به گزارش سایت خبری پرسون، آخرین و ششمین دور مذاکرات هستهای بین ایران و کشورهای ۱+۴ اواخر خرداد ماه امسال برگزار شد؛ اما با انتخاب ابراهیم رئیسی، این مذاکرات متوقف شد. دیپلماتها و دیگر دستاندرکاران دولت جدید در تهران که از روز ۱۲مرداد سکان اداره کشور را در دست گرفتند، از همان روز نخست تاکید کردند که آماده مذاکره برای تحقق یک توافق «خوب» و «نتیجه محور» هستند؛ اما همزمان نیاز به فرصتی برای مطالعه و نهایی کردن سیاستهای جدید خود دارند. اکنون و پس از گذشت پنج ماه دیپلماتهای دولت رئیسی با هدف اصلی «لغو تحریمها» به پای میز مذاکره رفتهاند.
دور جدید مذاکرات برای احیای برجام در شرایطی آغاز میشود که دیگر نامی از معماران این توافق، یعنی حسن روحانی، محمدجواد ظریف و عباس عراقچی در میان نیست. از آن سو هم نه باراک اوباما رئیس جمهور است، نه جان کری وزیر خارجه. هدایت مذاکراتی را که قرار است امروز در وین آغاز شود علی باقریکنی معاون سیاسی وزارت خارجه بر عهده دارد و پرونده زیر نظر حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه اداره میشود.
برجام پس از مذاکراتی فشرده که نزدیک به دو سال به طول انجامید، در تیرماه ۱۳۹۴ به امضای ۶ قدرت جهانی و ایران رسید. با پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاستجمهوری سال ۲۰۱۶ و خروج باراک اوباما از کاخ سفید، پایههای برجام لرزان شد و اطرافیان تندروی او و همچنین لابی صهیونیستها و لابی اعراب به شدت ترامپ را تشویق به خروج از برجام کردند. شخص ترامپ نیز علاقهای به توافقی که در دولت اوباما امضا شده بود، نداشت و سرانجام در ۱۸ اردیبهشت سال ۱۳۹۷، دولت وی به طور رسمی از برجام خارج شد. به دنبال این تصمیم ترامپ، ایران یک سال به برجام پایبند بود و «صبر استراتژیک» پیشه گرفت تا شاید اروپاییها جای خالی آمریکا در برجام را پر کنند.
اما سرانجام انفعال و بیعملی اروپاییها برای تضمین منافع اقتصادی برجام برای ایران، تهران را به این نتیجه رساند تا برای متوازنسازی این توافق به طور گام به گام از تعهداتش ذیل این توافق عقبنشینی کند. از آن سو ترامپ امید داشت تا با فشار سنگین اقتصادی به ایران، تهران را ناچار کند تا از نقطه ضعف و از سر ناچاری با او وارد معامله و مذاکره شود. اما مقاومت تهران تا انتخابات ریاستجمهوری سال گذشته آمریکا ادامه داشت، انتخاباتی که نتیجه آن خروج ترامپ از کاخ سفید و قدرت گرفتن جو بایدن بود؛ رئیسجمهوری که در جریان مبارزات انتخاباتی وعده بازگشت به برجام را داده بود.
به این ترتیب آمریکاییهایی که میز مذاکره را ترک و عهدشکنی کرده بودند، به پای میز مذاکره بازگشتند. ۶ دور مذاکره برای بازگشت طرفین به برجام در ماههای آخر دولت روحانی و به ریاست عباس عراقچی ناتمام ماند. در این میان ابراهیم رئیسی کلید پاستور را از حسن روحانی تحویل گرفت. تیم رئیسی از روز به قدرت رسیدن مشغول مطالعه پرونده برجام و بررسی سیاستهای خود در قبال آن بودند؛ اتفاق مشابهی که پس از به قدرت رسیدن بایدن هم رخ داد و آنان حدود ۱۰۰ روز پرونده برجام را مورد بررسی قرار دادند.
امروز و در این فضا، آمریکا به میز مذاکره بازگشته و قرار است مذاکرات احیای برجام بدون حضور معماران آن در وین از سرگرفته شود؛ مذاکراتی که سرنوشت آن میتواند بر مسائل اقتصادی، سیاسی و امنیتی نه تنها ایران، که کل منطقه تاثیرگذار باشد.
