تنفس‌های سریع و کم‌عمق را تاکی پنه می‌نامند و زمانی اتفاق می‌افتد که در یک دقیقه تعداد نفس‌ها بیشتر از حد معمول باشد. این تعداد در بزرگ‌سالان بیش از ۲۰ تنفس در دقیقه و در کودکان بیشتر از این مقدار است. چرا تاکی پنه رخ می‌دهد و چه درمانی برای آن وجود دارد؟ برای رسیدن به جواب این سؤالات تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
تاکی پنه چیست؟
تعداد تنفس معمول در بزرگ‌سالان ۱۲ تا ۲۰ تنفس در دقیقه است. تنفس سریع می‌تواند به‌دلایل مختلف مثل اضطراب، آسم، عفونت ریه یا بیماری قلبی ایجاد شود. این مسئله موجب به‌هم‌خوردن تعادل گازهای سیستم تنفسی، کاهش اکسیژن و افزایش دی‌اکسید کربن در بدن می‌شود. تجمع دی‌اکسید کربن خون را اسیدی می‌کند. در نتیجه مغز پیام‌هایی را به سیستم تنفسی ارسال می‌کند تا با افزایش سرعت تنفس تعادل اسید و باز خون را به حالت طبیعی برگرداند.
گاهی تنفس‌های سریع هایپرونتیلاسیون هم نامیده می‌شوند، اما هایپرونتیلاسیون تنفس‌های سریع و عمیق است نه تنفس‌های سریع و کم‌عمق که به آن تاکی پنه می‌گویند. در چنین شرایطی، سریع برای درمان به پزشک مراجعه و از عوارض جانبی بیماری جلوگیری کنید.
علت بروز تاکی‌پنه چیست؟
بیماری‌ها و شرایط زمینه‌ای مثل عفونت و آسم می‌توانند علت تاکی پنه باشند. از طرفی تاکی پنه می‌تواند به دنبال خفگی یا لخته‌شدن خون هم اتفاق بیفتد. در ادامه علت‌های مختلف‌تاکی پنه را بررسی می‌کنیم.
عوامل فیزیکی تاکی پنه
تاکی پنه همیشه به دلیل بیماری‌های پزشکی مزمن نیست و عوامل فیزیکی هم می‌توانند موجب آن شوند که در ادامه چند نمونه را توضیح داده‌ایم.
۱. خفگی
هنگام خفگی، شیئی مسیر تنفس را ناقص یا کامل می‌بندد و اگر فرد بتواند نفس بکشد، تنفسش راحت یا آرام نخواهد بود. در زمان خفگی، اقدامات پزشکی فوری الزامی است.
۲. حملات اضطرابی
هرچند اضطراب اغلب نوعی اختلال روانی صرف در نظر گرفته می‌شود، اما می‌تواند علائم جسمی هم داشته باشد. حمله اضطرابی پاسخ فیزیکی به ترس یا هیجان است که ممکن است طی آن فرد دچار تنفس سریع یا تنگی‌نفس شود.
۳. فعالیت بدنی شدید
هنگام فعالیت‌های بدنی شدید، مثل ورزش یا رابطه جنسی شدید، بدن اکسیژن بیشتری مصرف و دی‌اکسید کربن بیشتری تولید می‌کند. در نتیجه ممکن است ۳ تا ۴ برابر حد معمول نفس بکشید.
ورزش، نمونه کلاسیک هایپرپنه است. هایپرپنه واکنش تنفسی مناسب به افزایش دی‌اکسید کربن تولیدی در بدن است. در چنین شرایطی تاکی پنه و هایپرپنه به‌جای اینکه علامت بیماری باشند، نوعی واکنش مفید و مناسب تلقی می‌شوند. با این روش بدن شما نیاز اکسیژن خود را تأمین می‌کند و از شر دی‌اکسید کربن خلاص می‌شود.
۴. تب
در این حالت، تاکی‌پنه مانند واکنشی جبرانی برای کاهش دمای بدن عمل می‌کند.
بیماری‌های عامل تاکی‌پنه
بعضی شرایط زمینه‌ای می‌توانند موجب تنفس‌های سریع و کم‌عمق شوند که نشانه بیماری‌های جدی است.
۱. تاکی پنه گذرای نوزادی یا تی.تی.ان (TTN)
نوعی بیماری خاص نوزادان تازه متولدشده است. نوزادان مبتلا به این بیماری طی چند روز بعد از تولد بیش از ۶۰ تنفس در دقیقه دارند. سایر علائم بیماری شامل موارد زیر است:
- صدای خرخر هنگام تنفس نوزاد؛
- گشادشدن سوراخ‌های بینی یا عقب‌دادن سر برای تنفس؛
- کشیده‌شدن پوست روی دنده‌ها و زیر قفسه سینه با هر تنفس.
