مرکزی _ پرسون ؛ سازمان غذا و کشاورزی (FAO) در سال 1945 تاسیس شد، از این رو منظور به نشان دادن اهمیت غذا، 16 اکتبر برابر با 24 مهر ماه به عنوان روز جهانی غذا نامگذاری شده است.
روز جهانی غذا، از سال 1972 توسط دکتر پال رومی، وزیر سابق غذا و کشاورزی مجارستان پایه گذاری گردید و امروز، به دلیل اهمیت غذا، این روز در 150 کشور جهان از جمله ایران، روزی شناخته شده است.
در این روز سازمان های بین المللی، به انگیزه برقراری روابط در زمینه کشاورزی و زمینه سازی برای جلوگیری از فقر و گرسنگی و نابودی محیط زیست تلاش می کنند.
به همین مناسبت در این گزارش با غذاهای استان مرکزی، به صورت اختصار آشنا خواهیم شد
غذاهای بومی استان مرکزی
غذاهای بومی و محلی هر منطقه نشانگر ذائقه مردم آن دیار است و استان مرکزی نیز غذاهای سنتی و بومی بسیاری دارد که شاخصه اصلی بسیاری از این غذاهای سنتی، بهره گیری از روش های طبخ سالم است. پخت غذا و استفاده از مواد اولیه برای تهیه یک غذا در مناطق مختلف دنیا با هم تفاوتهای زیادی دارد، بنابراین مردم شناسان، امروزه غذا را یک پدیده فرهنگی معرفی می کنند، نحوه ترکیب و نوع مواد غذایی همه از عوامل فرهنگی، اقتصادی، جغرافیایی و حتی دینی یک منطقه نشات می گیرد. کشور ایران نیز به دلیل تنوع مکانی و قومی دارای انواع غذاهای محلی است و در این میان استان مرکزی نیز دارای غذاهایی است که برخی شهرت بسیاری دارند.
آبگوشت دودار (دوگوله دودار)
آبگوشت دوگوله دودار که به آبگوشت کشک یا آبگوشت دوغ‌دار نیز معروف است، یکی دیگر از غذاهای محلی و سرشار از انرژی استان مرکزی به شمار می‌آید که آشپزها و بانوان هنرمند این سرزمین با استفاده از موادی همچون گوشت آبگوشتی، نخود، لوبیا سفید، بادمجان سرخ شده، پیاز، کشک، سیر، نمک، روغن، زردچوبه و نعنا به طبخ آن می‌پردازند. این غذا به دلیل اینکه در ظرفی بنام دوگوله پخته می شد، دوگوله دودار نام گرفته است.
آش ترخینه با شکمبه
آش ترخینه دوغ که در بسیاری از مناطق این استان به آش سیرابی نیز شهرت دارد، یکی از رایج‌ترین غذاهایی است که در شهرهای این خطه از کشور تهیه و مورد استفاده قرار می‌گیرد. بانوان هنرمند و کدبانوی استان مرکزی با ترکیب موادی همچون ترخینه‌ی خشک شده، سبزی آش، اسفناج، سیرابی، نخود، لوبیا، نمک و زردچوبه به طبخ این غذای بومی و محلی می‌پردازند.
جالب است بدانید که ترخینه، نوعی ماده‌ی خشک شده و مرکب از دوغ، گندم پرک شده، گوجه، برگ چغندر و برخی از سبزیجات است که خانوادهها در فصل تابستان آن را تهیه و برای مصرف در زمستان نگهداری میکنند. این آش از ارزش غذایی بالایی به دلیل وجود حبوبات، سبزیجات و غلات برخوردار است که منبع ارزشمندی از انرژی، پروتئین و ویتامین‌های مورد نیاز بدن انسان به شمار می‌آید.
البته در بیشتر مناطق استان مرکزی در این آش از شکمبه یا همان سیرابی گوسفند برای مغذی تر و لذیذتر شدن غذا استفاده می کنند. چاشنی این غذا نعنا، پیاز و سیر است
کباب ته تالی
ته‌تالی (تتالی)، یکی دیگر از غذاهای معروف و پرطرفدار استان مرکزی و شهرستان اراک است که در سراسر این استان طبخ و مورد استفاده‌ی خانوادهها قرار می‌گیرد.
