مراقبت های پس از زایمان از دو نظر جسمانی و روانی اهمیت دارد. در دوران بارداری تغییرات زیادی در بدن شما اتفاق افتاده است که پس از بارداری این تغییرات بیشتر نیز می شود.
تغییرات بعد از زایمان چیست؟
- سینه های شما بزرگ تر می شود: پس از زایمان چون زمان تولید شیر برای کودک شما است، سینه ها بزرگ تر و سفت تر می شود. این تغییرات باعث درد و ناراحتی شما می شود و پرستاری و مراقبت از کودک بهترین راه برای کاهش درد است.
- در زایمان طبیعی واژن متورم و کبود می شود: برای کاهش التهاب آن می توانید از کمپرس سرد، لباس زیر با الیاف طبیعی و پدهای طبیعی استفاده کنید. به جای نشستن، به طرفین دراز بکشید هم به کبودی ها و هم به کاهش درد کمک می کند.
- وزن آب خالص بدنتان کم می شود: در طی هفته نخست پس از زایمان، به دلیل افزایش ادرار و تعریق آب بدنتان کم شده و وزنتان یکباره کاهش می یابد.
- خونریزی خواهید داشت: پس از زایمان چه سزارین و چه طبیعی، حدود یک هفته به شدت خونریزی دارید. بدن شما خودش را از هر گونه خون و لخته پاک می کند. در صورتی که متوجه لخته های بزرگ تر از یک چهارم شدید، با پزشکان متخصص زنان تماس بگیرید چرا که شاید در معرض خطر خونریزی پس از زایمان باشید.
چه مدت زمان طول می‌کشد تا بدن شما به زمان پیش از تولد بازگردد؟
بهبودی پس از زایمان در چند روز کوتاه اتفاق نخواهد افتاد. این روند ممکن است ماه‌ها به طول انجامد. در حالی که بسیاری از زنان ممکن است پس از ۶ یا ۸ هفته سلامت خود را به دست آورند، برای گروهی دیگر این زمان می‌تواند طولانی‌تر باشد. در طول این مدت، هر زمانی این احتمال وجود دارد که احساس کنید بدنتان در مقابل شما ایستاده است اما نباید ناامید شوید. به یاد داشته باشید که بدن شما از جدول و انتظارات شما از اصول مراقب‌های پس از زایمان آگاه نیست. بهترین کار این است که تا جایی که می‌توانید استراحت کرده و خوب غذا بخورید.
در این مدت هورمون‌های شما در حال نوسان هستند. ممکن است بیش از پیش احساساتی شوید؛ باز هم می‌گوییم به خودتان فرصت دهید و اجازه دهید زمان بگذرد. حتی این احتمال وجود دارد که حس کنید می‌خواهید خود یا نوزادتان را از بین ببرید. حتماً در این مدت از کسی بخواهید که به صورت طولانی‌مدت در کنار شما باشد.
مهم نیست که چگونه زایمان کرده‌اید. شش هفته‌ی اول پس از زایمان دوران نقاهت است. حتی اگر زایمان راحتی را پشت سر گذاشته باشید، بدنتان با یک شوک بزرگ روبرو شده است. به همین دلیل به فرصتی برای بازگشت مجدد نیاز دارد. توجه داشته باشید که شما با مادر و خواهران خود متفاوت هستید و سرعت بهبودی شما با یکدیگر متفاوت است، اما معمولاً درد نوک سینه، کمردرد و گاهی درد پرینه (ناحیه‌ی بین واژن و مقعد) در یک هفته اول بهبود پیدا می‌کنند. ولی در برخی موارد نشتی نوک سینه و یا درد پایین کمر ممکن است طولانی مدت و تا ۳ تا ۶ ماهگی فرزندتان نیز ادامه داشته باشد.
اگر زایمان طبیعی داشته‌اید احتمالاً یکی از دغدغه‌های شما بهبودی پرینه است که البته بستگی دارد میزان پارگی آن چقدر بوده و چند بخیه خورده باشد. اما این زمان بین ۳ تا ۶ هفته متغیر است. معمولا در زایمان طبیعی احتمال اینکه واژن دوباره به حالت اولیه‌ی خود بازگردد بسیار کم است، اما در موردهای خیلی نادر این اتفاق نیز افتاده است.
اگر سزارین کرده باشید به دلیل باز شدن لایه‌های شکم، مدت زمان بیشتری را در بیمارستان خواهید گذراند. بخیه‌های زیر شکم معمولاً در مدت ۴ تا ۶ هفته بهبود پیدا می‌کنند. ممکن است کمی در پرینه احساس درد کنید که کاملاً طبیعی است و نباید نگران شوید.
