سایت خبری پرسون - درباره این جشن و دلیل برگزاری آن روایاتِ گوناگونی وجود دارد. مهمتر از همه اینکه این روز را جشن پیدایش آتش می دانند. دیگر اینکه گفته شده از سده تا نوروز 100 روز و شب است و در این روز تعداد فرزندان گیومرث (نیای ایرانیان بنابر اساطیر) به صد رسیده است. دلیل دیگر را آورده‌اند که از این روز تا زمان گردآوری غله صد روز باقی مانده است. برخی از باورهای اساطیری پیرامون این جشن نیز اینگونه است: در این روز اهریمن، سرما را برای تباهی موجودات به شدتِ خود می‌رساند و نیز اینکه در این روز است که جهنم از زمستان به دنیا میآید به همین خاطر آتش می‌افروزند تا شرّ آن برطرف شود. بنابر شاهنامه این روز جشن پیدایش آتش توسط هوشنگ شاه پیشدادی است. روایتی دیگر از ارمائیل می‌گوید که آشپز ضحاک بوده و از دو جوانی که باید برای خوراک مارانِ دوش ضحاک به مسلخ می‌فرستاده، یکی را آزاد می‌کرده و به کوهستان می‌فرستاده است، گویا فریدون برای پی بردن به درستی این گفتار راه کوهستان در پیش می‌گیرد و آتش‌های فراوانی می‌بیند که جوانان نجات داده شده توسط ارمائیل افروخته بودند، پس فریدون نیز همان شب جشنی برپا می‌دارد.
در ادبیات فارسی بسیار به جشن سده اشاره شده است. فردوسی در شاهنامه خود شرح پیدایش آتش و بنیان‌گذاری جشن سده را در زمان هوشنگ ضمن داستانی بیان نموده و می‌گوید که روزی هوشنگ شاه به همراهی درباریان و ندیمان خود به منظور گردش بسوی کوه می‌رود در راه به مار تنومندی برخورد می‌کند و با سنگ بزرگی به جنگ او می‌شتابد. سنگ را به سوی مار پرتاب می‌کند ولی سنگ به سنگ دیگری خورده از آن جرقه‌ای بیرون می‌جهد و خار خشکی را که در آن نزدیکی بوده است مشتعل می‌نماید. شاه و درباریان که تا به آن روز آتش ندیده بودند به شگفت اندر می‌شوند و هوشنگ چنین لب به سخن می‌گشاید:
بگفتا فروغی است این ایزدی
پرستید باید اگر بخردی
شب آمد بر افروخت آتش چو کوه
همان شاه در گرد او با گروه
ز هوشنگ ماند این سده یادگار
بسی باد چون او دگر شهریار
از منظر دانش اساطیر، این جشن یادآور اهمیّت کشف آتش در میان مردمان دنیایِ باستان است. کشفی که از مهمترین مراحل گذار بشر از عصر حجر به عصر آتش است. کشف آتش موجب دگرگونی بزرگی در زندگی انسان‌های نخستین شده است.
«مجتبی درودی»
