بیماری هاشیموتو یکی از اختلالات خودایمنی است که غده تیروئید را درگیر می‌کند. این اختلال در زنان میان‌سال شایع‌تر است. در ادامه درباره تیروئید هاشیموتو، علائم و روش‌های درمان آن بیشتر بخوانید.
تیروئید هاشیموتو چیست؟
بیماری هاشیموتو نوعی اختلال خودایمنی است که بر غده تیروئید اثر می‌گذارد. تیروئید غده‌ای پروانه‌ای‌شکل است که در قاعده گردن و زیر سیب آدم قرار دارد. تیروئید هورمون‌هایی تولید می‌کند که مسئول تنظیم بسیاری از عملکردهای بدن هستند.
اختلال خودایمنی نوعی بیماری است که بر اثر حمله سیستم ایمنی بدن به بافت‌های سالم ایجاد میشود. در بیماری هاشیموتو، سلول‌های سیستم ایمنی منجر به مرگ سلول‌های تولیدکننده هورمون تیروئید می‌شوند و این بیماری منجر به کاهش تولید هورمون (کم‌کاری تیروئید) میشود.
هر کسی ممکن است به بیماری هاشیموتو مبتلا شود، اما این اختلال در زنان میان‌سال شایع‌تر است. مهم‌ترین درمان این اختلال، جایگزینی هورمون تیروئید با داروست.
بیماری هاشیموتو با نام‌های تیروئیدیت هاشیموتو، تیروئیدیت لنفوسیتی مزمن و تیروئیدیت خودایمنی مزمن هم شناخته میشود.
علائم هاشیموتو
بیماری هاشیموتو به‌مرور زمان پیشرفت می‌کند. به همین دلیل ممکن است متوجه علائمش نشوید یا دیر به آن پی ببرید. کاهش تولید هورمون تیروئید می‌تواند منجر به یک یا چند مورد از نشانه‌های زیر شود:
- خستگی و سستی؛
- افزایش حساسیت به سرما؛
- خواب‌آلودگی؛
- خشکی پوست؛
- یبوست؛
- ضعف عضلانی،
- گرفتگی و درد عضلانی؛
- درد و گرفتگی مفاصل؛
- قاعدگی نامنظم یا همراه با خونریزی زیاد؛
- افسردگی؛
- مشکلات حافظه یا تمرکز؛
- تورم تیروئید (گواتر)؛
- صورت پف‌کرده؛
- ناخن‌های شکننده؛
- ریزش مو؛
- بزرگ‌شدن زبان.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
علائم بیماری هاشیموتو بسیار متفاوت‌اند و فقط مختص این اختلال نیستند. بنابراین ممکن است این علائم ناشی از اختلالات متعدد باشند و باید در اسرع وقت برای تشخیص به‌موقع و دقیق به پزشک مراجعه کنید.
علل ایجاد تیروئید هاشیموتو
بیماری هاشیموتو نوعی اختلال خودایمنی است. در این حالت، سیستم ایمنی آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که سلول‌های تیروئید را باکتری، ویروس یا جسم خارجی تشخیص می‌دهند و به آنها حمله می‌کنند. سیستم ایمنی به‌اشتباه به سلول‌ها آسیب می‌زند و منجر به مرگشان میشود.
هنوز مشخص نیست که چه عاملی باعث میشود سیستم ایمنی به سلول‌های تیروئید حمله کند. ممکن است شروع بیماری بابت یکی از این عوامل باشد:
- عوامل ژنتیکی؛
- محرک‌های محیطی مانند عفونت، استرس یا قرارگرفتن در معرض تشعشع؛
- هم‌زمانی عوامل محیطی و ژنتیکی.
عوامل زمینه‌ساز بیماری هاشیموتو
این عوامل احتمال ابتلا به بیماری هاشیموتو را افزایش می‌دهند:
- جنسیت: زنان بیشتر در معرض ابتلا به بیماری هاشیموتو هستند.
- سن: بیماری هاشیموتو در هر سنی ممکن است رخ دهد، اما بیشتر در میان‌سالی دیده میشود.
- سایر بیماری‌های خودایمنی: ابتلا به یک بیماری خودایمنی دیگر مانند آرتریت روماتوئید، دیابت نوع یک یا لوپوس خطر ابتلا به بیماری هاشیموتو را افزایش می‌دهد.
- ژنتیک و سابقه خانوادگی: اگر افراد دیگری در خانواده شما اختلالات تیروئید یا سایر بیماری‌های خودایمنی را دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری هاشیموتو هستید.
- بارداری: تغییرات رایج در عملکرد سیستم ایمنی در دوران بارداری ممکن است عامل ایجاد بیماری هاشیموتو باشد که بعد از بارداری شروع میشود.