چه مدت زمان برای خونریزی بعد از زایمان طبیعی است و نباید نگران شد؟
خونریزی پس از زایمان ممکن است تا ۴۰ روز ادامه داشته باشد. چراکه در مدت ۹ ماه رحم بار سنگینی را تحمل کرده است و بافت ضخیمی از رحم و مخاط تشکیل شده است. به همین دلیل مدت زمان طولانی برای خارج شدن این بافت و مخاط لازم است. در مدت ۳ تا ۱۰ روز ابتدایی شدت خونریزی بسیار زیاد است که به شدت احساس ضعف دارید، اما کم‌کم این خونریزی کمتر شده و از رنگ قرمز به صورتی و سپس به قهوه‌ای و در نهایت به زرد تغییر رنگ می‌دهد. روزهای آخر شما مایع سفیدرنگی را مشاهده می‌کنید که نوید دهنده‌ی اتمام زمان خونریزی است.
دیدن لخته‌ی خون و یا خونریزی بیش از حد اصلاً طبیعی نیست. به محض دیدن این مورد به پزشک مراجعه کنید. پزشک با انجام سونوگرافی تشخیص می‌دهد که دچار خونریزی داخلی شده‌اید یا خیر.
در مدتی که در حال انجام مراقبت‌های پس از زایمان هستید، نباید از تامپون استفاده کنید. تنها پدهای بهداشتی در این زمان و برای میزان خونریزی بعد از زایمان، پاسخگو هستند.
چگونه می‌توانید روند بهبودی پس از زایمان را سرعت ببخشید؟
توجه به نکات زیر می‌تواند به شما کمک کند تا بهبودی پس از زایمان را سرعت بخشیده و درست طبق برنامه‌ی تعیین شده برای مراقبت‌های پس از زایمان پیش بروید. این نکات احساس بهبودی و حس بهتری به شما می‌دهند.
۱. به بهبود پرینه‌ی خود کمک کنید
سعی کنید تا ۲۴ ساعت پس از زایمان قسمت پرینه را با یخ کمپرس کرده و این کار را به صورت مرتب انجام دهید. پس از هر بار ادرار کردن آب ولرم را بر قسمت پرینه اسپری کنید تا از تحریک شدن این بخش به وسیله‌ی ادرار جلوگیری شود. اگر احساس کردید در این بخش درد زیادی دارید سعی کنید ۲۰ دقیقه در روز به حمام رفته و در تشت آب ولرم بنشینید. این کار درد شما را تسکین می‌دهد. اگر در حمام وان داشته باشید پیشنهاد می‌کنیم که آن را پر از آب گرم کرده بر پهلوی خود در وان بخوابید.
اگر سزارین کرده‌اید، حتماً زخم های خود را تمیز نگه دارید. هر روز بخیه‌ها را با آب و صابون شسته و با یک حوله‌ی تمیز خشک کنید. در نهایت پماد آنتی‌بیوتیک زده و روی آن را ببندید. درباره‌ی بستن زخم با پزشک خود مشورت کنید. ممکن است پیشنهاد دکتر این باشد که روی زخم خود را باز نگه دارید. در برخی موارد پزشک پیشنهاد می‌کند که بسته به شرایط روی زخم را باز نگه‌دارید.
۲. از برداشتن لوازم سنگین و همچنین ورزش کردن بپرهیزید
در این دوران باید نوزاد سنگین‌ترین چیزی باشد که بلند می‌کنید.
۳. برای تسکین درد از مسکن‌های خیلی قوی استفاده نکنید
به طور کلی سعی کنید درد خود را با دوش آب گرم و یا خوابیدن در آب ولرم کم کنید. نباید مسکن‌های قوی مصرف کنید. اما اگر دردتان خیلی آزاردهنده بود و مجبور به خوردن مسکن شدید، از یک استامینوفن استفاده کنید. بهترین کار این است که بدن خود را به آرامی ماساژ دهید، این کار نه تنها درد شما را کاهش می‌دهد که به بازگشتن اجزای داخل شکم به جای اولیه نیز کمک می‌کند.
۴. از ملین‌ها استفاده کنید
اولین مدفوع پس از زایمان ممکن است دردناک باشد به همین دلیل سعی کنید از غذاهای مقوی اما ملین استفاده کنید. این مواد غذایی به شما کمک می‌کنند که برای اجابت مزاج نیاز به زور زدن نداشته باشید؛ در نتیجه خطر پارگی پرینه و یا بخیه‌های سزارین به حداقل می‌رسد.
۵. دوباره تمرینات کگل یا تمرینات عضلات کف لگن را شروع کنید
یکی از بهترین کارها در دوران مراقبت‌های پس از زایمان، انجام تمرینات کگل برای بازگرداندن فرم واژن است. شما با این تمرینات نه تنها دوباره از رابطه‌ی جنسی لذت می‌برید، بلکه احتمال بی‌اختیاری ادرار پس از زایمان کاهش پیدا می‌کند. هر روز ۳ ست ۲۰ دقیقه‌ای تمرینات را انجام دهید.