نامش برگرفته از ظرفی است که در آن این غذا پخته می‌شده است، تال به نوعی ظرف مسی گفته می شده که گرد، کوتاه، پهن و در واقع شبیه تابه ای مسی با دیواره بلند و ته گرد بوده که گوشت را ته ظرف تال پهن می کردند و روی شعله آتش سرخ می نمودند. در گذشته به ماهی‌تابه، تالی گفته می‌شد و این غذا به دلیل قرار دادن گوشت در ته ماهی‌تابه یا همان تالی، به ته‌تالی شهرت یافت.
غذایی بسیار لذیذ و خوش‌عطر که پس از طبخ، با نان، سبزی‌خوردن، ماست و چاشنی‌های بومی میل می‌شود. بانوان و مادران خوش‌سلیقه‌ی استان مرکزی با استفاده از گوشت چرخ‌کرده، سیب‌زمینی، پیاز، گوجه‌فرنگی، فلفل دلمه، غوره، لواشک، زردچوبه، نمک و رب گوجه‌فرنگی به تهیه و آماده‌سازی این خوراک محلی می‌پردازند.
شفته اراکی (کوفته اراکی)
شفته‌ی مخصوص اراک، یکی از خوراکی‌های بومی و سنتی این خطه از کشور به شمار می‌آید که به دلیل شکل و رنگ فوق‌العاده‌ی آن، بسیار جذب‌کننده و اشتها آور است. غذایی لذیذ و خوش‌عطر و رنگ که آشپزها و مادران اراکی با ترکیب موادی همچون گوشت چرخ‌کرده، آرد نخودچی، پیاز، جعفری، نمک، فلفل، زردچوبه و رب گوجه‌فرنگی، به طبخ و تهیه‌ی آن پرداخته و پس از آماده شدن، همراه نان، ماست و سبزی خوردن سرو میکنند.
این غذا به علت داشتن ویتامین‌های A، E. و C خاصیت آنتی اکسیدانی دارد، موجب تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود و از آن در برابر انواع بیماری‌ها از جمله سرطان‌ها محافظت می‌کند.
خورشت فسنجان و کشک
خورشت فسنجان، یکی از مشهورترین و در عین حال محبوب‌ترین غذاهای سنتی و اصیل ایرانی است که از شهرت و آوازه‌ای جهانی برخوردار است. مردم استان مرکزی، خورشتی بومی و لذیذ را با کمک گردو تهیه میکنند که به فسنجان با کشک تفرش مشهور است. غذایی اصیل و محبوب که مختص شهرستان تفرش بوده و با مصرف این خورشت لذیذ، طعمی مطبوع و شگفت‌انگیز را تجربه میکنند. در اکثر نقاط کشور، استفاده از رب انار، برای دادن طعمی ترش به فسنجان استفاده می‌شود و این درحالی است که بانوان کدبانوی تفرش، کشک را جایگزین رب انار کرده و غذایی اشتها آور را برای اعضای خانواده تهیه میکنند. آشپزها و مادران هنرمند استان مرکزی با ترکیب موادی همچون گردو، کشک، پیاز، گوشت (گوسفند، اردک یا مرغ)، پیاز، سیر، نمک، فلفل و زردچوبه این غذای بومی و پرطرفدار را تهیه میکنند.
