محمد حسین محمدی کارشناس اقتصاد بین‌الملل نوشت؛
به گزارش سایت خبری پُرسون، محمدحسین محمدی کارشناس اقتصاد بین‌الملل با اشاره به تحولات منطقه خصوصا تنش ها میان پاکستان و هند به موضوع بحران انرژی و نقش ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی تجربه تعامل در شرایط بحرانی کشورمان در، یادداشتی با هدف تحلیل فرصت‌های همکاری در حوزه انرژی میان دو کشور ایران و پاکستان نوشت:
در روزهای اخیر، تشدید تنش‌های ژئوپلیتیکی میان پاکستان و هند در پی حمله مسلحانه در کشمیر و واکنش‌های متقابل از سوی دو طرف، بار دیگر شکنندگی زیرساخت‌های اقتصادی در جنوب آسیا را برجسته ساخته است.
از جمله مهم‌ترین پیامدهای این تحولات، افزایش تقاضا برای سوخت‌های راهبردی در پاکستان به‌ویژه سوخت‌های نظامی بوده است.
به همین دلیل، دولت فدرال پاکستان از پالایشگاه‌های داخلی خواسته است آمادگی تأمین نیازهای دفاعی کشور را در شرایط فوق‌العاده داشته باشند.
در چنین فضایی، جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان همسایه شرقی پاکستان، با برخورداری از توان پالایشگاهی، موقعیت جغرافیایی مناسب و تجربه تعامل در شرایط بحرانی، می‌تواند نقشی فعال، سازنده و مبتنی بر حسن نیت ایفا کند. این یادداشت با هدف تحلیل فرصت‌های همکاری در حوزه انرژی میان دو کشور در شرایط فعلی، به بررسی ظرفیت‌های موجود، چالش‌های پیش‌رو و سازوکارهای اجرایی ممکن می‌پردازد.
پاکستان از جمله کشورهایی است که به‌شدت به واردات انرژی وابسته است. طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، بیش از ۳۰ درصد از نیاز انرژی پاکستان از طریق واردات تأمین می‌شود. ساختار مصرف انرژی در این کشور، به‌ویژه در بخش حمل‌ونقل و نیروهای نظامی، به سوخت‌های فسیلی مایع متکی است. به‌عنوان نمونه، مصرف روزانه سوخت دیزل در پاکستان در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۴۰ هزار بشکه در روز برآورد شده است.
در کنار این وابستگی، ظرفیت پالایشی پاکستان نیز محدود است. بر اساس آمار منتشرشده توسط اداره تنظیم نفت و گاز پاکستان ، پنج پالایشگاه اصلی این کشور، مجموعاً ظرفیتی حدود ۴۵۰ هزار بشکه در روز دارندکه بسیاری از آن‌ها با تکنولوژی‌های قدیمی فعالیت می‌کنند و ظرفیت تولید سوخت‌های تخصصی مورد استفاده در هواپیماهای نظامی در آن‌ها محدود است. افزایش ناگهانی تقاضا برای این نوع سوخت‌ها می‌تواند به کمبودهای مقطعی و فشار بر زنجیره تأمین منجر شود.
در این میان، جمهوری اسلامی ایران با برخورداری از ظرفیت پالایشی حدود ۲.۲ میلیون بشکه در روز، در زمره کشورهای دارای مازاد فرآورده‌های نفتی در منطقه قرار دارد. بخشی از این ظرفیت مازاد قابل صادرات است. فرآورده‌هایی مانند گازوئیل، بنزین، نفت سفید و سوخت‌های هوایی از جمله کالاهایی هستند که ایران به‌صورت مستمر به کشورهای همسایه، به‌ویژه عراق، افغانستان و ارمنستان صادر می‌کند.
در سال‌های گذشته، صادرات فرآورده‌های نفتی ایران به‌صورت رسمی و نیمه‌رسمی به مناطق مرزی پاکستان نیز صورت گرفته است. با این حال، نبود چارچوب رسمی و متمرکز موجب شده تا این همکاری‌ها از پایداری لازم برخوردار نباشند.
در شرایط فعلی که پاکستان با بحران تأمین سوخت‌های استراتژیک مواجه است، می‌توان با تعریف چارچوبی شفاف، منظم و قابل پیگیری، نقش ایران را در کمک به تأمین نیازهای فوری این کشور فعال کرد.
از این رو، پیشنهاد می‌شود کمیته‌ای مشترک با حضور نمایندگان وزارت نفت ایران، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی و طرف پاکستانی از وزارت انرژی یانهاد ناظر نفت و گاز پاکستان، ظرف مدت دو هفته چارچوبی برای صادرات هدفمند گازوئیل و سوخت‌های خاص تدوین کند. تمرکز این همکاری می‌تواند بر روی نیازهای فوری بخش دفاعی و حمل‌ونقل پاکستان باشد. بندر چابهار و مناطق مرزی ریمدان و میرجاوه می‌توانند به‌عنوان نقاط تحویل سوخت تعریف شوند.
در شرایطی که ترانزیت گسترده امکان‌پذیر نیست، تحویل در محل با مشارکت بخش خصوصی دو کشور (تحت نظارت دولتی) گزینه‌ای عملیاتی و سریع است. فرایند صادرات سوخت از ایران به پاکستان در حال حاضر نیز با نقش آفرینی طرف پاکستانی و برخورداری از برخی پایانه های خصوصی در حال انجام است.
با توجه به محدودیت‌های بانکی و دلاری، می‌توان از سازوکارهای تهاتری، استفاده از ارزهای محلی (ریال یا روپیه) یا ارز ثالث مانند یوان چین بهره گرفت.
تجربه تعاملات ارزی ایران با عراق و افغانستان می‌تواند به‌عنوان الگو استفاده شود. همچنین ایران می‌تواند در بازسازی یا ارتقاء پالایشگاه‌های کوچک پاکستان با تامین مالی طرف ثالث به عنوان مثال چین نیز مشارکت کند.
خلاصه اینکه در شرایطی که پاکستان با بحران تأمین سوخت روبه‌رو است، ایران می‌تواند نه به‌عنوان رقیب یا بازیگر فرصت‌طلب، بلکه به‌عنوان شریکی مسئول، همسایه‌ای متعهد و تأمین‌کننده‌ای مطمئن ظاهر شود. چنین نقشی نه تنها سود اقتصادی، بلکه اعتبار سیاسی بلندمدتی را برای ایران به همراه خواهد داشت، بویژه اینکه ایرانیان به شدت در بخشها و لایه های مردمی پاکستان محبوبند و این محبوبیت می تواند با چنین اقدامات به موقعی دوچندان و نهادینه تر شود.
منبع: پُرسون
