تا به حال طاووس را دیده‌اید؛ نوع ایستادن، راه رفتن، نگاه کردن یا خودنمایی‌هایش در قلمرو حیوانات. طاووس دائما در پی بزرگنمایی توانایی‌ها و موفقیت‌هایش است و از هیچ فرصتی برای جلب توجه سایرین به استعدادهایش دریغ نمی‌کند. این روزها کم نیستند افراد مغرور و خود شیفته‌ای شبیه طاووس‌ها که روابط دیگران با خودشان را سخت می‌کنند. ارتباط برقرار کردن با این نوع افراد سخت است، افراد ناخواسته سعی می‌کنند تا از این نوع افراد دوری کنند. تحمل افراد خودشیفته سخت است؛ «من این اخلاق را دارم »، «ما خانوادگی اینطوریم»، «من هر طور دوست داشته باشم رفتار می‌کنم» و هزاران جمله دیگری که با من شروع می‌شوند و همگی رنگ و بویی از خودخواهی و خودپسندی دارند. آیا ما هم از نظر دیگران خودشیفته هستیم؟ افراد مغرور را چگونه تشخیص دهیم و با آنها چگونه رفتار کنیم؟ این سؤالات را در ادامه پاسخ می‌دهیم.
چرا زبان بدن؟ آیا رفتارها تعیین‌کننده نیستند؟
واقعیت این است که با توجه به رفتارهای افراد هم می‌توان شخصیت آنها را تشخیص داد، اما زبان بدن بدون هیچ کلامی می‌تواند به ما کمک کند دقیق‌تر افراد را بررسی کنیم و دچار اشتباه نشویم. مخصوصا درباره افراد خودشیفته که نشانه‌های ظاهری و رفتاری آنها تا حد زیادی شبیه افراد خجالتی است. مثلا به مقایسه این رفتارها توجه کنید:
رفتار فرد خودشیفته:
- از برقراری ارتباط چشمی اجتناب می‌کند؛
- حالت چهره سرد و غیرصمیمی دارد؛
- افراد ناآشنا یا جدید را در جمع نادیده می‌گیرد؛
- درباره موفقیت‌ها و دستاوردهایش سخنرانی می‌کند، آن هم زمانی که کسی از او نخواسته است چیزی بگوید.
رفتار فرد خجالتی:
- از برقراری ارتباط چشمی با دیگران پرهیز می‌کند؛
- حالت چهره بی‌علاقه یا عبوس دارد؛
- افراد ناآشنا یا جدید در جمع را نادیده می‌گیرد؛
- صرفا با افرادی صحبت می‌کند که می‌شناسد؛
- دوست دارد عمدا حسی را منتقل کند که انگار سرش شلوغ است.
بسیار خوب، مشاهده می‌کنید که چندتا از این رفتارها در افراد خودشیفته و خجالتی مشترک است. به همین دلیل قضاوت آنها صرفا از روی رفتار ممکن است اشتباه باشد، اما تجزیه‌وتحلیل زبان بدن دقیق‌تر است و می‌تواند به ما کمک کند درک کنیم آیا فردی که با او روبه‌رو هستیم چنین اختلالی دارد یا نه.
۱. ژست افراد خودشیفته؛ مغرور با اعتمادبه‌نفسی دروغین
خودشیفته‌ها مغرورند، اما همیشه پرتنش هستند. هرقدر هم سعی کنند آن را پنهان کنند نمی‌توانند. توصیف ژست فرد خودشیفته دقیقا این‌گونه است:
- شانه‌هایش را صاف نگه می‌دارد و سینه را جلو می‌دهد که نشان دهد اعتمادبه‌نفس زیادی دارد، اما این حالتش کاملا مصنوعی است و عضلاتش خشک و سفت هستند.
- در نگاه اول این‌طور به نظر می‌رسد که انگار واقعا خودش را باور دارد، اما اگر دقت کنید، به‌خوبی متوجه می‌شوید که چطور برای پنهان‌کردن تنش و حفظ اعتمادبه‌نفس دروغینش تلاش می‌کند.