۶. به درد سینه‌ها توجه کنید
احساس درد و گرفتگی در سینه‌ها پس از زایمان بسیار شدید است. برای کاهش این درد از کمپرس آب گرم یا یخ استفاده کنید. همچنین در دوران مراقبت‌های پس از زایمان، از استفاده از سوتین‌های فنری و جک‌دار بپرهیزید. پس از هربار شیر دادن بلافاصله روی سینه‌ها را نپوشانید، اجازه دهید بزاق دهان نوزاد خشک شده و پس از آن سینه‌ها را با لانولین چرب کنید؛ این کار احتمال ترک خوردن نوک سینه را به حداقل می‌رساند.
۷. به صورت مرتب و منظم به پزشک خود مراجعه کنید
شما برای اینکه مطمئن شوید مسیر درستی را پیش گرفته‌اید باید با دکتر خود مشورت کنید. پزشکتان می‌تواند شما را نسبت به وضعیت بدنتان آگاه کرده و اگر نیازمند کمک باشید، یک روان‌درمان‌گر را به شما پیشنهاد خواهد داد. اگر سزارین کرده‌اید حتماً زمان دقیق برداشتن بخیه‌ها را از پزشک بپرسید و در زمان دقیق به پزشک مراجعه کنید. باقی ماندن بخیه‌ها در مدت طولانی، باعث بدتر شدن جای زخم و یا عفونت می‌شود.
۸. نوع تغذیه‌ی خود را کنترل کنید
در دوران مراقبت‌های پس از زایمان، نیز درست مثل دوران بارداری باید مراقب تغذیه‌ی خود باشید. کماکان به جای سه وعده‌ی غذایی مفصل، دو وعده‌ی کوچک غذا بخورید. سعی کنید زیاد میوه و فیبر خورده و از خوردن غذاهایی که ممکن است باعث یبوست شوند بپرهیزید. هر روز حتما ۸ لیوان آب بخورید و شیر را در وعده‌های غذایی خود حفظ کنید. شما در این دوران به فرزند خود شیر می‌دهید، در نتیجه میزان سلامت فرزند شما و حساسیت او نسبت به غذاهای مختلف نوع تغذیه‌ی شما را مشخص می‌کند.
به این نکته نیز توجه داشته باشید، به این دلیل که بدن شما کلسیم زیادی را از دست داده است سعی کنید غذاهای کلسیم‌دار و قرص کلسیم را فراموش نکنید.
۹. ورزش کنید، اما نه بلافاصله پس از زایمان
اگر سزارین کرده باشید، تا چند هفته بهتر است که به طور کامل استراحت کنید. اما این مدت استراحت برای کسانی که زایمان طبیعی داشته‌اند، کوتاه‌تر است. به هر دو گروه پیشنهاد می‌کنیم که پس از احساس بهبودی از یک کمربند لاغری استفاده کنند. سپس پیاده‌روی را شروع کنید. تمرینات کگل را در خانه فراموش نکنید. پیاده‌روی باید در زمان‌های کوتاه صورت گیرد.
چک لیست مراقبت‌های پس از زایمان
در این قسمت چند مورد از مهمترین مواردی که باید در دوران مراقبت‌های پس از زایمان در نظر داشته باشید را بیان خواهیم کرد:
- بسته‌های یخ برای کمپرس بر روی پرینه و قسمت‌هایی از سینه که احساس درد دارید.
- شلوار نخی گشاد برای کاهش درد و احساس خفگی عدم مزاحمت برای زخم‌ها
- سوتین‌های گشاد و راحت برای جلوگیری از افزایش درد در سینه‌ها
- اسپری لیدوکائین برای زمان‌هایی که درد پرینه بیش از حد باشد.
- بطری آب پاش برای پاشیدن آب گرم بر روی پرینه پس از ادرار
- پدهای حرارتی برای زمان‌هایی که احساس درد دارید.
- تشت یا وان کوچک برای نشستن در آب ولرم و یا آب گرم
- پدهای کاهش درد برای سینه یا پرینه و حتی زیر شکم
- کمربند لاغری برای زمانی که ورزش را شروع کرده‌اید.
- ماکس پد، برای دورانی که خونریزی بسیار زیاد است.
- استامینوفن برای زمان‌هایی که احساس درد دارید.
- ملین‌ها برای اینکه از یبوست جلوگیری کنند.
- آنچه باید درباره‌ی افسردگی پس از زایمان بدانید
شکی نیست که بچه‌دار شدن یک تجربه‌ی زیبا است، اما تقریباً هر مادری به دلیل نوسانات هورمون‌ها در دوران بارداری، کم‌خوابی و تلاش برای سازگاری با شرایط ایجاد شده، ممکن است دچار افسردگی شود. پس اصلاً احساس خجالت یا تنهایی نداشته باشید. طبق تحقیقات صورت گرفته از هر ۴ مادر یک مادر دچار افسردگی شدید پس از زایمان می‌شود. شما باید سعی کنید به بهبودی خود کمک کنید. چرا که کیفیت حال شما و به نتیجه رسیدن مراقبت‌های پس از زایمان، بر کیفیت مراقبت از فرزندتان نیز تاثیر بسزایی دارد. در این دوران با یک روان‌درمان‌گر صحبت کنید. اگر نیاز به دارو داشته باشید از خوردن آن سرباز نزنید.