برای این سفر، سعی کرده‌ایم از میان آبشارها، آنهایی را پیشنهاد کنیم که غیر از زیبایی، بزرگ‌تر، بلندتر و یا پرآب‌تر از دیگران باشند تا زیبایی و تنوع طبیعت ایران بیشتر پیش چشم آورده شود. یک نکته را هم در نظر داشته باشید؛ در نبود مرجع معتبری که به طور دائم به دسته‌بندی و بررسی وضعیت آبشارها در ایران بپردازد، مشخصات هر آبشار را از اداره‌های محلی میراث‌فرهنگی و محیط‌زیست هر استان و کتاب‌های موجود استخراج کرده‌ایم.
۱. غرب ایران؛ عروسان آبشارها
مطمئن باشید که مجموعه‌ای از زیباترین و پرآب‌ترین آبشارهای ایران را باید در دامنه‌های زاگرس در غرب ایران سراغ گرفت. آبشار پیران در شهرستان «سرپل‌ذهاب» کرمانشاه یکی از زیباترین آنها و در عین حال ناشناخته‌ترین آبشارهای ایران هم در همین دامنه‌ها قرار گرفته و با حدود ۱۰۰ متر ارتفاع باید آن را یکی از بلندترین آبشارهای ایران دانست. این آبشار را، هم به اسم «ریجاب» و هم به «پیران» می‌شناسند. برای رسیدن به آن باید از سرپل‌ذهاب حدود ۱۰ کیلومتر به سمت روستای شالان بروید و بعد از حدود یک ربع پیاده‌روی به منطقه کوهستانی و بکر آبشار برسید. ممکن است وقتی برای تماشای آبشار می‌روید، صخره‌نوردانی را در حال صعود از دیواره‌های صخره‌های اطرافش ببینید.
آبشار آب سفید یا به گویش لری «او اسبید» را خیلی‌ها دوست دارند به اسم عروس آبشارهای ایران هم بشناسند. آبی که از ارتفاع تقریبا ۷۰ متری روی صخره‌ها می‌ریزد، حباب‌های سفیدی روی صخره‌ها می‌سازد که رنگ سفیدرنگی به آبشار داده و به‌همین خاطر به آب سفید معروف شده و البته با کمی تخیل می‌شود پیچ و تاب‌های سفیدرنگش را به لباس عروس تشبیه کرد.
استان لرستان آبشار کم ندارد، اما این آبشار به‌خاطر زیبایی و بلندایش از همه معروف‌تر است. آب این آبشار از دل تونلی در دل یک کوه سنگی بیرون می‌آید و به رودخانه رودبار لرستان می‌ریزد و دست آخر هم به دز می‌پیوندد. این آبشار معروف حدود ۵۰ کیلومتری شهر الیگودرز و در منطقه ای بنام «پشتکوه زلفی» قرار دارد و برای رسیدن به آن، باید از الیگودرز وارد جاده اصفهان شوید. «بیشه» زیبا، یکی دیگر از آبشارهای دیدنی لرستان است.
بیشه، حدود ۵۲ متر ارتفاع دارد و آبش از چشمه‌هایی تامین می‌شود که در دائما در «اشترانکوه» در حال جوشیدن هستند، وقتی به پایین سرازیر می‌شود، به رودخانه سزار می‌ریزد و آخرسر هم به رود دز. آبشار تا روستای بیشه حدود یک کیلومتر فاصله دارد، البته در یک مسیر ناهموار و خاکی. به‌همین خاطر مقصد اول همین روستاست. با قطار یا خودروی شخصی می‌توان به بیشه و آبشار زیبایش رسید.
علاوه براین آبشارها، در غرب ایران آبشارهای تماشایی فراوانی پیش روی‌تان است: در استان لرستان «اَفرینه» در پل‌دختر، «نوژیان» و «وارک» در خرم‌آباد، «چکان» در «الیگودرز» و «سرکانه» در سپیدشت، در استان همدان آبشار گنجنامه، در استان چهارمحال و بختیاری «دره عشق» در اردل، «آتشگاه» و «کُرودی‌کَن» در لردگان و «نیاکان» و «شیخ‌علیخان» در چلگرد و در استان ایلام هم «ماربره» در دره‌شهر و «خربزان» و «ماهوته» در آبدانان.