امروز دوشنبه هشتم آذرماه، هتل کوبورگ وین میزبان مذاکرات ایران و گروه ۱+۴ شامل آلمان، فرانسه، روسیه، چین و انگلیس برای رفع تحریمهای آمریکاست؛ مذاکراتی که فضای آن نسبت به ۶ دور قبلی که در گراند هتل وین برگزار شده بود، متفاوت است و دیگر نام افرادی چون محمدجواد ظریف یا عباس عراقچی در تیم مذاکراتی به چشم نمیخورد. این بار علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه، ریاست هیات ایرانی را بر عهده دارد. همچنین به گفته سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، رابرت مالی نماینده ویژه این کشور در امور ایران نیز ریاست هیات آمریکایی را در این مذاکرات به صورت غیرمستقیم به عهده خواهد داشت. سرویس اقدامات خارجی اروپا نیز در بیانیهای نوشت که انریکه مورا به نیابت از جوزپ بورل این مذاکرات را ریاست خواهد کرد.
مذاکراتی که به گفته مقامات ایرانی تمرکز آن باید بر لغو تحریمهایی باشد که به صورت یکجانبه و غیرقانونی و بعد از خروج دونالد ترامپ از برجام توسط ایالات متحده بر ضد مردم ایران اعمال شده است. در این خصوص روز جمعه گذشته حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه کشورمان در گفتوگوی تلفنی با جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تاکید کرد که اگر طرفهای مقابل آماده بازگشت به تعهدات کامل خود و رفع تحریمها باشند، دستیابی به یک «توافق خوب و حتی فوری» امکانپذیر است.
وی همچنین گفت که باید تضمین جدی و کافی وجود داشته باشد تا آمریکایی که به آن اعتمادی وجود ندارد دوباره از برجام خارج نشود. البته اهداف مذاکراتی آمریکا با ایران تفاوتهای بسیاری دارد و در این خصوص سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اخیرا گفته است که تمرکز این کشور روی نخستین گام است و آن بازگشت برنامه هستهای ایران به محدودیتهای مشخص شده است و بار دیگر ایران به شکل دائمی و قابل راستیآزمایی، از دستیابی به تسلیحات هستهای منع شود.
سناریوهای احتمالی
بنابراین با در نظر گرفتن دستورکارهای متناقض و رویکرد متفاوت تهران و واشنگتن در قبال این گفتوگوها، اکنون چشمانداز مذاکرات با ابهاماتی روبهرو شده است.
این مذاکرات که بیش از پنج ماه بعد از انتخابات ریاست جمهوری در ایران و روی کار آمدن ابراهیم رئیسی متوقف شده بود، اکنون در شرایطی آغاز میشود که سناریوهای متفاوتی برای آن در نظر گرفته میشود. برخی از توافق موقت یا مذاکره کم در برابر کم سخن میگویند؛ در این خصوص اخیرا پایگاه خبری اکسیوس خبر داد توافق موقت در دستور کار دولت جو بایدن قرار گرفته است. دو منبع آمریکایی به این پایگاه گفتهاند این ایده از سوی آمریکاییها در دیدار جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا با همتای اسرائیلی خود مطرح شد.
توافق موقت به صورت خلاصه شامل موارد زیر میشود؛ بر اساس پیشنهاد و توافق به عمل آمده بین دو کشور اروپایی «فرانسه-آلمان» با آمریکا: ۱- رئیسجمهور آمریکا «جو بایدن» با استفاده از اختیارات قانونیاش تحریمهای ایران را هر سه ماه یکبار به حالت تعلیق درآورده و ایران میتواند به بخشی از منابع ارزی بلوکه شده خود برای تامین کالاهای اساسی یا همان حقوق بشری دسترسی پیدا کرده، امکان فروش نفت را به دست آورده و از تجارت آزاد بر اساس تبادلات بانکی آزاد برخوردار میشود. به بیانی دیگر بخش اعظم تحریمهای اقتصادی ناشی از برنامه اتمی علیه ایران معلق میشود. ۲- ایران برنامه اتمی خود را در همین نقطهای که هست متوقف میکند، ذخایر اتمی مازاد بر نیاز خود را به فروش رسانده، از غنیسازی مازاد بر غنیسازی صنعتی خودداری کرده و روند بازرسیهای بازرسان آژانس بینالمللی هستهای را به قبل از کاهش تعهدات بازمیگرداند. ۳- این توافق موقت تا پایان دوره ریاست جمهوری جو بایدن ادامه مییابد و در صورت پیروزی دموکراتها در انتخابات آتی ریاستجمهوری آمریکا، ایران و این کشور در چارچوب ۱+۵ برای توافق اتمی جدید یعنی «توافق اتمی۲» وارد گفتوگو میشوند اما اگر جمهوریخواهان به قدرت رسیدند آنگاه دو طرف بر اساس وضعیت موجود برای اتخاذ تصمیمات مقتضی اقدام میکنند.
