به گزارش سایت خبری پرسون، بیشتر مسافران تهران برای انجام کارهای تجاری و اداری به پایتخت سفر می‌کنند و نمی‌دانند اماکن و بناهای دیدنی تهران مانند گنجینه‌ای ناشناخته که هویت شهری آفریده‌اند، دیوار دیوار در کنار هم جای گرفته است. وقتی تهران و جاذبه‌های گردشگری آن را روایت می‌کنیم، در عمق تاریخ معاصر حدود سه قرن غوطه می‌شویم، قدمتی ناشناخته، جذاب و متفاوت و دشوار در روایت، که باید دید و تجربه کرد.
البته وقایع و رویدادهای پایتخت ۲۳۶ ساله، به قدری در هم‌تنیده با سیاست و آمیخته با زندگی، کار و کسب مردم بوده که گاهی دچار دگرگونی در دوره‌های مختلف تاریخی و توام با اسطوره‌سازی و داستان‌پردازی شده است. روایت‌های تاریخی و شفاهی بسیار متنوع، متفاوت و گاه متضاد تهران را حتی می‌توان در نام‌گذاری کوی و برزن های آن به راحتی دید؛ به طوری که هر مکان-رویداد تاریخی، یا حتی هر گذر و میدان و چهارراهی را می‌شود چندگونه روایت کرد و در مسیرهای مختلف پیاده‌گردی کرد.
بازارگردی یک روزه در تهرانی با قدمت ۷هزار سال
محله بازار بزرگ تهران از شمال به خیابان پانزده خرداد (بوذرجمهری قدیم) از غرب به خیابان خیام(جلیل آباد قدیم)، از شرق به خیابان مصطفی خمینی (سیروس قدیم) و از جنوب به خیابان مولوی محدود می شود. بازار قلب تپنده تجاری تهران است. مرکز بزرگ داد و ستد در پایتخت که آهنگ فعالیت تمام بازارهای ایران با آن کوک می شود. هر چند که در گذشته، بازار فقط یک مرکز تجاری نبوده است بلکه کارکردی چندگانه حتی در آئین های مذهبی و آموزش داشته است.
امروزه در بازار، ابزار و ادوات و مایحتاج زندگی را از شیر مرغ تا جان آدمیزاد پیدا می کنید. با وجودی که بخش عمده ای از خریدهای جزئی مردم به پاساژها و مغازه های سطح شهر منتقل شده اما نبض اصلی تهیه و تامین کالاهای عمده و اساسی پایتخت و خریدهای جزئی خصوصا آخر هفته ها و خریدهای شب عید، در بازار تهران می زند.
بازارگردی، گشت‌وگذاری یک روزه است که هر گردشگری می‌تواند با تهران قدیم و کسب‌و کارهای به جای مانده، حجره‌های بازاری‌ها در راسته‌ها و دالان‌ها آشنا شود، از بناها و تیمچه‌ها و مساجد عکاسی کند، غذاهای سنتی بازاری بخورد و البته سوغاتی هم بخرد، البته بستگی دارد اهل خرید باشد یا اهل گردشگری ؛ به هر حال رفت به دل بازار قدیم تهران هم فال است و هم تماشا.
رسیدن به بازار تهران در ایام نوروز خیلی راحت است اما اگر در روزهای دیگر سال حس بازارگردی سراغتان آمد، ایستگاه‌های مترو ۱۵خرداد (چهارراه گلوبندک)، خیام و محمدیه در خط یک و ایستگاه مولوی در خط هفت دسترسی آسان به بازار است. البته ورودی اصلی بازار از سمت خیابان ۱۵ خرداد یعنی سبزه میدان و بازار بزرگ به سمت جنوب است که معمولا تورهای بازارگردی از این محور آغاز می شود
قدمت تهران را اگر چه به سه قرن می‌دانند اما جالب است که بدانید در حفاری‌های سال ۱۳۹۳ در منطقه‌ای میان میدان‌های محمدیه تا قیام تاریخ و قدمت تهران تا ۷هزار سال قبل ثبت شد.