۲. شرق و شمال‌شرقی ایران؛ به رنگ شب
رشته‌کوه بینالود در فاصله مشهد و نیشابور با کوهپایه‌ها و دره‌های سرسبز، منطقه‌ای خوش آب و هوا را در شمال شرقی ایران پدید آورده است. این کوهستان باشکوه، آبشارهای فراوانی را سر و شکل داده که یکی از معروف‌ترین‌شان آبشاری است در نزدیکی روستای «اخلمد» و به‌همین نام.
در مسیر کوهستانی و سرسبز این آبشارها چندین آبشار می‌بینید که بلندترین‌شان بالای ۴۰ متر ارتفاع دارند. برای گردش در میان این مسیر پرآبشار در خراسان، باید در جاده قوچان و حدود ۴ کیلومتر بعد از چناران وارد یکی از فرعی‌های سمت چپ شوید تا به اخلمد برسید.
در مسیر شرقی شهر مشهد و در محدوده شهرستان کلات هم آبشارهای معروفی قرار دارند، مثل «آبگرم» و «قره‌سو» و «ارتکند» که در سفری به شرق مشهد می‌توانید سراغ‌شان را بگیرید. آبشارهای «ایزی» در اسفراین «بید» در شمال سبزوار و «حمید» در بجنورد هم معروف‌ترین آبشارهای خراسان شمالی هستند.
در همسایگی شرق خراسان، آبشارهای بزرگ و کوچک تماشایی در محدوده استان گلستان و مخصوصا پارک ملی گلستان قرار دارند. یکی از زیباترین آبشارهای این استان «کبودوال» است. آبشاری که شاید خزه‌های پررنگ دور و بر آن باعث شده، رنگ تیره و کبودی به چشم بینندگان بیاید و این‌طور نام بگیرد. کبودوال در ۴ کیلومتری جنوب‌شرقی شهر علی‌آباد قرار دارد و از کوه بلند هارون سرچشمه می‌گیرد، پایین می‌ریزد و در دل پارکی جنگی به همین نام روان می‌شود. در طول مسیر آبشارهای کوچک و بزرگ با دریاچه‌های کوچکی در پای هر کدام‌شان شما را برای تنی به آب زدن و خنک شدن وسوسه می‌کند. سال گذشته سیل شدیدی در این منطقه جاری شد، به آبشار کبودوال خسارت‌های زیادی وارد کرد، اما امسال خرابی‌ها بازسازی و آبشار آماده پذیرش مسافران از دور و نزدیک است.
اگر در همین منطقه هستید و می‌خواهید ۱۲ آبشار کوچک و بزرگ ببینید، باید راهی روستای «شیرآباد» و آبشاری به همین نام در جنوب شهر «خان‌ببین» شوید. بلندترین این مجموعه آبشار حدود ۲۵ متر ارتفاع دارد و پای هرکدام‌شان هم یک دریاچه کوچک درست شده که عمق بعضی از آنها بسیار زیاد است.
آبشار ۱۵ متری «لوه» در ۲۵ کیلومتری شهر «گالی‌کش» یک آبشار زیباست در دل پارک ملی گلستان و غیر از آن آبشار «آق‌سو» یک آبشار کوتاه و پلکانی از آبشارهای پارک ملی گلستان است که از مینودشت حدود ۵۰ کیلومتر فاصله دارد. آبشار «کردکوی» یا «دوآب» در ۶ کیلومتری جنوب شهرستان کردکوی و «شادان» و «هفت طبقه» در کردکوی و «زیارت» را در حوالی روستای زیارت گرگان نباید از دست داد.
۳. شمال ایران؛ سرازیر در میان جنگل
آوازه آبشار بلند «لاتون»، مسافران تالش و آستارا را در ماه‌های گرم به سمت شهر «لَوَندویل» و روستای «کوته‌کومه» می‌کشاند. زیبایی طبیعت سرسبز و جنگل‌های تالش زبانزد خاص و عام است و با داشتن آبشاری به بلندی و زیبایی «لاتون» تکمیل می‌شود. آبشاری که حدود ۱۰۵ متر ارتفاع دارد و به‌همین دلیل بعضی آن را بلندترین آبشار ایران می‌دانند، هرچند اگر هم بلندترین آبشار ایران نباشد، بلندترین آبشار استان گیلان هست.
