پاسخ به معمای ماندگاری امید در وجود سالمندان ایرانی و مقایسه آن با جوانان دنیای مدرن کار چندان آسانی نیست و برای دستیابی به پاسخ باید زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی که نسل‌های گذشته و امروز در آن رشد کرده‌اند را کنکاش کرد.
در حسرت آرزوهای دست نیافته
با توجه به پیش بینی افزایش جمعیت سالمندان ایران تا سال ۱۴۲۰ و احتمال ثبت جمعیت ۲۰ تا ۳۰ درصدی سالمندان نسبت به کل جمعیت کشور، دور از ذهن نیست که از این به بعد شاهد اثرگذاری پررنگ‌تر سالمندان در کشور باشیم.
علیرضا شریفی یزدی جامعه شناس از دلایل فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی گره خورده با امید در میان سالمندان صحبت کرد و گفت: سالمندان فعلی کشور افرادی هستند که به دلایل مختلف همچون جنگ نتوانستند در مسیر درست رشد و پرورش خود گام بردارند و از حرکت بازمانده‌اند، زمانی که این افراد وارد دوره سالمندی می‌شوند، به یاد می‌آورند که آرزوهای به ثمر نرسیده‌شان را در بعد اجتماعی و فردی پیگیری کنند.
همچنین بخشی از نقش آفرینی سالمندان ریشه در احساس مسئولیت و تلاش برای بهبود اوضاع دارد:«گروه دیگری از این سالمندان، افرادی هستند که احساس می‌کنند جامعه در یک مسیری حرکت می‌کند که اگر آنها وارد میدان نشوند، مشکلاتی برای خود و اطرافیانشان رقم خواهد خورد، در این نقطه است که کنش‌گرایی سیاسی خود را نشان می‌دهند. این دسته از سالمندان تلاش می‌کنند خود را به عنوان یک گروه اثرگذار و فعال معرفی کنند.»
نگاه واقعی به زندگی در سالمندی
برای تحلیل درست‌تر در کنار زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی که موتور کنش‌گری سالمندان را روشن می‌کند، باید به ابعاد فردی ماجرا نیز نیم نگاهی انداخت، نکته‌ای که شریفی یزدی آن را اینگونه توضیح می‌دهد:« انسان برای ادامه زندگی در جستجوی معنا است تا بتواند زندگی را به شکل مناسبی ادامه دهد. آخرین مطالعه‌ای که دانشگاه پنسیلوانیا انجام داده است، نشان می‌دهد که سلامت روان افراد با پول و مقام به دست نمی‌آید، بلکه مهم‌ترین عامل سلامت روان مربوط به فعالیت‌های اجتماعی و روابط فرد است، به عبارت دیگر زمانی که ما شاهد هستیم یک سالمند ۹۵ ساله با سختی بسیار خود را به پای صندوق رأی می‌رساند، احساس هویت و اثرگذاری می‌کند.»
این فرمول برای پیرمرد و پیرزن‌هایی که در سنین بالاتر از ۸۰ سالگی در قامت داوطلب کنکور راهی رقابت نفس گیر می‌شوند نیز صدق می‌کند:«آن آقای ۸۲ ساله‌ای که در کنکور امسال شرکت کرده است هم نشان دهنده این است که او می‌خواهد، پویا باشد و به این نتیجه رسیده است که باید با ایجاد یک مسیر جدید شرایط را برای پویا شدن زندگیش مهیا کند. در تحقیق دانشگاه پنسیلوانیا به نکته جالبی اشاره شده است که زندگی واقعی افراد از سن ۶۰ سالگی شروع می‌شود چرا که قبل از این سن بسیاری از افراد درگیر کار،کسب درآمد، خانواده و ... هستند. این تحقیق بسیار عجیب است و با توجه به نقش آفرینی برخی سالمندان در حوزه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی باید قبول کرد که چنین نگاهی در کشور ما نیز صدق می‌کند و باید سعی کنیم که چنین روندی در کشورمان گسترده شود.»
چرا سالمندان امیدوارترند؟
سالمندان امروز ما محصول جامعه‌ای هستند که از نظر اقتصادی، اجتماعی و هویت ملی نسبت به نسل جوان شرایط متفاوتی داشتند و از سوی دیگر آن نسل با پدیده شبکه‌های اجتماعی چشم در چشم نشده بودند. شریفی یزدی جامعه شناس با اشاره به این نکات، دلیل پررنگ بودن امید در وجود سالمندان را ریشه یابی می‌کند: «باید قبول کنیم که سالمندان در دوران رشد و شکل گیری شخصیت‌شان درگیر شبکه‌های اجتماعی نبودند و این شرایط موجب شد تا با امید بیشتری روزگار خود را سپری کنند چرا که شبکه‌های اجتماعی در کنار اثرات مثبت در بلند مدت می توانند اضطراب زا و خالق ناامیدی باشد.»
او افزود: بنابراین آن نسل دوره‌ای از زندگی را تجربه کرده است که اضطراب‌ها، نگرانی‌های و آشفتگی‌های جوان امروز در آن جایی نداشت. جوانان و انسان‌های جهان مدرن با حجم عظیمی از خواسته‌ها درست و البته زیاده‌خواهی‌هایی رو به رو است که بخشی از آن ریشه در مسائل اقتصادی، اجتماعی و همچنین توسعه نیافتن ابعاد درونی دارد.
برخلاف تفکر رایج ، مرور رفتارهای سالمندان در بزنگاه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نشان دهنده این است که این نسل هر چند سخت اما با امید دست به تصمیم‌گیر می‌زند.