بازارگردی در ۴۰ راسته بازار بزرگ تهران / از بازار حضرتی تا مسجد جامع تهران
سه بازار حضرتی (اولین راسته بازار)، بزازها (بازار بزرگ) و کفاش ها (بازار امیر) سه محور اصلی بازار محسوب می شوند. راسته‌های شناخته شده دیگری نیز هستند که نسبت به سه بازار اصلی کوچکتر هستند مانند بازار بین الحرمین (بین مسجد جامع و مسجد امام)، بازار خیاط ها، بازار کتابفروش ها، بازار حراج، بازار زرگرها، بازار قیصریه، بازار صحاف ها، بازار کیلویی ها، بازار توتون فروش ها، بازار پاچنار، بازار کفاش ها، بازار عباس آباد، بازار امیر، بازار زید، بازار سلطانی، بازار گونی فروش ها، بازار مسجد جامع، بازار مسگرها، بازار آهنگرها، بازار چهل تن، بازار سید اسماعیل، بازار چاقوسازها بازار نجارها- پالان دوزها و … که در مجموع می‌توان گفت حدود ۴۰ راسته در بازار تهران وجود دارد.
بازار حضرتی
بازار حضرتی محور اتصال تهران قدیم به جاده ابریشم است. بازار تهران در ابتدا فقط دو راسته داشت؛ بازار حضرتی و بازار بزازها که هنوز هم دو محور اصلی بازار به حساب می آیند. اولین و قدیمی ترین راسته، از جنوب شرق محله بازار در خیابان مولوی ( مجاور چهارراه مولوی) با نام بازار حضرتی آغاز شده و به سمت شمال غرب می رود و از آن پس، بازار حضرتی به بازار نجارها- پالان دوزها تغییر نام داده و بعد، این محور بازار با نام های بازار چهل تن، بازار غریبان و بازار مسگرها به سمت بازار چهار سوق امتداد می یابد که در انتها از طریق بازار بزرگ- بزازها به سبزه میدان می رسد.
اما چرا نام حضرتی بر این بازار نهاده شد؟ اینجا دروازه حضرت عبدالعظیم ( ع) در ۵۰۰ سال پیش بوده که مهم‌ترین دروازه تهران و به نوعی محل اتصال به ری و از آنجا به تمام کشور به شمار می آمده و به دلیل حرمتی که مردم برای حضرت عبدالعظیم (ع) قائل بودند، نام بازار را (بازار حضرتی) نهادند.
کلیسای تادئوس و بارتو قیمئوس
کلیسای تادئوس متعلق به ارامنه ارتودوکس است و تاریخ اولیه آن به دوره شاه عباس صفوی برمی گردد، اما این بنا منسوب به دوره فتحعلی شاه است. کلیسای تادئوس و بارتو قیمئوس مقدس در محدوده راسته بازار حضرتی، گذر باشی (کوچه ارامنه) قرار گرفته است.
امامزاده سید اسماعیل ( ع)
بنای بقعه امامزاده سید اسماعیل (ع) با توجه به نقش ترنج های اسلیمی بازمانده در فضای گنبد خانه، به دوره صفوی باز می گردد. در بخش غربی حرم، در منبت کاری زیبایی قرار دارد و در قسمت اصلی و قدیمی در، کتیبه هایی به خط نسخ دیده می‌شود که تاریخ ۸۸۶ قمری را نشان می‌دهد و قدیمی‌ترین تاریخ ثبت شده در بناهای تهران است. مجموعه تاریخی سید اسماعیل مشتمل بر میدان آب انبار، مدرسه فیلسوف الدوله، بازار و میدان سیداسماعیل در محدوده بازار حضرتی از دو راهی بازار نجارها به سمت کوچه سیداسماعیل قابل دسترسی است.