آنها که هوای تماشای این آبشار بلند را دارند، باید یک پیاده‌روی سخت ۴ ساعته کوهستانی را بر خودشان هموار کنند. اگر مسافر این آبشار هستید، از مسیر رشت، ۱۳ کیلومتر مانده به شهر آستارا باید وارد شهر لوندویل شوید و سراغ خیابان آبشار را بگیرید تا در این مسیر پس از حدود ۱۰ کیلومتر رانندگی، به روستای کوته‌کومه برسید. بعد هم حدود ۸ کیلومتر پیاده‌روی در مسیری سربالایی که تا ارتفاع ۷۷۰ متری بالا می‌رود.
در منطقه تالش آبشار دیدنی دیگری هم هست، «حَویق» که به زمرد حویق هم معروف است. حویق در ۴۰ کیلومتری شمال شهر تالش است و فاصله این آبشار از شهر حویق ۹ کیلومتر. آب آبشار حویق بسیار سرد است و در رودخانه‌اش می‌توانید ماهی قزل‌آلا هم ببینید.
در شهرستان رضوانشهر یکی دیگر از این جاذبه‌های طبیعی را با نام «ویسادار» می‌توانید ببینید. گیلان حدود ۴۰ آبشار دائمی دارد و «شیطان‌کوه» در لاهیجان و «باباولی» و «لونک» در سیاهکل و «دودوزن» در شفت از دیگر آبشارهای شناخته شده آن هستند.
سری هم به مازندران بزنیم؛ شهرستان آمل و مخصوصا منطقه لاریجان که معروف‌ترین آبشارهای این استان را دارد و معروف‌تر از همه هم «شاهاندشت» است که در صدرشان نشسته. وقتی آب از ارتفاع ۵۰ متری روی صخره‌ها می‌ریزد، مه سفیدرنگی در پایین آبشار درست می‌شود و هر مسافری را به هوس می‌اندازد که سرش را در این مه خنک فرو ببرد. برای داشتن چنین تجربه هیجان‌انگیزی باید وارد جاده شوید، حدود ۱۵ کیلومتر پس از پلور به «گزنک» و از آنجا هم بعد از حدود ۵ کیلومتر به پل «وانا» در سمت راست جاده می‌رسید که راه رسیدن به روستای شاهاندشت است.
برای رسیدن به پای شاه این دشت، باید فقط حدود یک ربع از میان کوچه‌های سنگفرش و قدیمی روستا پیاده‌روی کنید. آبشار «اِسپه‌او» در جنوب شرقی بهشهر هم، یکی از آبشارهای زیبای منطقه است که حدود ۳۰ متر ارتفاع دارد و در میان درختان پنهان شده. برای رسیدن به آن باید وارد جاده بهشهر به گلوگاه شوید و بعد از حدود ۱۰ کیلومتر، تابلوی روستای «پاسند» را در سمت راست جاده می‌بینید. حدود ۲۵ کیلومتر رانندگی می‌کنید تا لب رودخانه نکاء برسید و بعد هم پیاده‌روی از داخل رودخانه تا پای آبشار. آبشار بلندبالای «گزو» دیگر آبشار معروف مازندران را می‌توانید در سوادکوه و فاصله شهرهای زیرآب و شیرگاه تماشا کنید.
اگر وارد این مسیر شوید با یک تیر دو نشان می‌زنید؛ یک آبشار کوچک‌تر در مسیر رسیدن و بعد هم آبشار ۷۰ متری گزو. در جاده فیروزکوه بعد از پلیس‌راه «پل‌سفید» در سمت چپ جاده وارد جاده «آزادمهر» شوید. در این مسیر به یک دوراهی می‌رسید که مسیر سمت چپ، مقصد شماست. غیر از این آبشارها در استان مازندران حدود ۶۰ آبشار شناخته شده دیگر هستند، مثل «تنگه دَراسله» در سوادکوه، «آب‌مراد» در لاریجان، «آکاپل» در کلاردشت و «آب‌پری» در نور.
