خاورمیانه

در طول ۴۵ روز گذشته که برنامه‌ریزی برای برگزاری نشست بغداد آغاز شد، اهداف متنوع و متعددی برای این نشست از سوی مسوولان عراقی مطرح شد. نخست اینکه با این استدلال که هرچه روابط همسایگان عراق بهتر باشد تاثیر عمیقی بر شکوفایی و امنیت عراق دارد، عراق به عنوان یک کشور کنشگر فعال خواستار برگزاری این نشست برای بهبود روابط میان کشورهای پیرامونش شده و به دنبال این است که روابط جمهوری اسلامی ایران و همسایگان دیگرش را به وضعیت عادی و نرمال برگرداند.

حملات روز پنجشنبه در کابل، دینامیسم پیچیده بین طالبان، شبکه حقانی و القاعده از یک‌سو و رقیب‌شان یعنی «داعش خراسان» از سوی دیگر را آشکار کرد. فرمانده امریکایی سنتکام بعد از این حملات تهدید داعش خراسان را «به‌شدت واقعی» توصیف کرد و مشاور امنیت ملی بایدن نیز یکشنبه گذشته گفته بود که تهدید داعش «شدید» و «مستمر» است.

سرانجام، پس از مذاکرات طولانی طالبان و آمریکا، آمریکا از افغانستان خارج و با خروج آمریکایی‌ها از افغانستان، طالبان پیروز ملی میدان مبارزه با اشغالگران در این کشور شد. در کمال ناباوری افکار عمومی، خیلی سریع طالبان بر کل افغانستان مسلط شد و عملا تقابل جدی میان طالبان و گروه‌های مختلف رخ نداد.

در اتفاقات افغانستان شاهد پدیده‌ عجیب و باور نکردنی تبرئه و تطهیر طالبان هستیم. از این‌رو تحلیل کنیم که چرا با چنین پدیده‌ای مواجه شده‌ایم؟ ماجرا این است که ایران گفت‌وگوهای غیرآشکار و مفصلی با طالبان داشته است.

افغانستان در طول تاریخ باتلاق قدرت‌های بزرگ جهان از بریتانیای کبیر تا شوروی و امروز آمریکاست. پس از آن طرف طالبان را هم، نه می‌توان در چارچوب داعش، جبهه النصره و ... بررسی کرد و یا در طرف مقابل طالبان را در جرگه انصارا... یمن، حماس، جنبش جهاد اسلامی، حزب‌ا...، حشدالشعبی و نظایر آن گذاشت.

با اینکه اوضاع کشورمان زیر چتر مرگ‌های پی درپی مردمان غم‌انگیز است و شاید در حوصله خوانندگان نگنجد که تحلیل بخوانند و بر اطراف نظر بیفکنند ولی نمی‌شود از حوادث مهم پیرامون کشورمان غفلت کنیم و دیر یا زود از همین غفلت‌های مکرر خسارت ببینیم.

آیا به وعده‌های طالبان باید امیدوار بود و آنها را پذیرفت؟ پاسخ روشن است. نه طالبان و نه هیچ سیاستمدار دیگری، به صرف اینکه وعده‌ای را داده‌اند قابل اعتماد نیستند. پس چه باید کرد؟ آیا همه دروغ می‌گویند؟ چگونه باید داوری و ارزیابی کنیم؟ مگر سیاستمداری که راستگو باشد نداریم؟ آیا با این حساب سیاست ممتنع و غیرعملی نمی‌شود؟ برای پاسخ به این نکات باید گفت که در درجه اول بسیاری از سیاستمداران صادقانه وعده می‌دهند، ولی در عمل قادر به انجامش نمی‌شوند.

با پیروزی برق‌آسای طالبان و فتح زنجیره‌ای مراکز استان‌ها، بالاخره پرچم سفید طالبان خیلی سریع‌تر از آنچه پیش‌بینی می‌شد، بر فراز کاخ ریاست‌جمهوری در کابل برافراشته شد. رئیس‌جمهور فراری شده و بسیاری از تحلیلگران مسائل افغانستان، فارغ از نوع دیدگاه‌شان، شوکه شده و توان تحلیل را از دست داده‌اند و مسحور اخبار پی‌درپی شده‌اند و لاجرم از پیش‌بینی اثرات این رخداد بر جهان و منطقه بازمانده‌اند.

نشست قریب الوقوع سران کشــورهای پیرامونی عراق در بغداد که نخستین نشست منطقه‌ای در نوع خود تلقی می‌شود نشان می‌دهد که منطقه غرب آسیا به سمت همگرایی و پرهیز از تنش‌های سیاسی حرکت می‌کند.

با آمدن طالبان چند پرسش نیز اهمیت یافته است، از جمله اینکه آیا آنان به وعده‌های خود عمل خواهند کرد؟ آیا باید به آنان اعتماد کرد؟ اصولا کدام وعده را داده‌اند که باید به انجام آنها امید داشت؟ بهتر است به این نوع پرسش در سطح کلی‌تری پاسخ دهیم که وعده‌های سیاستمداران تا چه حد قابل اعتماد است؟ چه از سوی طالبان باشد و چه از سوی دیگران. برای این کار ‌باید چگونگی تحقق‌پذیری وعده‌ها را کالبدشکافی کرد.

آمریکا سال‌هاست یا حداقل در این چند سال اخیر که دائما چین را تهدید اول برای امنیت ملی خود اعلام می‌کند و در اجلاس ناتو هم به همین صورت اعضا، چین را تهدید اول امنیت خود تعریف می‌کنند.

آیت‌ا... هاشمی، مرد فــرداها بود. برای همــین هم معمولا یک دهه از زمان خودش، جلوتر بود. پیش بینی‌هایش معمولا خلاف جریان غالب بود و در نگاه اول، باور ناپذیر. برای همین هم طعنه و شماتت زیاد می‌شنید. ولی یک قدم از حرف‌هایش عقب نمی‌نشست.چون آنچه می‌گفت متکی بر مطالعات و شناخت عمیق بود. به همین جهت تخریب‌های سازمان یافته شد، تنها راه مقابله با هاشمی برای تندروها.

سرانجام طالبان در ۲۴ مردادماه وارد کابل شد. این شاید بزرگ‌ترین تحول ژئوپلیتیک در منطقه ما در دهه اخیر باشد. در این میان گمانه‌زنی‌ها درباره آینده افغانستان بی‌شمار است.