- مصرف بیش از حد ید: ید بیش از حد در رژیم غذایی ممکن است عامل محرک ابتلا به بیماری هاشیموتو باشد.
- قرارگیری در معرض تشعشع: افرادی که در معرض تشعشعات محیطی قرار دارند بیشتر مستعد ابتلا به بیماری هاشیموتو هستند.
عوارض ابتلا به تیروئید هاشیموتو
هورمون تیروئید برای عملکرد صحیح بسیاری از سیستم‌های بدن ضروری است. وقتی بیماری هاشیموتو و کم‌کاری تیروئید درمان نشود، ممکن است عوارض زیادی ایجاد کند که در ادامه مهم‌ترینشان را توضیح داده‌ایم.
۱. گواتر
گواتر بزرگ‌شدن غده تیروئید است. وقتی تولید هورمون تیروئید به‌علت بیماری هاشیموتو کاهش می‌یابد، تیروئید سیگنال‌هایی را از غده هیپوفیز دریافت می‌کند تا هورمون بیشتری بسازد. این چرخه ممکن است منجر به گواتر شود. این مشکل چندان نگران‌کننده نیست، اما گواتر بزرگ می‌تواند ظاهر فرد را تغییر قرار دهد و ممکن است در بلع یا تنفس اختلال ایجاد کند.
۲. مشکلات قلبی
کم‌کاری تیروئید می‌تواند منجر به عملکرد ضعیف قلب، بزرگ‌شدن قلب و ضربان نامنظم شود. علاوه بر این، می‌تواند منجر به افزایش کلسترول لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) یا همان کلسترول بد شود که یکی از عوامل مهم ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی و نارسایی قلبی است.
۳. مشکلات مربوط به سلامت روان
افسردگی یا سایر اختلالات سلامت روان ممکن است در اوایل بیماری هاشیموتو رخ دهند و با گذشت زمان شدیدتر شوند.
۴. اختلال در عملکرد جنسی و باروری
کم‌کاری تیروئید زنان می‌تواند منجر به کاهش میل جنسی، ناتوانی در تخمک‌گذاری و خونریزی نامنظم و بیش از حد در قاعدگی شود. مردان مبتلا به کم‌کاری تیروئید ممکن است دچار کاهش میل جنسی، اختلال نعوظ و کاهش تعداد اسپرم شوند.
۵. مشکلات بارداری
کم‌کاری تیروئید در دوران بارداری ممکن است خطر سقط جنین یا زایمان زودرس را افزایش دهد. نوزادان زنان مبتلا به کم‌کاری تیروئید درمان‌نشده در معرض خطر کاهش توانایی‌های ذهنی، اوتیسم، تأخیر در گفتار و سایر اختلالات رشد هستند.
۶. میکس‌ادم (Myxedema)
این بیماری نادر و کشنده به‌علت کم‌کاری تیروئید طولانی‌مدت، شدید و درمان‌نشده ایجاد میشود. علائم آن خواب‌آلودگی و به دنبال آن بی‌حالی عمیق و بیهوشی است. کمای میکس‌ادم ممکن است بر اثر قرارگرفتن در معرض سرما، داروهای آرام‌بخش، عفونت یا استرس در بدن ایجاد شود. این مشکل نیاز به درمان فوری دارد.
تشخیص بیماری هاشیموتو
بیماری‌های مختلفی ممکن است منجر به بروز علائم بیماری هاشیموتو شوند. در صورت داشتن هر یک از این علائم، ممکن است پزشک بعد از معاینه فیزیکی و بررسی سابقه پزشکی، تست عملکرد تیروئید را توصیه کند.
تست عملکرد تیروئید
برای تعیین اینکه کم‌کاری تیروئید علت بروز علائم است یا نه، پزشک نوعی آزمایش خون را تجویز می‌کند که ممکن است شامل این موارد باشد:
- تست TSH: هورمون محرک تیروئید (TSH) توسط غده هیپوفیز تولید میشود. هنگامی که سطح هورمون‌های تیروئید پایین باشد، هیپوفیز هورمون TSH را به تیروئید می‌فرستد تا تولید هورمون تیروئید را افزایش دهد. سطح TSH بالا در خون نشان‌دهنده کم‌کاری تیروئید است.
- تست‌های T-4: هورمون اصلی تیروئید تیروکسین (T-4) است. سطح پایین T-4 در خون نشان می‌دهد که مشکل از تیروئید است.
آزمایش‌های آنتی‌بادی
اختلالات متعددی می‌توانند منجر به کم‌کاری تیروئید شوند. برای تعیین اینکه بیماری هاشیموتو علت کم‌کاری تیروئید است یا نه، پزشک آزمایش آنتی‌بادی را تجویز می‌کند.