۴. شمال‌غربی ایران؛ سفر از دره و صخره
کوهستان البرز در منطقه شمال‌غربی ایران، آبشارهای بزرگ و کوچک فراوانی ساخته و رود «ارس» در مرز شمال‌غربی با آن آب‌وهوای معتدلش این آبشارها را پرآب و اطراف‌شان را سرسبز کرده. آبشار «آسیاب‌خرابه» با آن صخره‌های خزه‌بسته‌اش در همین منطقه ارس و در استان آذربایجان‌شرقی قرار دارد.
با آنکه ارتفاع بلندی ندارد، اما چشم‌انداز طبیعت اطرافش منحصربه‌فرد است. رودهای کوچکی که از دامنه‌های شمالی کوه «کیامکی» سرچشمه می‌گیرند، وارد دره‌ای می‌شوند و از روی صخره‌هایی پایین می‌ریزند که روزگاری آسیاب آبی را در روستای «هلیق» می‌چرخانده. اما این روزها با تخریب آسیاب، محدوده ۲۰۰ متری پایین آبشار یکی از تفریحگاه‌های شناخته‌شده اطراف جلفاست. برای رسیدن به این آبشار باید از شهر «جلفا» حدود ۱۶ کیلومتر به سمت شرق بروید و در روستای «مرازاد»، وارد فرعی سمت راست شده و حدود ۱۰ کیلومتر برانید. «عیش‌آباد در مرند»، «گل آخور» در ورزقان و همین‌طور «سردابه» در شهرستان اردبیل و «نره‌گر» در جنوب‌شرقی خلخال از آبشارهای استان اردبیل و دیگر آبشارهای شناخته‌شده این منطقه‌اند.
در همسایگی این استان هم می‌توان آبشارهای زیبایی را دید؛ آبشار «شَلماش» در شهرستان سردشت آذربایجان غربی، به لطف بلندای کوهستان زاگرس در غرب ایران و برف و یخ زمستانی این کوهستان، یکی از آبشارهای زیبا در غرب ایران است. شلماش تنها یک آبشار نیست و مجموعه‌ای از ۳ آبشار است که در تنگه‌ای باریک جریان دارند.
برای دیدن ابهت و زیبایی این آبشار باید تا بانه رفت و از آنجا هم حدود ۵۰ کیلومتر مسیر پرپیچ و خم تا سردشت، از سردشت هم حدود ۲۰ دقیقه رانندگی تا نزدیک آبشار. آبشار اول حدود ۴۵ متر ارتفاع دارد و آبشارهای بعدی کوتاه‌ترند. مسیر رسیدن به آبشار پلکانی است اگر تا آخرین آبشار پایین بروید، غیر از نمای زیبای ۳ آبشار، رودخانه آرام را هم خواهید دید. برای برگشت به پارکینگ باید زحمت بکشید و پله‌ها را بالا بروید. «دره خورخوره» در شهر سلماس و «قینرجه» در تکاب از آبشارهای دیگر آذربایجان شرقی است.
۵. مرکز ایران؛ بر دامنه‌های البرز
کمتر آبشاری را می‌توان یافت که همچون «سنگان» در بهار پرآب باشند و در زمستان هم وقتی یخ می‌زند، برای یخ‌نوردان دیواره‌ای یخی بسازد. بهار که از راه می‌رسد این آبشار ۵۰ متری استان تهران از خواب زمستانی بیدار می‌شود؛ آبشاری که از ذوب شدن یخچال‌های قله‌هایی مثل «چشمه‌شاهی» و «پهنه‌حصار» یکی از آبشارهای سرد و پرآب دماوند است. روستای سنگان که اسمش را به آبشارش هم داده، روستایی ییلاقی در استان تهران است که در جاده سولقان قرار دارد. برای رسیدن به سنگان، در جاده سولقان بعد از حدود ۱۰ کیلومتر و پیش از امامزاده داوود(ع)، تابلویی در سمت چپ جاده می‌بینید که راه رسیدن به روستای سنگان را نشان می‌دهد.