- در چهره این فرد اثری از مهربانی، همدلی و نرم‌خویی دیده نمی‌شود.
فرد خودشیفته حتی در موقعیت‌هایی که باید راحت و صمیمی باشد هم ژست مغرورش را حفظ می‌کند. حتی در روابط عاشقانه هم کنترلش را از دست نمی‌دهد و سعی می‌کند تا حد امکان ادا و اطوارش را حفظ کند. روان‌شناسان حتی از ارتباط خودشیفتگی بیمارگونه با مشکلات حین رابطه جنسی صحبت کرده‌اند که دقیقا به‌دلیل همین اختلال ایجاد می‌شود.
جالب است که این فرد سعی می‌کند ظاهری مغرور و بااعتمادبه‌نفس داشته باشد، اما در زبان بدنش تضادهایی را مشاهده می‌کنیم. مثلا مانند افراد بااعتمادبه‌نفس شانه‌های صاف و سینهٔ جلوداده دارد، اما دست‌هایش اغلب در جیب یا روی باسن و کمرش هستند که با آن نشانه‌ها در تناقض است.
۲. چشم‌های فرد خودشیفته؛ اغواکننده اما ترس‌آور
خودشیفته‌ها به نگاهشان معروف‌اند. آنها می‌توانند با نگاهشان شما را اغوا و جذب کنند یا حتی دلهره به جانتان بیندازند و بستگی دارد در آن لحظه چه نیتی داشته باشند. در زبان بدن فرد خودشیفته، چشم‌ها اهمیت زیادی دارند.
چشم‌های فرد خودشیفته همیشه هوشیارند و آماده دریافت نشانه‌هایی که بتواند از آنها سود ببرد. گاهی اوقات ممکن است نگاه این افراد را با افراد مبتلا به روان‌پریشی اشتباه بگیرید، اما تفاوتی بزرگ بین آنها وجود دارد. چشم‌های فرد خودشیفته برخلاف روان‌پریش‌ها همیشه سرزنده و متمرکز است. ابروها را هم فراموش نکنید؛ ابروهای افراد خودشیفته معمولا پرپشت و بلندند.
فرد خودشیفته می‌تواند با نگاهش دروغ‌هایش را به شما بقبولاند
چشم‌های او خیلی بهتر از کلماتش صحبت می‌کنند. فرد خودشیفته می‌داند که چطور برای مدتی طولانی نگاهش را به همان حالت نگه دارد و آن‌قدر به فرد مقابلش زل بزند تا احساس کند که قربانی‌اش استرس گرفته است. چشم‌هایش گاهی می‌توانند مانند آهنربا افراد را به خود جذب کنند.
به‌لطف همین نگاه‌ها، فرد خودشیفته موفق می‌شود جایی که نمی‌تواند بحث را عوض کند، دروغ بگوید و با نگاهش دروغش را به فرد مقابل بقبولاند. اگر دقت کنید، اغلب دست‌هایش را در ناحیه باسن یا پایین کمر قرار می‌دهد.
فرد خودشیفته با کمک پاسخی که به نگاهش می‌دهید، تشخیص می‌دهد که چه شخصیتی در مقابلش قرار گرفته است. اگر فردی خجالتی باشید و نتوانید ارتباط چشمی‌تان با او را مدیریت کنید، قربانی فوق‌العاده‌ای برای او خواهید بود زیرا به‌راحتی تسلیمش می‌شوید.
البته اگر فردی قوی باشید و به‌راحتی از پس اغواکنندگی نگاه‌های او برآیید، باز هم تضمینی نیست که شما را طعمه نکند! زیرا وقتی می‌فهمد که فرد مقابلش شخصیت قوی‌تری دارد، برای گیرانداختن او بیشتر تلاش می‌کند.
