سرما درمانی یا کرایوتراپی یک روش درمانی برای بیماری‌های پوستی است که در آن ماده‌ای بسیار سرد به ضایعه پوستی پاشیده می‌شود تا ضایعه پوستی درمان شود. مواد زیادی برای این کار استفاده می‌شود که شایع‌ترین آنها نیتروژن مایع می‌باشد. کرایوتراپی برای درمان مشکلات پوستی فراوانی از جمله، اکتینیک کراتوز(Actinic keratoses) ، ضایعات ویروسی مثل زگیل(warts) و مولوسکوم کنتاژیوزوم(molluscum contagiosum) و سبورییک کراتوز(Seborrhoeic keratoses) اشاره کرد.
انواع سرما درمانی
می‌توان از سرما درمانی برای تمام بدن یا فقط قسمتی از آن استفاده کرد. سرما درمانی موضعی به‌روش‌های گوناگونی انجام می‌شود، مثلا با استفاده از کیسه یخ، ماساژ یخ، اسپری سردکننده، حمام یخ و گاهی نیز با پروب کرایوتراپی که روی بافت مدنظر استفاده می‌شود. بعضی از افراد فقط از سرما درمانی صورت استفاده می‌کنند و بعضی برای بخش‌های خاصی از بدن مانند مفاصل دردناک.
سرما درمانی کل بدن محبوب‌ترین نوع سرما درمانی است. در این روش فرد ۳ تا ۵ دقیقه در اتاقک سرمادرمانی می‌نشیند. طرف‌داران این روش عقیده دارند که چند دقیقه غوطه‌ورکردن بدن در هوای بسیار سرد فوایدی برای سلامتی دارد. در سرمادرمانی کل بدن فرد در اتاقکی محصور یا در محفظه کوچکی قرار می‌گیرد که بدن او را احاطه کرده ولی از بالا و قسمت سر باز است. دمای محفظه بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ درجه فارنهایت (۹۳ تا ۱۴۹ سانتی‌گراد) پایین می‌آید و فرد دو تا چهار دقیقه در هوایی به‌شدت سرد قرار می‌گیرد.
یک جلسه کرایوتراپی نیز مفید است، ولی اگر مرتب استفاده شود، بیشترین تأثیر را خواهد داشت. بعضی از ورزشکاران ۲ بار در روز از سرما درمانی استفاده می‌کنند، بعضی نیز ۱۰ روز پشت‌سر هم و سپس یک بار در ماه.
سرما درمانی روش درمانی غیرپزشکی در مخزن یا مکان مشابهی است. البته پزشکان نیز از سرمادرمانی استفاده می‌کنند. برای نمونه می‌توان به سرما درمانی زگیل یا سلول‌های سرطانی اشاره کرد.
گرچه در ابتدا سرمادرمانی ناخوشایند است، معمولا با هر جلسه بهتر می‌شود، زیرا بدن با دمای پایین سازگار می‌شود.
هدف از کرایوتراپی
اصطلاح کرایوتراپی مابین سال‌های ۱۸۸۰ تا ۱۸۹۰ میلادی، از دو واژه یونانی (κρυοο) بمعنای سرما و (θεραπεια) بمعنای درمانی گرفته شد. هدف از کریوتراپی کاهش سوخت و ساز سلولی، افزایش بقای سلولی، کاهش التهاب، کاهش درد واسپاسم ، انقباض عروق است. از موارد کاربرد دستگاه کرایوتراپی در کنترل و درمان بیماری سالک، بواسیر،یبوست، دردهای بعد از عمل خدمات در پرتو درمانی، از بین بردن چربی‌های اضافه بدن و از این دست می باشد.
این روش نسبتاً ارزان، ایمن و قابل‌اعتماد است. بااین‌حال، مهم است که ضایعه پوستی به‌طور دقیق تشخیص داده‌شده باشد.از این روش در درمان ملانوم (نوعی ضایعه سرطانی) یا هر ضایعه رنگی دیگری که می‌تواند ملانوم باشد، نباید استفاده شود.
کاربرد کرایوتراپی یا سرما درمانی
۱-تغییر رنگ پوست (پیگمانتاسیون ها): مانند لک‌های ناشی از آفتاب و لنتیگو
۲- برخی ضایعات پیش بدخیمی: مانند کراتوز آکتینیک
۳-ضایعات عروقی مانند: انواع همانژیوم‌ها از جمله سارکوم کاپوزی
۴- برخی ضایعات ویروسی مثل زگیل و مولوسکوم کنتاژیوزوم
۵-کیست‌ها و ضایعات توموری خوش خیم مانند: میلیا، زائده‌های گوشتی (skin tag) و کراتوز سباسه
۶-اسکارهای هیپرتروفیک و کلوئیدها
تذکر: استفاده از کرایو در درمان خال‌های ملانوسیتیک که ضایعات پیش سرطانی محسوب می شوند، ممنوع است.
زیرا تغییرات داخل سلولی حاصله، تمایل به بدخیمی این ضایعات را تسریع و تسهیل می نماید.