به روستا که برسید تازه اول راه است؛ چون حدود ۳ ساعت پیاده‌روی تا آبشار دارید. باید به سمت امامزاده قاسم(ع) در انتهای روستا حرکت کنید و مسیر پاکوب را ادامه دهید تا آبشار کم‌کم پدیدار شود. آبشار تماشایی «ارنگه» یا «آدران» در جاده چالوس، «دوقلوی شیرپلا» شمیران، «تنگه واشی» در فیروزکوه، «ایگُل» و «لالون» در فشم، «خور» در کرج و «کرکبود» در طالقان از دیگر آبشارهای خنک استان‌های تهران و البرزند.
استان سمنان با آن اقلیم متنوع و شگفت‌انگیزش، یک آبشار معروف و تماشایی هم دارد؛ دره «مُجن» اسمش را به این آبشار هم داده که برای تماشایش باید از یک دره خنک و صخره‌ای عبور کنید. اگرچه این آبشار چندان بلند نیست، اما پرآب است و آنها که هوای خنک شدن در زیر ذرات ریز آب را در یک فضای غارمانند دارند، باید راهی آن شوند. از شاهرود تا آبشار حدود ۳۵ کیلومتر راه دارید که ۱۰ کیلومتری آخر مسیر از شهر مجن تا آبشار در میان یک طبیعت رنگارنگ طی خواهد شد.
با آنکه طبیعت استان اصفهان به کویرهای زیبایش هم معروف است، اما نباید فکر کنید که در این استان آبشارهای خنک و بلند نمی‌توانید پیدا کنید. آبشار «سمیرم» در ۴ کیلومتری شرق سمیرم، این شهر کوهستانی و مرتفع ایران قرار گرفته و برای رسیدن به آنجا از مرکز استان باید حدود ۱۵۰ کیلومتر رانندگی کنید. این آبشار با حدود ۳۵ متر ارتفاع، در اعماق تنگه‌ای با صخره‌های ستبر قرار گرفته و طبیعت اطرافش هم تماشایی است.
آبشار آب ملخ راهم با طبیعت جنگلی‌اش از دست ندهید. این آبشار در نزدیکی روستایی به همین نام در کیلومتر ۴۵ جاده سمیرم به سنندج قرار گرفته. اگر در اصفهان هستید، سری به آبشار «پونه‌زار» فریدون شهر در غرب استان بزنید که با حدود ۷۰ متر ارتفاع از بخش‌های ناشناخته طبیعت استان اصفهان است. در این استان آبشار «نیاسر» را هم در ۴۰ کیلومتری غرب کاشان نباید از دست داد.
۶. جنوب ایران؛ لطافت، در کنار خلیج‌فارس
این آبشار به واقع برازنده اسمش است؛ «شِوی»، که در زبان محلی ساکنان منطقه «لطافت» معنا می‌دهد و وقتی از بلندای صخره‌ها پایین می‌ریزد، با آن درختان و سبزی‌هایی که در برش گرفته‌اند، چهره‌ای لطیف از این منطقه‌ای کوهستانی می‌سازد. خیلی‌ها دوست دارند این آبشار زیبا را که در استان خوزستان قرار گرفته، بزرگ‌ترین آبشار ایران هم بنامند، اما فعلا مرجع معتبری برای تایید این حرف نیست.
با این حال شوی یا «تله‌زنگ» اگر بزرگ‌ترین آبشار ایران نباشد، دست‌کم یکی از آنهاست؛ با حدود ۹۰ متر ارتفاع و پهنایی که در بهارِ زاگرس به چند ده متر هم می‌رسد. از کوه‌های «سرتنگ» سرچشمه می‌گیرد، از دهانه غاری بیرون می‌آید و در یک مسیر کوهستانی و سخت، راه طی می‌کند تا از یکی از دره‌های شهرستان بخش «سردشت» شهرستان دزفول پایین می‌ریزد. سختی طبیعتی که شِوی در آن جاری است، باعث می‌شود تا مسافران این آبشار، بکرترین مناظر طبیعت ایران را در مسیر رسیدن به آن و اطرافش تماشا کنند و هرکه هم شوی می‌خواهد باید جور یک راهپیمایی دو تا ۶ ساعته در این کوهستان را بکشد.
اگر مسیر ریلی را ترجیح می‌دهید، باید در ایستگاه تله‌زنگ از قطار پیاده شوید و اگر هم مسیر جاده را دوست‌دارید باید از سمت دزفول و «شیهون» راهی شوید. «شیوند» در ایذه و «آرپناه» و «باباروزبهان» در لالی هم از دیگر آبشارهای این استان هستند. در بوشهر استان همسایه خوزستان هم، «زیرراه» و «فاریاب» در دشتستان، آبشارهای شناخته شده‌ای هستند.
