راهی برای احیای برجام: آیا ۱۰ – ۱۵ سال تمدید می‌شود؟

به گزارش سایت خبری پرسون، بنا بر شنیده‌ها، راه حل احتمالی برای احیای برجام با توجه به نزدیکی به ۲۷ مهرماه ۱۴۰۲ که از تاریخ‌های مهم غروب برجام است؛ پیشنهاد تمدید ده تا پانزده ساله‌ی این توافق است، در کنار توافقی نانوشته برای بده بستان دو طرفه: بی توجهی تحریم‌های نفتی و از سوی دیگر تعدیل در سیاست‌های منطقه‌ای.

توافق هسته‌ای میان جمهوری اسلامی ایران و شش کشور آمریکا، روسیه، انگلیس، چین، فرانسه و آلمان موسوم به گروه ۵+۱ پس از خروج دونالد ترامپ از آن با چالش‌های جدی مواجه شد.

این توافق که از نگاه کارشناسان مهم‌ترین دستاورد دولت روحانی بوده است تحریم‌های گسترده‌ای را در حوزه‌های نفتی، بانکی، تسلیحاتی، پتروشیمی، بیمه، فولاد و … از پیش پای ایران برداشت و شش قطعنامه‌ی شورای امنیت را بنا بر آنچه مسئولان اعلام کرده‌اند «بدون آنکه یک روز اجرایی شده باشند» لغو کرد.

از سوی دیگر این توافق توانست ایران را از فصل هفت منشور ملل متحد خارج کرده و به‌گفته‌ی رئیس وقت شورایعالی امنیت کشور «سایه‌ی جنگ را از کشور دور کند».

برجام که از ابتدا مخالفانی سرسخت در ایران، اسرائیل، آمریکا و عربستان داشت در نهایت با تصمیم ترامپ برای خروج ایالات متحده از توافق به مانع سختی برخورد کرد که تبعات آن همچنان ادامه دارد.

ظریف و روحانی برای مواجهه با این تصمیم ترامپ و جلوگیری از رخ دادن چنین اتفاقی به ویژه در زمان حضور تیلرسون در وزارت امور خارجه آمریکا طرح‌های گوناگونی را در دست داشتند که هیچکدام در آن مقطع زمانی مورد موافقت قرار نگرفته بود.

با پایان یافتن دولت ترامپ و انتخاب جو بایدن دموکرات به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا برخی بر این باور بودند که حالا و با انتخاب او راه بازگشت آمریکا به برجام و احیای این توافق هموار است اما بر خلاف پیش‌بینی‌ها این اتفاق رخ نداد و مسئله‌ی برجام همچنان لاینحل مانده است؛ یکی به دلیل مصوبه‌ی مجلس یازدهم و دیگری تمایل تیم ابراهیم رئیسی که امضای توافق بماند برای روی کار آمدن دولت جدید.

حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین ایران بر این باور است که امکان احیای برجام در روزهای پایانی سال ۱۳۹۹ وجود داشت. برخی دیگر از مسئولان دولت او معتقدند که چند ماه پیش از اسفند ۹۹ نیز راه‌حل احیای برجام در دسترس بوده اما این راه‌حل مورد توجه قرار نگرفته است.

قرار گرفتن ابراهیم رئیسی بر کرسی ریاست دولت و انتخاب چهره‌ای شناخته‌شده از مخالفان برجام به‌عنوان مذاکره‌کننده‌ی ارشد این پرسش را پیش روی تحلیلگران قرار داد که چگونه قرار است مخالفان برجام احیاگر این توافق باشند؟! با این حال مواضع حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه‌ی رئیسی، نسبت به احیای برجام بسیار مثبت بود و علی باقری هم در این مدت هیچ گاه علیه مذاکرات و برجام موضع نگرفت.

مقامات آمریکایی در ماه‌های اخیر نسبت به توانایی و تمایل تیم ایرانی در مذاکرات احیای برجام ابراز تردید کرده بودند اما با این وجود خبرهای تازه از احتمال دست یافتن به راه حلی برای احیای برجام خبر می‌دهد؛ خبرهایی که نشان از مذاکراتی با واسطه و بی واسطه در این مدت دارد.

