلات باشد. به عبارتی مدیریت همراه با انواع مسائل و مشکلات است. در بیشتر موارد وزش بادها در جهت مخالف است. گاه کمبودها، توقعات، مسائل و مشکلات، بحران ها، اعتراضات، تبلیغات سوء، کارشکنی ها، توطئه ها، درگیری ها و صدها مشکلات دیگر آن چنان عرصه را بر مدیر تنگ می کند که هیچ راه فراری برای مدیر باقی نمی گذارد. در چنین شرایطی مدیران دو دسته می شوند:

عده ای خود را می بازند و احساس می کنند که آسمان به زمین رسیده و ادامه کار برای آن ها سخت و طاقت فرسا گردیده و از کوره به در می روند و حتی با تصمیم ها و اقدامات عجولانه و غیر کارشناسی کار را بر خود و دیگران مشکل تر می کنند. این ها کسانی هستند که سعه صدر یا شرح صدر ندارند. در همین راستا افرادی که شرح صدر ندارند در برابر پیروزی ها و موفقیت ها نیز تعادل خود را نمی توانند حفظ کنند و آن چنان ذوق زده و خوشحال می شوند که دست به رفتارهای غیر عادی می زنند.

کسانی که در مواجهه با مشکلات و سختی های مدیریتی خود را نمی بازند، بر رفتار و اخلاق خود کنترل دارند، تدبیر را از دست نمی دهند و بدون توجه به حجم سنگین مشکلات به دنبال راه حل و خروج از مشکلات هستند. اهل شکیبایی و صبر هستند و رفتارهای غیر متعارف از آن ها سر نمی زند.
اینها آن دسته از مدیرانی هستند که دارای سعه صدر هستند.

«نخستین سرمایه برای یک رهبر انقلابی، سینه گشاده، حوصله فراوان، استقامت و شهامت و تحمل بار مشکلات است، و به همین دلیل در حدیثی از امیرمؤمنان علی علیه السلام می خوانیم: « آله الریاسه سعه الصدر » وسیله رهبری و ریاست سینه گشاده است.
(نهج البلاغه، حکمت176) به نقل از (تفسیر نمونه ج 13، ص 139 و 186)
همچنین در تفسیر نمونه جلد 5 ص 436 ذیل آیه 125 سوره انعام در معنای شرح صدر این گونه آمده است:
سعه صدر(گشادگی سینه) یکی از مواهب بزرگ و ضیق صدر (تنگی سینه) یکی از کیفرهای الهی شمرده شده است، همان طور که خداوند در مقام بیان یک موهبت عظیم به پیامبر خود می گوید: «الم نشرح لک صدرک»آیا سینه تو را وسیع و گشاده نساختیم.
و این موضوعی است که با مطالعه در حالات افراد به خوبی مشاهده می شود.

بعضی روحشان آن چنان باز و گشاده است که آمادگی برای پذیرش هر واقعیتی- هر چند بزرگ باشد- را دارند اما به عکس بعضی روحشان آن چنان تنگ و محدود است که گویا راهی و جایی برای نفوذ هیچ حقیقتی در آن نیست. افق دید فکری آن ها محدود به زندگی روزمره و خواب و خور آن ها است، اگر به آن ها برسد همه چیز درست است و اگر کمترین تغییری در آن پیدا شود گویا همه چیز تغییر یافته و دنیا خراب شده است.»

شرح صدر یعنی برخورداری از ظرفیت بزرگ برای پذیرش بالاترین نعمت های معنوی همچون اسلام است. خداوند می فرماید:

أَفَمَن شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَىٰ نُورٍ مِّن رَّبِّهِ فَوَیْلٌ لِّلْقَاسِیَةِ قُلُوبُهُم مِّن ذِکْرِ اللَّهِ أُولَٰئِکَ فِی ضَلَالٍ مُّبِین ٍ
ﺁیا کسی که ﺧﺪﺍ سینه ﺍﺵ ﺭﺍ ﺑﺮﺍی [ﭘﺬیرﻓﺘﻦ] ﺍﺳﻠﺎم ﮔﺸﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ، ﻭ ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ ﺍﺯ ﻧﻮﺭی ﺍﺯ ﺳﻮی ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭ ﺧویش ﺍﺳﺖ [ﻣﺎﻧﻨﺪ کسی ﺍﺳﺖ که سینه ﺍﺵ ﺍﺯ ﭘﺬیرﻓﺘﻦ ﺍﺳﻠﺎم ﺗﻨﮓ ﺍﺳﺖ ؟] ﭘﺲ ﻭﺍی ﺑﺮ ﺁﻧﺎﻥ که ﺩﻝ ﻫﺎیشان ﺍﺯ یاد کردن ﺧﺪﺍ ﺳﺨﺖ ﺍﺳﺖ، ﺍینان ﺩﺭ ﮔﻤﺮﺍﻫی ﺁﺷکار ﻫﺴﺘﻨﺪ. (زمر/٢٢)

نکته زیبایی که در این آیه وجود دارد این است که خداوند در این آیه شرح صدر را برای انسان به عنوان یک نور معرفی کرده است. همان طور که نور در تاریکی راه را به انسان نشان می دهد شرح صدر نیز نوعی روشنایی است که حقیقت را برای انسان نمایان می کند تا در کج راهه نیفتد.

مدیر باید شرح صدر داشته باشد. شاید تعبیر دریا دلی برای صاحبان سعه صدر تعبیری بس زیبا باشد. دریا آن قدر پهناور است که با هر سنگی متلاطم نمی شود و از کوره به در نمی رود. دریا آن قدر ظرفیتش بزرگ است که هر شئ بزرگی را در خود جا می دهد و از جا هم کنده نمی شود. ولی برکه ای کوچک با سنگی کوچک متلاطم می شود و آرامش خود را از دست می دهد.

مدیران دارای شرح صدر مدیران دریا دلی هستند که با بزرگی وجود خود همه مشکلات را با پنجه تدبیر حل می کنند. انبوه مشکلات را در دل دریایی خود جا می دهند و خم به ابرو نمی آورند. با تحمل و شکیبایی در آن شرایط سخت، بهترین راه حل ها را پیدا می کنند.
آن ها نمی گذارند مشکلات و موانع مسیر آن ها را در انجام‌ مأموریت ها دچار خلل کند‌.

هیج مدیری بدون داشتن سعه صدر نمی تواند در مأموریت خود موفق باشد.

نویسنده: دکتر نصرالله شفیعی