آش اشکنه ی اراک (او گرمه)
اشکنه یکی از غذاهای اصیل ایرانی است که در گذشته معمولا خانواده‌هایی با درآمد کم، از این خوراک بومی استفاده می‌کردند. غذایی سرشار از انرژی و بسیار ساده که در مدت زمانی کم می‌توان آن را تهیه و طبخ کرد. جالب است بدانید که تنوع جالبی از اشکنه در رژیم غذایی مناطق مختلف ایران وجود دارد که می‌توان به اشکنه‌ی سیب‌زمینی، اشکنه‌ی تخم‌مرغ، اشکنه‌ی کشک و اشکنه‌ی سبزی اشاره کرد که هر کدام با توجه به مواد اولیه و سبک طبخ، از طعم و عطری متفاوت برخوردارند. در استان مرکزی اشکنه‌ی تخم‌مرغ، یکی دیگر از غذاهای بومی و سنتی به شمار می‌آید که به دلیل خواص غذایی و مدت زمان کوتاه طبخ، در بین خانواده‌های این استان از محبوبیت و مصرف نسبتا زیادی برخوردار است. آشپزها و بانوان کدبانوی استان مرکزی با استفاده از موادی همچون تخم‌مرغ، آرد، فلفل، روغن، زردچوبه، نمک، پیاز و شوید، این غذای لذیذ و مقوی را تهیه میکنند.
کله جوش (کال جوش یا دوغ گرمه)
کله جوش که به دوغ گرمه نیز شهرت یافته است، از جمله غذاهای سنتی و بومی استان مرکزی و برخی دیگر از مناطق کشور از جمله استان یزد و خراسان به شمار می‌آید که ماده‌ی اصلی آن را کشک تشکیل می‌دهد. بانوان و مادران خوش‌سلیقه‌ی استان مرکزی با ترکیب موادی همچون کشک، نعنا، روغن، مغز گردو، پیاز، زردچوبه، نمک و فلفل به طبخ و تهیه‌ی این غذای مفید و مغذی می‌پردازند. این غذا در زمره‌ی خوراکی‌های آبکی قرار گرفته و در فصول سرد سال، یکی از گزینه‌های مناسب برای وعده‌های اصلی غذایی خواهد بود.
پتله‌پلو
پتله پلو از غذاهای بومی و مخصوص استان مرکزی که نشات گرفته از فرهنگ غذایی مردم شهرستان اراک است. آشپزهای این شهرستان، برای طبخ پتله پلو، دو مرحله‌ی کاملا مجزا را طی میکنند. ابتدا به تهیه‌ی پتله (گندم پوست کنده و پخته شده که به صورت خشک مورد مصرف قرار می‌گیرد) پرداخته و پس از آن غذای پرطرفدار دیار خود را طبخ میکنند. این غذای اصیل ایرانی با کمک موادی همچون پتله، عدس، سیب‌زمینی، برنج، نمک، زردچوبه و روغن تهیه و طبخ می‌شود. استفاده از غلات و حبوبات در تدارک پتله‌پلو یکی از ویژگی‌های ممتاز و قابل توجه آن محسوب می‌شود که مصرف آن برای سلامتی و شادابی بدن بی‌تاثیر نخواهد بود. این غذا با روش طبخی متفاوت، در مناطق دیگری از ایران از جمله استان همدان به عنوان غذایی محلی مورد مصرف قرار می‌گیرد.
گوشتابه اراک
گوشتابه غذای سنتی، لذیذ و بسیار پرطرفدار استان مرکزی، شهرستان اراک به شمار می‌آید که با صرف مدت زمانی نسبتا کم، می‌توان آن را تهیه و سرو کرد. این غذا به دلیل حضور تخم‌مرغ و گوشت گوسفند، منبع مناسبی از پروتئین گیاهی و حیوانی محسوب می‌شود که مصرف نان در کنار آن، ارزش غذا را دو چندان خواهد کرد. آشپزها و بانوان کدبانوی استان مرکزی، با ترکیب موادی همچون تخم‌مرغ، گوشت چرخ‌کرده، نمک، فلفل، زردچوبه، رب گوجه‌فرنگی، پیاز و آرد، این غذای اصیل بومی را تهیه و طبخ میکنند. هرچند ممکن است در بسیاری از نواحی کشور، این غذا با نام‌های دیگری تهیه و میل شود. مصرف انواع چاشنی‌های محلی مانند ترشی، سالاد، ماست و سبزی‌خوردن، می‌تواند طعمی خاطره‌انگیز را در ذهن ایجاد کند که تا مدت‌ها آن را به خاطر خواهید سپرد.
