دیسلِکسیا (خوانش پریشی، دش‌خوانی، نارساخوانی) یا اختلال یادگیری خواندن یکی از اختلالات یادگیری است که در توانایی خواندن و نوشتن فرد اختلال ایجاد می‌کند. دیسلِکسیا در روش‌هایی که مغز نمادهای گرافیکی (تصویری) و آوایی کلمات را پردازش می‌کند اشکال ایجاد می‌کند. این اختلال معمولاً در تشخیص کلمه، املا و توانایی تطبیق حروف با صداها اختلال ایجاد می‌کند. این اختلال اگر چه یک مشکل عصبی است، اما ارتباطی با بهره هوشی ندارد.
اختلال نارسا خوانی چیست؟
اختلال نارسا خوانی، خوانش‌پریشی، دُش‌خوانی، دیسلکسیا و یا ناتوانی در خواندن یکی از انواع اختلالات یادگیری محسوب می‌شود که در آن فرد در تکالیف نوشتن و خواندن با مشکل رو به رو می‌شود. دیسلکسیا، می‌تواند به عنوان یک مشکل در رابطه با واج‌خوانی، و رمزگشایی، دیکته، مهارت شنوایی، حافظه‌کوتاه‌مدت، یا نامگذاری‌سریع ظاهر شود؛ علت ایجاد این مشکل‌ها، اختلال در ضریب هوشی و یا فرصت تحصیلی این افراد نیست، بلکه باید علت‌ها را در مباحث عصب شناسی، ژنتیک و تعامل ژن و محیط اطراف فرد جست و جو کرد. بسیاری از افراد به دلیل ناآگاهی از علت‌ها، مبتلایان را عقب مانده‌های ذهنی می‌دانند در حالی که این کودکان از هوش طبیعی برخوردار بوده و هیچ گونه مشکل بصری ندارند.
اختلال نارسا خوانی از جمله اختلال‌هایی است که در آن کودکان کندی خود را در عمل خواندن نشان می‌دهند و یا برعکس خوانی می‌کنند. مشکلات املایی، هجایی، نوشتن و ریاضیات از انواع مسیرهایی است که کودکان در آن با نارسایی مواجه می‌شوند.
علائم دیسلکسیا چیست؟
تشخیص علائم دیسلکسیا قبل از ورود کودک به مدرسه دشوار است، اما برخی از نشانه‌های اولیه ممکن است مشکلی را نشان دهند. هنگامی که کودک شما به سن مدرسه رسید، ممکن است اولین معلم او متوجه مشکلی در نوع خواندن یا نوشتن او شود. شدت این مشکل در افراد مختلف متفاوت است، اما این وضعیت غالبا هنگامی آشکار می‌شود که کودک خواندن را شروع می‌کند. در واقع وقتی کودک وارد مدرسه می‌شود و بیشتر تمرکز خود را روی یادگیری خواندن و نوشتن می‌گذارد، دیسلکسیا شروع به نشان دادن خود می‌کند.
یک فرد مبتلا به نارساخوانی ممکن است در حالت کلی علائم زیر را داشته باشد:
- خیلی کند بخواند و بنویسد.
- ترتیب حروف را در کلمات اشتباه بگیرد.
- حروف را به صورت غلط قرار دهد. مثلا b را d بنویسد.
- هجی کردن برایش سخت باشد و کلمات را غلط هجی کند.
- اطلاعات را هنگامی که به صورت شفاهی به آنها گفته می شود درک کند، اما با اطلاعاتی که نوشته شده مشکل داشته باشد.
- در مقابل برنامه‌ریزی و سازماندهی مقاومت داشته باشد.
اما در بیشتر مواقع، علائم دیسلکسیا قبل از شروع مدرسه و پس از آن در افراد تفاوت‌هایی دارد. در ادامه، این علائم را توضیح خواهیم داد.
سالهای قبل از ورود به مدسه
اولین علائم دیسلکسیا در حدود 1 تا 2 سالگی هنگامی ظاهر می شود که کودکان برای اولین بار یاد میگیرند صدا در آورند. کودکانی که اولین کلمات خود را تا 15 ماهگی یا اولین عبارات خود را تا 2 سالگی نمی گویند ، بیشتر در معرض خطر ابتلا به خوانش پریشی هستند.
با این حال ، همه افراد مبتلا به تاخیر در گفتار دچار دیسلکسیا نیستند و همه افراد مبتلا به خوانش پریشی در کودکی تأخیر گفتار نداشته اند. تأخیر در گفتار فقط نشانه ای برای توجه والدین به رشد زبان کودک می باشد.
فرزندان خانواده هایی که سابقه مشکلات خواندن دارند نیز باید به دقت از نظر دیسلکسیا کنترل شوند.
