به گزارش سایت خبری پُرسون، جعفر مهراد، استاد پیشکسوت دانشگاه شیراز و بنیانگذار موسسه ISC می گوید: ایران در چند دهه گذشته، علیرغم مواجهه با چالش هایی مانند تحریم های بین‌المللی، گام های بلندی در توسعه علمی برداشته است که شاخص بارز آن افزایش تولیدات تحقیقاتی و بهبود جایگاه دانشگاه های ایران در رتبه بندی‌های جهانی است.
در هفته های اخیر نتایج رتبه بندی های جهانی دانشگاه ها منتشر شده است. کمی درباره موقعیت دانشگاه های ایران توضیح دهید.
مهراد: در رتبه بندی کیو اس (QS) که از رتبه بندی های مهم و معتبر بین المللی است، چندین دانشگاه کشور در میان ۵۰۰ دانشگاه برتر جهان قرار دارد.
دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه صنعتی امیرکبیر و دانشگاه علم و صنعت ایران از آن جمله است. دانشگاه تهران نیز با کسب رتبه ۳۲۲ نخستین دانشگاه کشور است که افتخار بزرگی را به ارمغان آورده است. در رتبه بندی دانشگاه های جهان (WUR)، تایمز هایر اجوکیشن (THE) در سال ۲۰۲۵ تعداد ۸۵ دانشگاه ایرانی در رتبه بندی جهانی قرار دارند. ب دانشگاه شریف رتبه جهانی بین ۳۵۰-۳۰۱ و دانشگاه تهران در علوم و مهندسی کامپیوتر رتبه ای بین ۲۵۰-۲۰۱ کسب کرده اند. همینطور، در یو اس نیوز، در سال گذشته ۶۸ دانشگاه ایران در جمع دانشگاه‌های ممتاز جهان گزارش شده است. توجه کنید، در سال پیش از آن مجموعا ۵۲ دانشگاه ایران در این رتبه بندی حضور داشت. رتبه دانشگاه های تهران و آزاد اسلامی در بین ۴۰۰ دانشگاه نخست این رتبه بندی دیده می شود.
رتبه دانشگاه صنعتی شریف و علوم پزشکی تهران مشترکا ۵۱۶ است. سپس، دانشگاه های تبریز، صنعتی امیرکبیر، تربیت مدرس، علوم پزشکی تبریز، علوم پزشکی ایران و علوم پزشکی شهید بهشتی ۱۰ دانشگاه برتر نخست کشور است که یو اس نیوز آن ها را در بین ۲۲۵۰ دانشگاه معتبر جهان رتبه بندی کرده است.
لطفا از جایگاه و آمار مقالات علمی ایران بگویید.
مهراد: قبل از ورود به آمارها می خواهم توجه شما را به گزارش Research.com جلب کنم که خیلی مهم است. در حوزه فنی مهندسی دانشگاه تهران با شاخص D (شاخص H مختص رشته) پیشتاز است و پس از آن دانشگاه های صنعتی شریف و تبریز قرار دارند. این شاخص را Reseach.com استفاده می کند و در رتبه بندی دانشمندان را با تمرکز بر رشته‌های خاص مورد استفاده قرار می‌دهد. این سایت، شاخص H را بر اساس انتشارات و استنادهای یک پژوهشگر در رشته تخصصی آن، محاسبه می‌کند. از طرف دیگر، شاخص D به مقایسه پژوهشگران یک رشته خاص کمک می‌کند و آن‌هایی را که بیشترین سهم را در آن حوزه خاص دارند برجسته و متمایز می سازد. به طور کلی، بهره وری علمی ایران در نشریات نمایه شده در وب او ساینس (WoS)، به طور قابل توجهی افزایش یافته است.
رتبه ۱۷ ایران در بین کشورهای تولید کننده علم دنیا
میزان تولیدات علمی ایران در قالب انتشارات پژوهشی در سال ۲۰۲۴، در همین پایگاه معتبر ۶۹۰۵۰ اثر گزارش شده است. در این سال، رتبه ایران در بین کشورهای تولید کننده علم ۱۷ بود.