احتمال ایجاد تاکی پنه گذرای نوزادی در نوزادانی بیشتر است که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند. با این حال، هر نوزادی ممکن است دچار تاکی پنه شود. جنین از ریه‌هایش استفاده نمی‌کند و اکسیژن را از بندناف می‌گیرد. به همین دلیل ریه‌های جنین پر از مایع است. در طول زایمان این مایعات توسط ریه نوزاد جذب می‌شوند، اما تأخیر در تخلیه مایعات توسط ریه نوزاد می‌تواند موجب تاکی پنه گذرای نوزادی شود. همچنین عوامل زیر می‌توانند در ایجاد تاکی پنه گذرای نوزادی نقش داشته باشد:
- آسم مادر؛
- دیابت بارداری؛
- زایمان قبل از ۳۹ هفته؛
- زایمان سزارین؛
- کم یا زیاد بودن سن بارداری؛
- خفگی والد یا کاهش خون و گازهای انتقالی به نوزاد در زمان زایمان.
تی.تی.ان معمولا وضعیتی خوش‌خیم است و علائم اولیه بعد از ۱۲ تا ۲۴ ساعت بدون درمان برطرف می‌شوند، اما ممکن است در موارد شدید تا ۷۲ ساعت ادامه داشته باشند. بنابراین اگر علائم شدیدتر شدند یا از بین نرفتند، ممکن است پزشک نوزاد را به دستگاه‌های خاص منتقل کند و وضعیت اکسیژن بررسی و نوزاد درمان شود. همچنین پزشک می‌تواند با استفاده از عکس‌برداری از قفسه سینه، پالس اُکسیمتری و آزمایش خون بیماری را تشخیص بدهد و در این مدت میزان ضربان قلب، تنفس و سطح اکسیژن نوزاد بررسی می‌شود.
بعضی نوزادان در این شرایط به دستگاه اکسیژن نیاز دارند. از طرفی ممکن است از طریق مایعات درون‌رگی میزان آب و قند خون آنها تنظیم شود یا از طریق لوله‌های غذایی، غذا مستقیم وارد معده نوزاد شود.
۲. واکنش حساسیتی
حساسیت به محرک‌های خاص می‌تواند واکنش‌های جسمی مثل تاکی پنه را به همراه داشته باشد.
۳. عفونت
عفونت‌هایی مانند ذات‌الریه یا برونشیت که ریه را درگیر می‌کنند ممکن است روی تنفس اثر بگذارند و موجب تنفس‌های سریع‌تر و کم‌عمق‌تر شوند. مثلا کودکان یک‌ساله و بزرگ‌تر مبتلا به برونشیت ممکن است ۴۰ تنفس در دقیقه داشته باشند. اگر این عفونت‌ها بدتر شوند، ریه از مایع پر می‌شود و تنفس عمیق را سخت می‌کند. همچنین اگر بعضی عفونت‌ها درمان نشوند، می‌توانند کشنده باشند.
۴. مشکلات قلبی
انفارکتوس میوکارد، نارسایی قلبی مادرزادی، دریچه غیرطبیعی قلب و نقص ساختار قلب می‌توانند موجب تاکی‌پنه شوند.
۵. مشکلات تنفسی
در صورتی که آسیب‌های ساختاری، التهاب و عفونت روی عملکرد ریه اثر بگذارند، تنفس کم اثرتر می‌شود. این حالت می‌تواند حاد یا مزمن شود و بیماری‌های تنفسی زیر را ایجاد کند:
- آسم؛
- آمفیزم ریوی؛
- اختلال انسداد مزمن ریه؛
- تراوش جنبی یا پلورال افیوژن؛
- مسمومیت با مونوکسید کربن.
۶. گندیدگی یا سپسیس
نوعی عفونت گسترده بدن است که می‌تواند کشنده باشد. این بیماری معمولا به‌دلیل واکنش افراطی به یک عفونت ایجاد می‌شود. به‌گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، عفونت ریه عامل اصلی سپسیس است و تاکی پنه یکی از علائم آن.