هدف از آزمایش آنتی‌بادی، بررسی عوامل خارجی بیماری‌زاست که باید توسط سایر عوامل در سیستم ایمنی از بین بروند. در اختلال خودایمنی، سیستم ایمنی آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که سلول‌ها یا پروتئین‌های سالم بدن را هدف قرار می‌دهند.
معمولا در بیماری هاشیموتو، سیستم ایمنی نوعی آنتی‌بادی برای پراکسیداز تیروئید (TPO) تولید می‌کند، پروتئینی که نقش مهمی در تولید هورمون تیروئید دارد. اکثر افراد مبتلا به بیماری هاشیموتو آنتی‌بادی‌های TPO در خون دارند. ممکن است نیاز به انجام آزمایش برای سایر آنتی‌بادی‌های مربوط به بیماری هاشیموتو هم باشد.
درمان هاشیموتو
اکثر افراد مبتلا به بیماری هاشیموتو برای درمان کم‌کاری تیروئید دارو مصرف می‌کنند. اگر کم‌کاری تیروئید خفیف دارید، ممکن است هیچ درمانی نیاز نداشته باشید، اما باید آزمایش TSH را برای بررسی میزان هورمون تیروئید منظم انجام دهید.
۱. درمان جایگزینی هورمون T-4
کم‌کاری تیروئید ناشی از بیماری هاشیموتو با هورمونی مصنوعی به‌نام لووتیروکسین درمان میشود. هورمون مصنوعی مانند هورمون T-4 عمل می‌کند که تیروئید طبیعی تولیدش می‌کند.
هدف از درمان هاشیموتو، بازیابی و حفظ سطح کافی هورمون T-4 و بهبود علائم کم‌کاری تیروئید است. در صورت ابتلا به بیماری هاشیموتو تا آخر عمر به این درمان نیاز خواهید داشت.
نظارت بر دوز مصرفی
پزشک دوز لووتیروکسین را متناسب با سن، وزن، تولید فعلی تیروئید، سایر بیماری‌ها و دیگر عوامل مؤثر تعیین می‌کند. پزشک معمولا حدود ۶ تا ۱۰ هفته بعد، سطح TSH شما را مجدد بررسی می‌کند و در صورت لزوم، دوز مصرفی را تغییر می‌دهد.
پس از تعیین مناسب‌ترین دوز، مصرف دارو را هر روز ادامه خواهید داد. برای نظارت بر سطح TSH یا هر زمانی که پزشک دوز مصرفی‌تان را تغییر داد، سالی ۱ بار به آزمایش مجدد نیاز دارید.
قرص لووتیروکسین معمولا صبح‌ها قبل از صبحانه مصرف میشود. اگر درباره زمان یا نحوه مصرف قرص سؤالی دارید، با پزشک مشورت کنید. همچنین بپرسید که اگر ۱ دوز را فراموش کردید، چه‌کار باید کنید.
۲. درمان جایگزینی هورمون T-3
هورمون T-4 که طبیعی در بدن تولید میشود به هورمون تیروئید دیگری به‌نام تری یدوتیرونین (T-3) تبدیل میشود. هورمون جایگزین T-4 نیز به T-3 تبدیل میشود و برای اکثر افراد درمان جایگزینی T-4 منجر به تأمین مقدار کافی T-3 هم میشود.
برای افرادی که نیاز به کنترل بیشتر علائم دارند، پزشک ممکن است هورمون T-3 مصنوعی (Cytomel) یا ترکیب T-4 و T-3 مصنوعی را تجویز کند. عوارض جانبی جایگزینی هورمون T-3 شامل ضربان قلب سریع، بی‌خوابی و اضطراب است. این درمان‌ها ممکن است در دوره‌های آزمایشی ۳ تا ۶ماهه تجویز شوند.
رژیم غذایی تیروئید هاشیموتو برای بیمارانی که دارو مصرف می‌کنند
برخی داروها، مکمل‌ها و غذاها ممکن است بر میزان جذب لووتیروکسین بدن تأثیر بگذارند. ممکن است لازم باشد لووتیروکسین را حداقل ۴ ساعت قبل از این مواد مصرف کنید. درباره مصرف هر یک از موارد زیر با پزشک مشورت کنید:
- محصولات سویا؛
- غذاهای فیبردار؛
- مکمل‌های آهن از جمله مولتی ویتامین‌های حاوی آهن؛
- کلستیرامین که دارویی برای کاهش کلسترول خون است؛
- هیدروکسید آلومینیوم که در برخی از آنتی‌اسیدها وجود دارد؛
- سوکرالفات، داروی اولسر (بیماری پوستی)؛
- مکمل‌های کلسیم.