تیمچه قیصریه
در ادامه مسیر بازارگردی، بازار حضرتی را اگر به سمت بازار نجارها و سپس بازار چهل تن و بازار غریبان ادامه دهیم به بازار مسگرها می رسیم. یکی از مهم‌ترین تیمچه های بازار تهران (تیمچه قیصریه) در این محدوده واقع است. ورودی تیمچه، در راسته اصلی بازار مسگرها و ضلع شمالی تیمچه قرار دارد که با دالانی به داخل تیمچه می رسد. بخش جنوبی آن سرائی با همین نام بود که امروزه راه ارتباطی بین آنها مسدود است. ترکیب تیمچه و سرا مربوط به دوران قاجار است.
سرای چهار بازار و چهارسوق بزرگ
در ادامه راسته بازار مسگرها، به چهار سوق بزرگ و سرای چهار بازار می رسیم. این سرا ۲۰۰ ساله در شرق چهارسوق بزرگ قرار گرفته و به بازارهای چهارسوق بزرگ، مسگرها و کوچه گونی فروش‌ها باز می شود. این سرا اکنون انبار ادویه جات است. دالان غربی این سرا در سال های گذشته توسط میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بازسازی شده است.
چهارسوق در معماری بازار ایرانی، فضایی ۸ ضلعی و محل اتصال چهار راسته بازار است که داروغه ای هم برای محافظت بازار در آن اقامت می کرده است
چهارسوق بزرگ بازار تهران به دستور فتحعلی شاه و در سال ۱۲۲۲ هجری قمری ساخته شده که در تقاطع بازار مسجد جامع، بازار چهارسوق و بازار مسگرها قرار دارد. در حال حاضر این چهارسوق جداره هایش پر از مغازه شده و تنها گنبدی زیبا از آن باقی مانده است. حدود ۲۰ سال بعذ چهار سوق کوچک در محل اتصال بازار بزرگ و بازار چهار سوق ساخته شد.
چهارسوق در معماری بازار ایرانب فضایی ۸ ضلعی و محل اتصال چهار راسته بازار است که داروغه ای هم برای محافظت بازار در آن اقامت می کرده است.
بازار بزازها (بازار بزرگ) دومین راسته قدیمی بازار
بازار بزازها که جهت آن شمالی-جنوبی است، دومین راسته قدیمی بازار و جزو طولانی ترین بازارهای ایران است، از خیابان ۱۵ خرداد شروع و تا نزدیک خیابان مولوی ادامه دارد از ۱۵ خرداد تا چهار سوق را به نام بازار بزازها و از آنجا تا پایین تا کوچه حمام چال به بازار عباس آباد معروف است.
بازار بزازها، محل عرضه انواع و اقسام پارچه است. سقف این بازار هم در بخش هایی به صورت طاق و تویزه و در بخش هایی دارای شیروانی است.
تیمچه صدریه
این تیمچه در بازار چهار سوق بین چهار سوق بزرگ و کوچک قرار گرفته است. بسترها این تیمچه مرکز فروش پارچه بوده هر چند امروزه قماش مختلفی آنجا فعالیت دارند. پوشش این تیمچه، آجرکاری زیبائی دارد.
سرای دلگشا (وزیر نظام)
سراهای بازار تهران از ۱۵۰ سرا بیشتر هستند. قدیم الایام سراها محلی بودند که کاروانسرا نامیده می شدند و کاروان ها در حیاط آن مال التجاره را عرضه کرده و از حجره ها برای فروش کالا استفاده می کردند. همه سراها به وسیله دالانی به راسته اصلی بازار متصل می شدند.
سرای وزیر نظام، در خیابان پانزده خرداد، روبه روی میدان ارگ قرار گرفته و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. سازنده آن وزیر نظام بوده اما چون بعدها، آب شاه که از میدان توپخانه می آمده و از این سرا عبور می کرده سبب هوایی خوش و درختان چناری بلند در این سرا شد، به سرای دلگشا شهرت یافت.