۷. دیابت کتواسیدوز
این بیماری جدی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن انسولین کافی تولید نمی‌کند. در نتیجه اسیدهایی به‌نام کتون در بدن جمع می‌شوند. دیابت کتواسیدوز معمولا برای خنثی‌سازی اسیدهای جمع‌شده، موجب تنفس سریع از جمله هایپرپنه و هایپرونتیلاسیون می‌شود. اگر بدن نتواند این الگوی تنفس افزایش‌یافته را جبران کند، ممکن است خسته شود و این مسئله موجب ناراحتی تنفسی می‌شود.
علائم تاکی پنه
مشخصه اصلی تاکی پنه تنفس سریع و کم‌عمق است. سایر علائم تاکی پنه عبارت‌اند از:
- تنگی نفس؛
- کبودی نوک انگشتان و لب‌ها در صورت کاهش اکسیژن خون؛
- فرو رفتن و بالاآمدن زیاد قفسه سینه هنگام تنفس و تلاش بیشتر برای تنفس.
تفاوت تاکی‌پنه و دیس پنه (تنگی نفس)
تاکی پنه: تاکی‌پنه نوعی وضعیت پزشکی است که تنفس فرد سریع و کم‌عمق می‌شود و به احساس فرد ربطی ندارد.
دیس پنه: احساس تنگی نفس است. بعضی افراد مبتلا به تاکی پنه دچار تنگی نفس هم می‌شوند و بعضی دیگر نه.
عوارض تاکی‌پنه
تاکی پنه درمان‌نشده می‌تواند عوارض زیر را به همراه داشته باشد:
- نارسایی قلبی؛
- نقص عملکرد اندام در موارد سپسیس؛
- حالتی از اضطراب مثل اختلال اضطراب.
زمان مراجعه به پزشک
تنفس سریع و کم‌عمق همیشه نوعی فوریت پزشکی است که با اولین تجربه باید به آن رسیدگی کنید. در موارد زیر با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید:
- تب؛
- سبکی سر؛
- درد قفسه سینه؛
- تنفس سریعی که بدتر شود؛
- کبودی پوست، ناخن، لب‌ها یا لثه؛
- فرورفتن قفسه سینه هنگام تنفس.
تشخیص تاکی‌پنه
ممکن است اولین اقدام پزشک درمان سریع باشد تا تنفس عمیق شما را راحت‌تر کند. این درمان می‌تواند شامل استفاده از ماسک اکسیژن باشد. سپس شاید پزشک بعد از پرسیدن سابقه پزشکی شما به صدای قلب و ریه‌تان گوش کند و با یک دستگاه کوچک یا با گرفتن نمونه خون سطح اکسیژن شما را اندازه بگیرد.
همچنین ممکن است پزشک با تجویز عکس‌برداری پرتوی ایکس یا سی.تی اسکن وضعیت ریه شما را بررسی کند.
درمان تاکی پنه
گزینه‌های درمانی به علت بیماری بستگی دارند که در ادامه تعدادی از آنها را بررسی می‌کنیم.
۱. درمان تاکی‌پنه ناشی از عفونت ریه
درمان مؤثر در زمان عفونت شامل موارد زیر است:
- تجویز نوعی داروی استنشاقی مانند آلبوترول که علائم را از بین می‌برد و مسیر تنفس را باز می‌کند؛
- تجویز آنتی‌بیوتیک‌هایی که به پاکسازی عفونت باکتریایی کمک می‌کنند.
آنتی‌بیوتیک‌ها برای عفونت‌های خاص مثل ویروس مناسب نیستند. در این موارد از درمان‌های تنفسی استفاده می‌شود که مسیر تنفس را باز می‌کنند و نقش حمایتی دارند.
۲. درمان تاکی‌پنه ناشی از بیماری‌های مزمن
راهی برای درمان بیماری‌های مزمن مثل آسم و بیماری انسداد مزمن ریه وجود ندارد، اما می‌توان تنفس سریع و کم‌عمق را کاهش داد. درمان این دسته از بیماری‌ها شامل موارد زیر است:
- داروهای تجویزی؛
- داروهای استنشاقی؛
- کپسول اکسیژن در موارد شدید.
- دیابت کتواسیدوز از عوارض شدید دیابت است که پزشک آن را فوریت پزشکی در نظر می‌گیرد و نرخ و حجم اکسیژن مدام بررسی می‌شوند.
۳. درمان تاکی پنه ناشی از اختلالات اضطرابی
اگر تنفس سریع و کم‌عمق علامت حمله اضطرابی باشد، ممکن است پزشک ترکیبی از گفت‌وگودرمانی و داروی ضد‌اضطراب را تجویز کند. این داروها عبارت‌اند از:
- آلپرازولام؛
- کلونازپام؛
- بوسپیرون.