«مارگون» آبشاری مشهور در مرز کهگیلویه و بویراحمد با استان فارس است، با بلندای ۸۰ متر و عرضی که در ماه‌های پرآب به ۹۰ متر هم می‌رسد. شاید به خاطر پیچ و تاب آبشارک‌های کوچک و بزرگی که مثل مار از صخره‌های بلند پایین می‌آید، این آبشار را «مارگون» نامیده‌اند. آبشاری که داخل تنگه‌ای عمیق با پوشش سبز و جنگلی می‌ریزد و به خاطر گونه‌های گیاهی و جانوری که در اطراف دارد، در فهرست آثار طبیعی ملی هم به ثبت رسیده. مارگون، اسمش را به روستای همسایه هم داده که حدود ۱۵ کیلومتر با آن فاصله دارد. روستا در غرب شهرستان «سپیدان» (اردکان) است و از شیراز تقریبا ۱۲۵ کیلومتر و از یاسوج هم حدود ۶۰ کیلومتر راه دارید. از جایی که خودرو را پارک می‌کنید حدود ۲ کیلومتر در مسیر سنگفرش شده و پلکانی پیاده بروید تا به زیر آبشار برسید.
«تنگ‌تامرادی» درشهرستان بویراحمد، «شادگان» در گچساران، «بهرام‌بیگی» در دنا «کوه‌گل» در سی‌سخت و «کمردوغ» در شهرستان کهگیلویه از شناخته‌شده‌ترین آبشارهای این استان زیبا هستند و «تنگ‌براق» در اقلید، مجموعه آبشارهای «تنگه رغز» در شهرستان داراب و «دشتک» در مرودشت هم از دیگر آبشارهای تماشایی استان فارس.
یکی از شناخته‌شده‌ترین آبشارهایی که می‌توانید در جنوب شرقی ایران و استان کرمان سراغ بگیرید، آبشار شهر «رایِن» است که ارگ تاریخی‌اش، آوازه ملی به آن داده. این آبشار حدود ۴۰ متر ارتفاع دارد و از دامنه‌های شرقی کوه هزار سرچشمه می‌گیرد که بلندترین قله این استان کویری است.
در میان بیدستان‌هایی که در زیر این آبشار ۴ طبقه وجود دارد، امکانات رفاهی هم برای مسافران مهیاست. از کرمان تا راین حدود ۱۰۰ کیلومتر راه دارید، باید وارد جاده بم شوید. از راین هم باید حدود ۱۴ کیلومتر در جنوب غربی و جاده آبشار رانندگی کنید. آبشار «آبسر» در شهرستان بافت و «وُروار» در جیرفت هم از دیگر آبشارهای شناخته شده کرمانی‌هاست. در همسایگی این استان، استان کویری سیستان و بلوچستان هم آبشارهای پرآبی دارد، مخصوصا در فصل بهار؛ «اِسپَن» در شهرستان دلگان و «کَلگان» در شهرستان نیکشهر جزو آبشارهای معروف هستند که آخرهفته‌ها تفرجگاه خانواده‌های محلی می‌شوند.
در منطقه جنوب ایران آبشارها کوتاه‌تر و کم آب‌ترند و البته گنجینه‌ای ارزشمند برای ساکنان و مسافران این منطقه گرمسیر. آبشار «کِرون» در منطقه سرسبز رودان در استان هرمزگان، درکنار دیدنی‌های طبیعی، باغ‌های خرما و مرکباتش و دشت‌های سرسبز، یک گردشگاه مهم محلی را شکل داده. از بندرعباس باید راهی شهر رودان یا همان دهمبارز شوید و از آنجا هم راهی روستای «بادافشان» تا به آبشار برسید. آبشار «تِزرج» هم در جنوب غربی شهرستان حاجی‌آباد جزو آبشارهای محبوب مردم محلی است. در همین منطقه و در مسیر داراب، در ۸ کیلومتری شهر «فدامی»، آبشار فدامی از آبشارهای معروف است.