انواع کرایوتراپی
- نیتروژن مایع
- یخ دی‌اکسید کربن
- DMEP
کرایوتراپی با نیتروژن مایع
نیتروژن مایع از جمله اصلی ترین مواد مورد نیاز در کرایوتراپی است. این مایع قادر است تا دمای ۱۹۶c- را ایجاد کند.در کرایوتراپی با استفاده از نیتروژن، سرما به عمق ضایعه نفوذ می کند و بسته به نوع ضایعه چند ثانیه انجماد شدید ناشی از سرما را ایجاد می کند تا موجب از بین رفتن ضایعه شود.در بعضی موارد این کارچند بار تکرار می شود تا زمانیکه عمل انجماد و ذوب شدن کامل شود.این عمل باعنوان «انجماد-ذوب دوبل» شناخته شده است و معمولا برای سرطان پوست و یا زگیل های ویروسی قوی مورد استفاده قرار می گیرد.
کرایوتراپی با برف دی اکسید کربن
درکرایوتراپی دی اکسید کربن ازسیلندری حاوی دی اکسید کربن منجمد با دمای (-۷۸,۵C) و یا دوغاب پر از استون استفاده می شود.آن را باید بطور مستقیم درضایعه پدید آمده درپوست بکار برد.
کرایوتراپی با DMEP
DMEP در دمای ۵۷C- کار می کند. درقوطی های آئروسل عرضه می شود و برای درمان زگیل بکار برده می شود بوسیله یک اپلیکاتور فوم که باتوجه به اندازه و محل ضایعه بر روی ضایعه پوستی بین ۱۰ و ۴۰ ثانیه قرار می گیرد.درحین انجام عمل کرایوتراپی و پس ازانجام آن ممکن است احساس سوزش و درد را به همراه داشته باشد.ممکن است تورم و قرمزی فوری بوجود بیاید، که می توان آن را با استفاده ازیک استروئید موضعی سریعا بعد از انجام عمل انجماد کاهش داد.آسپرین به صورت خوراکی نیز می تواند التهاب و ناراحتی را کاهش دهد.
خطرات و عوارض جانبی سرما درمانی
رایج‌ترین عوارض جانبی تمام انواع سرمادرمانی عبارت‌اند از:
- بی‌حسی؛
- سوزش یا سوزن‌سوزن‌شدن؛
- تحریک و قرمزی پوست.
البته این عوارض جانبی بیشتر مواقع موقتی هستند. اگر این عوارض ظرف ۲۴ ساعت برطرف نشدند، به پزشک مراجعه کنید.
هرگز نباید از سرمادرمانی بیش از زمان توصیه‌شده استفاده کنید. زمان توصیه‌شده برای سرما درمانی کل بدن ۴ دقیقه است. انجام سرمادرمانی بیشتر از چند دقیقه می‌تواند کشنده باشد. فرد هرگز نباید هنگام سرمادرمانی بخوابد و باید به زمان هر جلسه توجه داشته باشد تا مطمئن شود که طولانی‌تر از زمان توصیه‌شده نیست.
اگر از کیسه یخ یا حمام یخ در خانه استفاده می‌کنید، هرگز نباید یخ را بیش از ۲۰ دقیقه روی ناحیه مدنظر قرار دهید. کیسه‌های یخ را در حوله‌ای بپیچید تا به پوست شما آسیب نزند.
سرما درمانی به‌طور کلی خطری ندارد، ولی بهتر است که پیش از انجامش با پزشک صحبت کنید.
سرما درمانی برای چه کسانی توصیه نمی‌شود
افراد مبتلا به دیابت یا بیماری‌هایی که روی اعصاب اثر می‌گذارند نباید از سرمادرمانی استفاده کنند، زیرا ممکن است نتوانند اثر سرما درمانی را کاملا حس کنند و این می‌تواند موجب آسیب عصبی بیشتر شود.
سرما درمانی برای این افراد ممنوع است:
- زنان باردار؛
- کودکان؛
- افراد با فشارخون بسیار بالا؛
- مبتلایان به بیماری‌های قلبی.
نکات و راهنمایی‌های لازم برای سرما درمانی
اگر به نوعی بیماری مبتلا هستید که می‌خواهید با سرما درمانش کنید، حتما درباره‌اش با فردی که سرمادرمانی را برای شما انجام می‌دهد صحبت کنید. همیشه بهتر است پیش از استفاده از هر نوع درمانی، با پزشک مشورت کنید.
اگر از سرما درمانی کل بدن استفاده می‌کنید:
- لباس‌های خشک و گشاد بپوشید؛
- برای محافظت در برابر سرمازدگی جوراب و دستکش داشته باشید؛
- در طول درمان در صورت امکان به اطراف حرکت کنید تا جریان خون حفظ شود.
- در صورت نیاز به سرماجراحی، پزشک درباره آمادگی‌های لازم پیش از آن با شما صحبت خواهد کرد. این آمادگی‌ها می‌تواند شامل پرهیز از خوردن و آشامیدن ۱۲ ساعت پیش از جراحی باشد.