هر چند تغییر راب مالی، مذاکره‌کننده‌ی ارشد آمریکا در مذاکرات احیای برجام نیز چالش تازه‌ای در مسیر احیای توافق هسته‌ای بود. بسیاری از تحلیلگران بر این باور هستند که مالی در میان مقامات آمریکا بیشترین موافقت را با برجام و احیای این توافق داشته است؛ به‌ویژه که پس از انتصاب سعید ایروانی به عنوان نماینده‌ی ایران در سازمان ملل، خبرها از مذاکرات خوب این دو بود.

برخی بر این باور هستند که نقش اسرائیل در تغییر مالی بسیار پر رنگ بوده و شنیده‌های تاییدنشده از تلاش یا استقبال کسانی در ساختار تصمیم‌گیری کشور از تغییر رخ داده در تیم مذاکره‌کننده‌ی آمریکا خبر می‌دهد.

با نزدیک شدن به «غروب‌های برجام» که در آن مقاطع زمانی باید سلسله اقداماتی از سوی طرف‌های توافق هسته‌ای انجام شود نگرانی‌ها از احتمال مرگ توافق برجام بیشتر از قبل شده است. از آن جمله تاریخ ۲۷ مهر است که تنها چند روز به فرا رسیدن آن باقی مانده است.

وزیر امور خارجه دولت سیزدهم در گفت‌وگویی با روزنامه‌ی اطلاعات از «سند سپتامبر» برای نجات برجام خبر داد که به گفته‌ی او مربوط به پیشنهادهای مطرح‌شده در شهریور ۱۴۰۱ است. به باور حسین امیرعبداللهیان اجرایی شدن آن پیشنهادها به دلیل اتفاقات رخ داده در اعتراضات ۱۴۰۱ از سوی طرف مقابل به تعویق افتاده است.

بنا بر شنیده‌های انصاف نیوز، جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا به همراه دیگر طرف‌های برجام توافق خواهند کرد که مفاد توافق هسته‌ای ده تا پانزده سال دیگر تمدید شود و از سوی دیگر ایران بتواند با دغدغه‌ی کمتری به فروش نفت بپردازد.

به نظر می‌آید که بخشی از این توافق در عمل اجرایی شده است و تاکید مسئولان دولتی به افرایش یافتن فروش نفت نیز به کاهش مزاحمت‌های آمریکا در این مسیر بازمی‌گردد.

در کنار پیشنهاد تمدید ده تا پانزده ساله‌ی توافق هسته‌ای بنا بر شواهدی، در دو سال اخیر تغییراتی نیز در سیاست‌های منطقه‌ای ایران در مواجهه با نیروهای آمریکا مشاهده می‌شود و سطح تنش میان دو طرف به شکل معناداری کاهش یافته است.

شنیده‌ها حاکی از آن است که این تغییر سیاست نیز بر مبنای توافقی نانوشته میان ایران و آمریکا رخ داده است تا مسیر احیای برجام هموار شود.

هرچند برخی معتقدند که این توافق و یا دست‌کم کلیات آن در دیدار علی شمخانی، دبیر وقت شورایعالی امنیت ملی و ویلیام برنز، رئیس سازمان CIA در بغداد مورد موافقت دو طرف قرار گرفته، اما این دیدار از سوی خبرگزاری تسنیم تکذیب شده است.

از جمله ابهاماتی که از سوی برخی کارشناسان درباره‌ی عملکرد دولت سیزدهم در سیاست خارجی مطرح می‌شود شفافیت پایین آن به نسبت دولت قبل است. برای نمونه مشخص نیست آیا تا چند روز آینده اعلام خواهد شد که توافقی در حال انجام بوده است، از سوی تیمی از شورایعالی امنیت ملی پیگیری شده و یا وزارت امور خارجه مسئول تدوین و اجرایی ساختن آن بوده است؟

و یا مشخص نیست که این توافق میان ایران و آمریکا حاصل مذاکرات به رهبری علی باقری کنی است و یا نتیجه‌ی مذاکرات صورت گرفته میان سعید ایروانی، نماینده‌ی ایران در سازمان ملل متحد با مقامات آمریکایی؟