برخی نیز میگویند که سناریوی محتمل دیگر در صورت به نتیجه نرسیدن این گفتوگوها، گزینه صلح مسلح است. در چنین شرایطی از یکسو آمریکا برای ایران خطقرمزهایی مشخص میکند که به عنوان مثال تهران ظرفیت بالقوه هستهایاش را بالفعل نکند و به سمت ساخت سلاح هستهای نرود. هرچند ایران بارها اعلام کرده که نمیخواهد به دنبال ساخت سلاح برود و مقام معظم رهبری نیز ساخت و استفاده از سلاح اتمی را ممنوع اعلام کردهاند؛ اما به هر حال در این گزینه چون ایران از نقطه گریز هستهای عبور کرده و آن را از یک سال به یک ماه کاهش داده این سناریو برای واشنگتن مطرح است و مدعی هستند که در صورت در پیش گرفتن این روند از سوی ایران، آنها به این کشور حمله نظامی خواهند کرد. مقامات ایران نیز در مقابل گفتهاند که اگر حمله نظامی صورت بگیرد آنها نیز به اهداف آمریکا در منطقه و بیرون از آن حمله خواهند کرد. بنابراین عواقب ناشی از پاسخ ایران، آمریکا را به تامل وامیدارد که این گزینه را از ذهن خارج کند. در نتیجه میتوان گفت که طرفین یکدیگر را تهدید میکنند و در تهدید متقابل به نقطه توازن میرسند.
احتمال بهکارگیری گزینه نظامی
مساله دیگر اینکه در مقطع فعلی به نظر نمیرسد که آمریکا حتی با پشتیبانی متحدان منطقهایاش چون تلآویو بخواهد در صورت عدماجماع در مذاکرات پیش رو، گزینه نظامی را علیه ایران دنبال کرده یا از آن حمایت کند. در این رابطه اخیرا روزنامه نیویورکتایمز در گزارشی نوشت که بهرغم ترور محسن فخریزاده از چهرههای اصلی برنامه هستهای ایران و انفجار و خرابکاریهایی در چهار سایت هستهای ایران از سوی اسرائیل، مقامهای آمریکایی به همتایان اسرائیلی خود گفتهاند که حملات مرتب به تاسیسات ایران شاید از نظر تاکتیکی رضایتبخش باشد، اما در نهایت نتیجه معکوس داشته است؛ چرا که ایران تاسیسات خود را سریعتر و پیشرفتهتر از قبل بازسازی کرده است.
همچنین از آنجا که آمریکا میخواهد از منطقه خارج شود و تا به امروز نیز بخش عمدهای از نیروهای خود را از منطقه خارج کرده، بنابراین حتی در صورت تمایل اسرائیل، واشنگتن احتمالا با ورود به گزینه نظامی موافقت و همراهی نخواهد کرد و محتملترین گزینه فعلا رسیدن به توافق در مذاکرات پیش رو است.
در منطقه نیز به نظر میرسد وضعیت به گونهای نیست که کشوری خواهان درگیری نظامی در ایران باشد. شاهد آن نیز بهبود روابط تهران با ریاض و ابوظبی بعد از سالها تنش است. در این خصوص ایران تاکنون ۴ دوره گفتوگو با مقامات عربستان سعودی به میزبانی بغداد انجام داده و اخیرا نیز در ادامه تماسها میان ایران و امارات که از اواخر سال ۲۰۱۹ وارد فاز تنشزدایی شده است، چهارشنبه هفته گذشته علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران با انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک رئیس این کشور دیدار و درخصوص روابط دوجانبه و منطقهای گفتوگو کرد. این نخستین سفر رسمی یک مقام بلندپایه ایران به امارات پس از یک دوره تنش در روابط است. این سفر در آستانه مذاکرات هستهای ۸ آذر از اهمیت ویژهای برخوردار است.
چه کسانی در مذاکرات رفع تحریمها حضور دارند؟
تیم مذاکرهکننده ایران برای رفع تحریمها که از روز گذشته به سرپرستی علی باقری کنی راهی وین شده، متشکل از جمعی از برجستهترین کارشناسان و مسئولان در حوزههای مختلف حقوقی، بانکی و انرژی هستند.
با مذاکرهکنندگان کشورمان در گفتوهای وین آشنا شوید:
مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی
رضا نجفی، معاون امور حقوقی و بین المللی
ابراهیم شیبانی، رییس کمیسیون اقتصادی شورای راهبردی روابط خارجی
علی فکری، معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی و رییس کل سازمان سرمایه گذاری
احمد اسدزاده، سرپرست معاونت بین الملل و بازرگانی وزارت نفت
غلامرضا پناهی، عضو هیات عامل و معاون امور ارزی و بین الملل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
منبع: دنیای اقتصاد