سایر علائم هشدار دهنده خوانش پریشی که قبل از 5 سالگی بوجود می آیند عبارتند از:
- مشکل در یادگیری و به خاطر سپردن نام حروف الفبا
- مشکل در یادگیری شعرهای رایج مهد کودک
- قادر نبودن به تشخیص حروف توسط نام آنها
- تلفظ اشتباه کلمات آشنا یا استفاده از لحن بچگانه
- قادر نبودن به تشخیص الگوهای قافیه و ریتم
مهد کودک و کلاس اول
در حدود 5 یا 6 سالگی ، هنگامی که بچه ها شروع به یادگیری خواندن می کنند ، علائم دیسلکسیا آشکارتر می شوند. کودکانی که در معرض ناتوانی در خواندن هستند را می توان در مهد کودک شناسایی کرد. هیچ تست استانداردی برای خوانش پریشی وجود ندارد ، بنابراین پزشک کودک شما با کمک شما علائم آنها را ارزیابی می کند.
علائمی که نشان می دهد ممکن است فرزند مهد کودکی یا کلاس اولی شما در معرض خطر باشد عبارتند از:
- درک نکردن اینکه کلمات به صداها تقسیم می شوند
- خطاهایی در خواندن که به صدای کلمات صفحه ازتباط ندارند
- داشتن والدین یا خواهر و برادر دارای مشکلات خواندن
- شکایت از سخت بودن خواندن
- دوست نداشتن مدرسه
- مشکلاتی در گفتار و تلفظ
- مشکل در گفتن صدای کلمات ابتدایی
- ارتباط ندادن حروف با صداها (به عنوان مثال ، "پ" به صورت "پااا)
- برنامه های مداخله زودرس معمولاً بر آوا شناختی (صدای کلمات) ، کلمات و استراتژی های خواندن متمرکز هستند.
کلاس دوم تا هشتم
بسیاری از معلمان برای تشخیص خوانش پریشی آموزش ندیده اند. کودکانی که باهوش هستند و در کلاس فعال هستند ، اغلب تشخیص داده نمی شوند ، زیرا در پنهان کردن مشکلاتشان در خواندن مهارت دارند. وقتی فرزند شما به مدرسه متوسطه می رود ، ممکن است در خواندن ، نوشتن و املای لغات عقب بماند.
علائم دیسلکسیا در دبستان و متوسطه عبارتند از:
- کندی زیاد در یادگیری خواندن
- خواندن آهسته و ناخوشایند
- مشکل با کلمات جدید و تلفظ آنها
- دوست نداشتن یا اجتناب از خواندن با صدای بلند
- استفاده از واژگان مبهم و غیر دقیق ، مانند "چیز"
- تردید در هنگام پیدا کردن کلمات و پاسخ به سوالات
- استفاده زیاد از "اووم" در مکالمه
- تلفظ اشتباه کلمات طولانی ، ناشناخته یا پیچیده
- گیج شدن در کلمات شبیه هم
- مشکل در به خاطر سپردن جزئیات مانند نام ها و تاریخ ها
- داشتن دست خط بد
- جوانی : سنین دبیرستان و دانشگاه
- دبیرستان و دانشگاه چالش های جدیدی را برای دانش آموزان مبتلا به دیسلکسیا به همراه دارند. هنگامی که درک سریع خواندن ضروری است ، آنها با چالش های بسیار جدی تری روبرو می شوند. دانشجویان دبیرستان و دانشگاه مطالب بیشتری برای مطالعه دارند. همچنین باید یاد بگیرند که با چندین معلم مختلف کار کنند که همگی انتظارات متفاوت دارند.
- بدون درمان ، دیسلکسیا دوران کودکی در برخی از افراد تا بزرگسالی ادامه می یابد. برخی نیز با پیشرفت یادگیری، به طور طبیعی بهبود می یابند.
- علاوه بر علائم دوران کودکی ، علائم دیسلکسیا در بزرگسالی می تواند شامل موارد زیر باشد:
- نیاز به تلاش ذهنی زیاد برای خواندن
- آرام خواندن
- خواندن به ندرت برای لذت بردن
- پرهیز از بلند خواندن در همه حال
- مکث و تردید در هنگام مکالمه
- استفاده از بسیاری از "اووم"
- استفاده از زبان مبهم و غیر دقیق
- تلفظ اشتباه مکرر نام ها و مکان ها
- مشکل در به خاطر آوردن نام ها
- گیج شدن در نامهای با صدای مشابه
- مشکل در پاسخ سریع در مکالمات
- داشتن واژگان گفتاری محدود
- مشکل در تست های چند گزینه ای
- احمق دانستن خود با وجود نمرات خوب
دیسلکسیا در بزرگسالان
دقیقاً مشخص نیست که چه تعداد بزرگسال دیسلکسیا دارند. فقدان یک تعریف یکپارچه از خوانش پریشی ، تحقیقات را برای محققان دشوار می کند. برآوردهای مختلف نشان می دهد که 5 تا 10 درصد از جمعیت ممکن است دیسلکسیا داشته باشند. این مشکل به طور معمول در دوران کودکی تشخیص داده می شود ، اما در برخی از افراد هرگز تشخیص داده نمی شوند. اگر همیشه در خواندن مشکل داشته اید ، احتمال ابتلای شما به دیسلکسیا وجود دارد.
علائمی که ممکن است در خود ببینید عبارتند از:
- بندرت برای لذت می خوانید و یا هر گز نمیخوانید
- از خواندن با صدای بلند در مقابل همکاران ، دوستان و فرزندان خود متنفر هستید.