آش خیار
این غذا، خوراک بومی شهرستان اراک محسوب شده که از عطر و طعمی بسیار لذیذ و اشتها آور برخوردار است. آشپزهای این شهرستان با ترکیب موادی مثل خیار چمبر، گوشت، نعناع، سیر، پیاز، گندم، عدس، نان خشک، کشک، نمک و فلفل، این غذای بومی و سنتی را طبخ و میل میکنند. قطعا وجود حبوباتی مانند عدس که از ارزش غذایی فراوانی همچون انواع ویتامین (B، A، C و PP)، هیدارت کربن، چربی، آلبومین، مواد معدنی (پتاسیم، فسفر، منیزیم، کلسیم و آهن) برخوردار است، این غذا را در زمره‌ی سالم‌ترین و مغذی‌ترین خوراک‌های بومی و سنتی قرار خواهد داد.
آش شیر
آش شیر، غذای سنتی و بومی استان مرکزی است که بانوان و مادران خوش‌سلیقه‌ی این ناحیه از کشور با ترکیب موادی همچون شیر، گندم پوست کنده، نخود، نمک، فلفل، کشمش، گردو و بادام به تهیه و تدارک آن می‌پردازند. بسیاری از پزشکان و متخصصان تغذیه، مصرف آش شیر را به دلیل وجود شیر در کنار کشمش و حبوبات، به افراد مخصوصا کودکان و نوجوانان توصیه میکنند. از خواص کشمش می‌توان به بهترین ماده برای جلوگیری از پوکی استخوان، مملو از ویتامین، کلسیم، پتاسیم، آهن، مانع پوسیدگی دندان، سرشار از فیبر، آنتی اکسیدان و کنترل‌کننده‌ی خون و ویژگی‌های دیگری اشاره کرد که هر یک از این موارد برای سلامت بدن لازم و ضروری است.
نان فتیر اراک
اراک شهر فتیرهای خوشمزه است و شاید بتوان گفت اصلی ترین سوغاتی خوراکی این استان بشمار می رود. پخت این نان سنتی از گذشته در خانه های مرسوم بوده ولی امروز بیشتر به صورت خانگی و در خشکه پزی ها پخته می شود.
شاید در نگاه کلی به نظر بیاید که پختن این فتیر خیلی سخت نیست اما به طور خاص و ویژه، مردم خطه استان مرکزی در پخت آن تخصص دارند.
جوزغند نراق
جوزغند شیرینی است که با هلو درست می شود و مخصوص شهرستان نراق استان مرکزی است؛ نوعی هلوی محلی را پوست کنده در معرض آفتاب قرار می دهند تا نیمه خشک شود، بعد از چند روز آفتاب خوردن هسته آن را خارج کرده و به جای آن مخلوطی از آرد مغز بادام، گردو، شکر، هل و بعضا آرد نخودچی قرار داده و در آن را می بندند،ب عد از چند روز آفتاب خوردن و خشک شدن آنها را به وسیله سوزن با یک رشته نخ به شکل دانه های تسبیح به هم متصل نموده و آنرا در محل خشک و خنک برای مصرف آجیل شب عید و ایام زمستان ذخیره می کنند .
آش ویشیل اراک
در بسیاری از مناطق استان مرکزی نیز رسم بر این است که برخی از اهالی استان مرکزی نیز در اولین ظهر سال نو در خانه بزرگترها جمع شده و آش محلی به خصوص آش ویشیل دستپخت مادربزرگشان را نوش جان می کنند.
این غذاشامل : گروه نان و غلات، گروه میوه ها و سبزیها، گروه گوشت و حبوبات و مغزها میباشد.
آش بی بی سه شنبه
آش بی‌بی سه‌شنبه یکی از غذاهای محلی اراک و نیشابور (با تفاوتهایی در مواد و طرز تهیه) است که بیشتر جنبه نذری دارد اما می‌توان در مواقع غیر نذر نیز به عنوان یک غذای کامل یا به مقدار کم به مثابه پیش غذا آن را پخت و میل کرد.
گفتنی است غذاهای دیگری مانند کشک و بادمجان ، میرزا قاسمی ، لوبیا پلو نیز جز غذاهای این استان است .