بازار کفاش ها
سومین راسته اصلی، بازار کفاش ها است که یادگار بر جا مانده از دوران امیرکبیر است و از سبزه میدان تا غرب امامزاده زید (ع) و کوچه کبابی ها امتداد دارد. نام این بازار ابتدا به نام بانی اش بازار امیر بود، اما امروز همه آن را به نام بازار کفاش ها می شناسند هر چند که نام امروزش هیچ ارتباطی به مغازه هایش ندارد و کفشی در این بازار، تولید و به فروش نمی رسد.
تیمچه مهدیه
ورودی این تیمچه، در اوایل محور بازار کفاش ها قرار دارد. برخی معتقدند که تیمچه مهدیه قدیمی ترین تیمچه بازار است. این تیمچه در دو طبقه بنا شده است گنبد آجری مهدیه دو پوش با شمسه های کاربندی شده زیباست
تیمچه حاجب الدوله
در معماری بازار، تیمچه ها که محل فروش یک نوع کالا و معمولا کالاهای با ارزش‌تر بوده‌اند دارای ورودی های محدود و سقف گنبدی بوده و فضای بازی در وسط داشتند که اطرافش در یک یا دو طبقه ، حجره و مغازه ها جای می گرفتند. نام این تیمچه به زبان مورخان ایرانی نمی چرخد چرا که یاد آور لقب علی‌خان مقدم مراغه‌ای، موسس آن است که امیر کبیر را در حمام فین به شهادت رساند و از طرف شاه ملقب به حاجب‌الدوله شد. در این تیمچه می توانید ظروف لوازم آشپزخانه را بیابید.
امامزاده زید (ع)
معظم ترین زیارتگاه درون تهران که آرامگاه لطفعلی خان زند، فرمانروای خوش آوازه ایران را هم در خود جای داده اینجا است. بقعه ای که بنای کنونی آن به جای بنای قدیم اش ساخته شده و از نظر قدمت پس از امامزاده سید اسماعیل (ع) و امامزاده یحیی (ع) قرار می گیرد. امامزاده زید ( ع) در بازار کفاش ها، شمال بازار خیاط ها و مقابل سرای امیر قرار گرفته است.
سرای امیر
سرای امیر توسط میرزا تقی خان امیر کبیر بنا شد. سرای امیر از شمال به بازار خیاط ها، از غرب به بازار کفاش ها، از شرق به بازار مسجد زید راه دارد. حجره های این سرا در حال حاضر به فروش پارچه اختصاص دارند.
مساجد و مدارس / مسجد امام خمینی(ره)
در بازارهای سنتی ایرانی، فضاهای غیرتجاری بیشتر به مسجد اختصاص می یافتند و گاه مدرسه هم در جوار این مساجد دایر می شد. در بازار تهران بیش از ۵۰ مسجد وجود دارد، گوئی هر صنفی می خواسته در نزدیکی محل کسب خود به نماز بنشیند.
مسجد جامع تهران و مسجد امام خمینی(ره) ، (نام قدیم:مسجد سلطانی/مسجد شاه) یکی از مساجد مجاور بازار قدیم تهران است که بانی آن فتحعلی شاه قاجار بوده و ساخت آن در سال ۱۳۲۲ هجری قمری و حدود ۱۸ سال طول کشیده است. این مسجد در زمره مساجد ایوانی و دارای دو شبستان در طرفین گنبدخانه در ضلع جنوب و یک شبستان در ضلع شمالی است.