فرد خودشیفته نگاهی تحقیرآمیز دارد
بسیاری از مواقع ممکن است افراد بسته به موقعیتشان به بی‌ادبی یا اشتباه فردی دیگر واکنشی شدید نشان دهند و حتی از کوره در بروند. مثلا کسی که کارفرماست شاید به دلایل مختلفی عصبانی شود، مثل:
- عملکرد ضعیف کارمند؛
- رفتار فردی در رستوران؛
- اشتباه پیشخدمت؛
- خطای یکی از اعضای خانواده؛
- رفتار بی‌ادبانه عضوی دیگر.
در چنین مواقعی اگر فرد خودشیفته باشد، رفتاری افراطی و توهین‌آمیز دارد.
ممکن است صدای او بیش از حد بلند، ناراحت‌کننده یا قضاوت‌کننده باشد و اگر به زبان بدنش دقت کنید، می‌بینید که با حالتی تحقیرآمیز از بالا به پایین به فردی که اشتباه کرده است نگاه می‌کند و حالت تهاجمی دارد. یعنی حرکاتش تندوتیز است، دست‌ها روی باسن یا کمی پایین‌تر از کمر قرار می‌گیرند و از فرایند انتقاد لذت می‌برد. حتی اگر بخواهید او را آرام کنید، اصلا اجازه نمی‌دهد و نه‌تنها حمله را متوقف نمی‌کند، بلکه شدیدتر پیش می‌رود.
۳. حالت چهره افراد خودشیفته؛ چهره‌ای خنثی با لبخند دروغین
حالت چهره فرد خودشیفته اغلب شبیه افراد خشک و جدی است که سعی می‌کنند احساساتشان را بروز ندهند. ممکن است گاهی لبخندی خفیف بزند که مشخصا اجباری است و شرایطِ آن لحظه ایجاب می‌کند وگرنه در بیشتر مواقع لب‌هایش را سفت نگه می‌دارد و به سمت جلو می‌دهد (مانند لب‌های پروتزشده) و البته با حالتی غیرطبیعی این کار را می‌کند.
به‌طور کلی چهره فرد خودشیفته هر چیزی هست جز چهره‌ای واقعی. البته افرادی که مجذوب کاریزمای او هستند به‌سختی می‌توانند چنین چیزی را تشخیص بدهند.
زبان بدن فرد خودشیفته تا حد زیادی از حالات چهره او تشکیل شده است. با این حال، او سعی می‌کند حالت چهره‌اش تا حد امکان خنثی باشد که کسی نتواند به‌راحتی آن را رمزگشایی کند و به درونیاتش پی ببرد. به این افراد اصطلاحا پوکر فیس می‌گویند.
به‌سختی می‌توانید از چنین فردی انتظارِ واکنش‌هایی خاص مانند خنده‌ای ساده و صمیمانه یا ابراز شگفتی داشته باشید. البته این بدان معنا نیست که او نمی‌تواند؛ اتفاقا او خوب می‌داند چطور این هیجانات را ابراز کند، فقط باید دلش بخواهد و تصمیم بگیرد که این کار را انجام بدهد.
۴. خنده‌های فرد خودشیفته؛ خنده‌ای از سر رضایت با دیدن شکست دیگران
افراد خودشیفته از شکست‌های دیگران لذت می‌برند.
آخرین نشانه غیرکلامی برای تحلیل رفتار افراد خودشیفته خنده‌های آنهاست. منظورمان از خندیدن آن زمانی نیست که بی‌اختیار می‌خندد. داریم درباره خنده‌ای صحبت می‌کنیم که در لحظاتی خاص خود را نشان می‌دهد، یعنی وقتی فرد خودشیفته به هدفش می‌رسد و تسلیم‌شدن یکی از قربانیانش را می‌بیند یا مشاهده می‌کند که رقیبش شکست خورده است.
خنده او نشان می‌دهد که از شکست دیگران خوشحال است و اگر خودش هم در این شکست سهیم بوده باشد، با لذت و رضایت بیشتری می‌خندد.