همین تعداد اثر پژوهشی در قالب مقاله علمی، نمایه شده در وب او ساینس، ایران را در بین کشورهای اسلامی در جایگاه سوم نشان می دهد. البته، می پذیرم که در سال های پیش از ۲۰۲۴، رتبه ایران در جمع کشورهای اسلامی دوم بود. با این حال، تعداد استنادها درخور توجه است. مثلا، در سال ۲۰۲۳، رقمی نزدیک به ۳۰۰ و سی هزار استناد. ایران از نظر رتبه بندی موضوعی (منطقه ای)، در علوم فیزیکی رتبه دوم، در شیمی و علوم بهداشتی رتبه سوم، در علوم زمین و محیط زیست رتبه چهارم و در علوم زیستی رتبه پنجم را دارد.
نگاهی هم به میزان تولیدات علمی ایران در پایگاه اسکوپوس (SCOPUS) داشته باشیم.
مهراد: وضعیت آمارهای تولید علم ایران در اسکوپوس متفاوت است و این تفاوت در اصل بر می گردد به حجم پایگاه. در اسکوپوس. میزان تولیدات علمی ایران در سال ۲۰۲۴، بالغ بر ۷۷ هزار است و از این نظر، ایران در جایگاه ۱۵ تولید علم جهان نشسته است. از این میزان تولید مقاله پژوهشی، در حدود ۲۶۳۱۵ اثر با همکاری های بین المللی صورت گرفته است. * رتبه دوم علمی ایران در جهان اسلامرتبه ایران با در نظر گرفتن آمارهای اسکوپوس در جهان اسلام، دوم است. پیش از سال ۲۰۲۴، ایران موفق به کسب رتبه اول تولید علم در بین کشورهای اسلامی بود.
این را هم اضافه کنم که در سال ۲۰۲۴، بیش از ۲۵۰۰ پژوهشگر ایرانی در بین ۲ درصد دانشمندان برتر جهان با بیشترین استناد را دارند. این میزان نسبت به سال ۲۰۲۳، با ۱۸۷۰ پژوهشگر افزایش قابل توجهی است.* ایران در نشریات علوم پزشکی در بین ۲۰ کشور برتر دنیا قرار دارددر بحث رتبه بندی موضوعی هم، ایران از نظر نشریات علوم پزشکی در بین ۲۰ کشور برتر قرار دارد.
لطفا در مورد شاخص نیچر هم توضیح دهید که رتبه ایران در این شاخص چگونه است.
مهراد: گزارش پیشگامان پژوهشی (RLR)، سال ۲۰۲۴، ایران را در رتبه ۳۲ جهانی قرار داده است. اشاره ام به همان شاخص نیچر است. جالب این است این رتبه در سال های گذشته خصوصا از سال ۲۰۲۱ که رتبه ایران ۳۶ گزارش شده بود، همچنان دست نخورده باقی مانده است. در این شاخص، دانشگاه تهران در میان ۸۶ دانشگاه کشور، برترین دانشگاه ایران رتبه بندی شده است. سال پیش از آن، این برتری از آن دانشگاه شیراز بود. باید بپذیریم که دانشگاه های کشور، سال های متمادی است که از طریق سیاست‌ها و برنامه های مختلف، از آموزش و پژوهش، و از فناوری و نوآوری حمایت می کنند.از طرف دیگر، زمینه های کلیدی پیشرفت هم بسیار است. برای مثال، ایران سال هاست که در مقالات نانو، نمایه شده در ISI رتبه های برتر جهانی را از آن خود کرده است. تعداد شرکت های دانش بنیان در ایران از مرز ده هزار گذشته است که در زمینه‌های پیشرفته ای مانند نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی و فناوری ارتباطات و اطلاعات فعالیت می کنند.ایران، در زمینه تحقیقات سلول های بنیادی جزو ۱۰ کشور برتر جهان است. همینطور، ایران در تحقیقات سلامت پیشرفت قابل توجهی داشته و همان طوری که گفتم از نظر انتشارات علوم پزشکی در بین ۲۰ کشور برتر قرار دارد.
حالا، توجه کنید که این پیشرفت ها زمانی صورت می گیرد که محدودیت های اقتصادی و مشکلات در همکاری های بین المللی مانع رشد تحقیقات و انتشار مقاله های علمی است و به طور بالقوه در کاهش اخیر بروندادهای تحقیقاتی ایران نقش داشته است. می بینیم که دولت همواره کوشیده است هزینه های تحقیق و توسعه را به میزان قابل توجهی افزایش دهد، اما این مهم عملا میسر نمی شود و از بسیاری از کشورها در تخصیص تولید ناخالص داخلی به تحقیقات عقب هستیم.
منبع: فارس