کتابخانه و موزه ملی ملک
خانه ملک در میانه بازار بین الحرمین (بین مسجد امام و مسجد جامع) واقع شده و عمارت اولیه و قاجاری آن متعلق به حاج محمد کاظم ملک التجار بوده است. اما اعتبار این خانه نه به محل حائز اهمیتش در بازار، نه به معماری ارزشمند قاجاری آن، نه به تزئینات زیبای آن و نه به الحاقات معماری اروپائی بنا در دوران پهلوی باز می گردد. شهرت و اعتبار این خانه به حاج حسین آقا ملک (پسر ارشد حاج محمد کاظم) برمی گردد که بزرگ‌زاده تهران بود و متصف به خردمندی و فرهنگ دوستی و از بزرگترین خیرات کنندگان و وقف کنندگان املاک و مستغلات در ایران بود.
مسجد جامع تهران
مسجد جامع تهران از آثار متعلق به دوران آل بویه در دیواره شبستان شاه آبادی گرفته تا آثار دوران سلجوقیان در لایه های زیرین شبستان عتیق و الحاقاتی که دوره های بعدی در بنا انجام شده، پیدا است که آنچه اکنون از بنای مسجد میبینیم به تدریج و در طول زمان شکل گرفته است. این مسجد قدیمی ترین مسجد تهران است. این مسجد پنج شبستان دارد.
در این مسیر می‌توان از گذرها و کوچه‌های بازار تهران هم یاد کنیم که از اسم های جذابشان معلوم است که هر کدام خرده روایت‌های شیرینی دارند که از دل چند دهه جریان زندگی برای ما روایت می‌کنند. گذز زنبورکخانه، لوطی صالح، عباس‌آباد، باشی، قاطرچی، حمام چال، کوچه‌های ارامنه، غریبان، اسماعیل‌خان و گوچه باغ ایلچی مشهورترین‌ها هستند.
گذر لوطی صالح (دلقکی در دوره زندیه و قاجاریه) که نخستین سفارتخامه انگلیس را در خود را جای داده بود و پس از ترک انگلیسی‌ها محل تجمع لوطی‌ها و مطرب‌های تهران شد. گذر ایلچی گذری که یک روز صبح جمعیت تهرانی‌ها خشمگین دوان دوان از چهارسوق بزرگ به طرف کوچه هفت‌تن و سه‌راه چال زنبورکخانه می‌رفتند تا وارد کوچه شوند که سمت راست به میدانچه‌ای می‌رسید که محل اقامت (گیربایدوف) وزیر مختار روس یا همان ایلچی ۳۵ساله بود که با ۲ مأموریت ضد ملی به دار الخلافه آمده بود: نخست امضای شاه را پای عهدنامه ترکمنچای بگیرد و دوم بر سر تحویل باقیمانده غرامت جنگ به توافق برسد.
اواخر سال ۱۴۰۰ اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان تهران، کتابی را با عنوان راهنمای گردشگری تهران، ری و شمیرانات منتشر کرده است که هشت مسیر پیاده‌گردشگری در تهران قدیم شامل اماکن تاریخی و محله‌های قدیمی پیرامون آن را معرفی کرده است. در این کتاب ۵۵۲صفحه‌ای، محور گردشگری زیارتی ری و سه مسیر پیاده گردشگری در شمیران و مسیرهای کوه‌پیمایی در دامنه البرز به علاقه‌مندان گشت‌وگذار در تهران معرفی شده است.
سیدعزت الله ضرغامی وزیر میراث‌فرهنگی،گردشگری و صنایع‌دستی در مقدمه این کتاب چنین نوشته است: «در پایتخت ایران که خود مشتمل بر تهران، ری و شمیرانات است برنامه‌ریزی برای گشت‌های روزانه شهری یکی از این روش‌های جذاب و مورد اقبال برای سفرهای گروهی و تفریحات خانواده‌محور است، زیرا گونه اصلی گردشگری در پایتخت، فرهنگی است و در سال‌های اخیر حتی جذب گردشگران شهری (سوا از گردشگران داخلی) به رقابتی فزاینده در پایتخت تبدیل شده است آن‌چنان که شاهد برگزاری تورهای موضوعی وتخصصی در تهران هستیم»
منبع: ایرنا