- در درک جوک ها ، بازی کلمات ، یا بازی نوبتی گفتن عبارات مشکل دارید.
- در وظایفی که نیاز به حفظ و تکرار دارند مشکل دارید.
- با مشکل مدیریت زمان روبرو هستید ، یا کارها خیلی بیشتر از آنچه فکر می کنید طول می کشند.
- در جمع بندی مطالبی که می خوانید مشکل دارید.
- در ریاضی مشکل دارید.
انواع دیسلکسیا
متخصصان دسته‌بندی‌هایی را برای این اختلال ایجاد کرده‌اند. آشنایی با انواع دیسلکسیا به مربیان فرصت می‌دهد که راهکارهای خاصی را برای نیازهای کودک تدوین کنند تا به بهترین شکل از آنها را حمایت کنند.
۱. دیسلکسیای واجی (Phonological Dyslexia)
افراد مبتلا به این اختلال، برای رمزگشایی یا ایجاد صدای کلمات مشکل دارند. دیسلکسیای واجی رایج‌ترین نوع دیسلکسیا است.
۲. دیسلکسیای نامبردن سریع (Rapid Naming Dyslexia)
افرادی که با نامبردن سریع رنگ‌ها، اعداد و حروف مشکل دارند، ممکن است دچار دیسلکسیای نامبردن سریع باشند. این نوع دیسلکسیا ممکن است با سرعت خواندن و سرعت پردازش برای خواندن مرتبط باشد.
۳. دیسلکسیای مضاعف (Double Deficit Dyslexia)
فرد مبتلا به دیسلکسیای مضاعف با دو جنبه‌ی خواندن مشکل دارند. این دو جنبه اغلب شامل نامبردن سریع و شناسایی صداها در کلمات است.
۴. دیسلکسیای سطحی (Surface Dyslexia)
فردی که می‌تواند به‌راحتی کلمات جدید را به زبان بیاورد، اما در تشخیص کلمات آشنا مشکل دارد ممکن است دچار دیسلکسیای سطحی باشد. متخصصان معتقدند که مغز مبتلایان به این نوع دیسلکسیا نمی‌تواند ظاهر یک کلمه را تشخیص بدهد تا به‌سرعت کلمه را پردازش کند.
۵. دیسلکسیای بصری (Visual Dyslexia)
وقتی کودکی برای به‌خاطرآوردن آنچه در یک صفحه مشاهده کرده است دچار مشکل می‌شود، ممکن است دچار دیسلکسیای بصری باشد. این اختلال بر پردازش بینایی تأثیر می‌گذارد و باعث می‌شود مغز تصویر کاملی از آنچه چشم‌ها می‌بینند دریافت نکند.
۶. دیسلکسیای اولیه (Primary Dyslexia)
اگر دیسلکسیا ناشی از یک بیماری ارثی و ژنتیکی باشد، دیسلکسیای اولیه محسوب می‌شود. احتمال ابتلای کودکی که والدینش خوانش‌پریشی دارند، بیشتر است.
۷. دیسلکسیای ثانویه (Secondary Dyslexia)
هنگامی که مشکلات رشد مغزی در رحم رخ می‌دهد، ایجاد اختلال عصبی ممکن است منجر به دیسلکسیا شود.
۸. دیسلکسیای اکتسابی (Acquired Dyslexia)
هنگامی که آسیب مغزی یا بیماری‌های مغزی بر مراکز مسئول پردازش زبان در مغز تأثیر می‌گذارند، گاهی اوقات ممکن است دیسلکسیا ایجاد شود. این نوع دیسلکسیا دیسلکسیای تروما نیز نامیده می‌شود، چون ناشی از ضربه به مغز است و تنها نوع دیسلکسیا است که علتی شناخته‌شده دارد.
درمان دیسلکسیا
برای کودکان با مشکلات یادگیری ، هرچه زودتر مداخله کنید ، بهتر است. با مراجعه به مدرسه فرزند خود شروع کنید. نظر معلم او را جویا شوید. اگر سطح درسی کودک شما کمتر از سطحی است که معلم برای سن او انتظار دارد، بنابراین باید با متخصص اطفال مشورت کنید.
بدانید که تشخیص دیسلکسیا توسط پزشکان زمان می برد. در ابتدا ، آنها باید سایر علل احتمالی مشکلات خواندن فرزند شما را رد کنند. متخصص اطفال ممکن است شما را به هر یک از متخصصان زیر ارجاع دهد:
- روانشناس کودکان
- روانشناس بالینی یا آموزشی
- متخصص اختلالات یادگیری
- آسیب شناس گفتار
- چشم پزشک (چشم پزشک)
- آدیولوژیست (متخصص شنوایی)
- نرولوژیست (متخصص مغز)
اگر شک دارید که خوانش پریشی تشخیص داده نشده دارید ، هرگز برای کمک گرفتن دیر نیست. برنامه های آموزش بزرگسالان می تواند به بیشتر افراد کمک کند تا توانایی خواندن و نوشتن خود را در هر سنی به طور قابل توجهی بهبود بخشند. جهت معاینه با پزشک خود صحبت کنید.