امروزه انجام انواع آزمایش خون امکانپذیر است. از آزمایش تعیین سطوح کلسترول گرفته تا آزمایش شمارش خون، همگی انواع مختلفی از آزمایش خون محسوب می شوند. در برخی موارد، نتایج آزمایش پس از چند دقیقه در دسترس هستند. در سایر موارد، دسترسی به نتایج آزمایش خون، روزها یا هفته ها طول می کشد.
شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC)
آزمایش شمارش کامل سلول های خونی که به آن CBC یا Complete Blood Count هم گفته می‌شود، متداول‌ترین آزمایش خون و از بخش‌های اصلی چکاپ کامل است. این همان آزمایشی است که به صورت عامیانه به آن آزمایش خون می‌گوییم.
کاربرد آزمایش خون: آزمایش شمارش کامل سلول های خونی برای تعیین وضعیت سلامتی، غربالگری برخی بیماری‌ها مانند کم خونی، سرطان خون، مالاریا و عفونت و همچنین ارزیابی وضعیت تغذیه‌ای به کار می‌رود.
چیزی که اندازه‌گیری می‌شود: در آزمایش خون، انواع و تعداد سلول‌های خون از جمله گلبول های قرمز (RBC)، گلبول های سفید (WBC) و پلاکت‌ها (PLT) اندازه گیری می‌شود.
روش و شرایط آزمایش خون: برای انجام این آزمایش لازم نیست ناشتا باشید. این آزمایش با استفاده از نمونه خونی که به صورت وریدی از شما گرفته شده است، انجام می‌شود.
آزمایش ادرار (urine analysis)
آزمایش ادرار همان‌طور که از نام آن مشخص است، با گرفتن نمونه‌ی ادرار انجام می‌شود. برای این آزمایش لازم است نمونه استریل و تمیز باشد، به این منظور لازم است ابتدای ادرار را بیرون بریزید و از بخش‌های میانی ادرارتان در ظرف جمع آوری ادرار بریزید.
برای آزمایش ادرار لازم نیست ناشتا باشید. نمونه‌ی ادرار در اوایل صبح با ارزش‌تر است؛ زیرا غلظت بیشتری دارد. به همین دلیل است که مراکز آزمایشگاهی تنها در ساعات اولیه صبح نمونه‌گیری می‌کنند. در جریان چکاپ کامل بدن حتما از شما خواسته می‌شود تا یک نمونه از ادرارتان را هم تهیه کنید و به آزمایشگاه ارایه دهید.
کاربرد آزمایش ادرار: آزمایش ادرار برای بررسی بیماری‌ها مانند مانند عفونت ادراری، بیماری های کلیوی و دیابت استفاده می‌شود.
چیزی که اندازه‌گیری می‌شود: رنگ ادرار، بو، اسیدیته، غلظت، کتون، خون، قند، پروتئین، نیتریت، گلبول های سفید، گلبول های قرمز، نوع سلول های موجود در ادرار و سایر اجزای آن مانند باکتری و بلورها در این آزمایش اندازه گیری می شود.
روش و شرایط آزمایش ادرار: برای آزمایش ادرار لازم نیست ناشتا باشید. نمونه ی ادرار در اوایل صبح با ارزش تر است؛ زیرا غلظت بیشتری دارد.
آزمایش لخته‌شدن
در آزمایش لخته‌شدن، که به نام آزمایش انعقاد نیز شناخته می‌شود، پروتئین‌هایی بررسی می‌شوند که در انعقاد خون نقش دارند. این آزمایش در صورتی توصیه می‌شود که پزشک احتمال عارضه‌ای انعقادی را داده باشد.
اگر فردی از وارفارین یا سایر داروهای رقیق‌کننده خون استفاده کند، ممکن است پزشک آزمایش انعقاد خاصی را برای نظارت دوره‌ای تجویز کند.
نتایج این آزمایش برای تشخیص بیماری‌های زیر استفاده می‌شوند:
- سرطان خون میلوئیدی حاد؛
- هموفیلی (خونریزی بیش از حد)؛
- ترومبوز یا لخته‌شدن خون؛
- بیماری کبدی؛
- کمبود ویتامین K.
آزمایش آنزیم‌های خون
در این آزمایش میزان آنزیم‌های خاص بدن اندازه گرفته می‌شوند. بدن برای کنترل واکنش‌های شیمیایی که درونش رخ می‌دهد از آنزیم‌ها کمک می‌گیرد.
تست آنزیم‌های خون به پزشک کمک کند بیماری‌هایی مانند حمله قلبی را تشخیص بدهد.
اگر احتمال حمله قلبی وجود داشته باشد، میزان آنزیم قلبی تروپونین را اندازه می‌گیرند که تنها هنگام آسیب‌‌دیدن قلب ترشح می‌شود.
آنزیم CPK-1 در ریه‌ها و مغز یافت می‌شود. مقادیر زیاد این آنزیم نشانه آسیب‌های مغزی یا سرطان است.
از دیگر نشانه‌های حمله قلبی یا جراحت قلبی، آنزیم CKP-2 است.
آنزیم CPK-3 در قلب شما یافت می‌شود و در اثر تورم ماهیچه، جراحت یا ورزش شدید ترشح می‌شود.
آزمایش قند خون (Blood Sugar Test)
آزمایش قند خون برای اندازه گیری سطح قند خون یا گلوکز خون، اهمیت زیادی دارد. با استفاده از همین آزمایش است که تشخیص بیماری‌هایی مثل دیابت امکانپذیر می‌شود.
کاربرد آزمایش قند خون: این آزمایش برای غربالگری بیماری دیابت یا بررسی سیر بیماری دیابت انجام می‌شود. در لیست آزمایش‌های چکاپ کامل حتما باید آزمایش قند خون وجود داشته باشد.
چیزی که اندازه‌گیری می‌شود: با استفاده از نمونه خون وریدی، میزان گلوکز موجود در خون اندازه گیری می‌شود. ابتدا قند خون ناشتا (FBS) اندازه گیری می شود. بعد از آن، باید یک محلول حاوی ۷۵ گرم گلوکز را بنوشید. ۲ ساعت بعد از مصرف این محلول نیز قند خون (2hpp) اندازه گیری می شود.
روش و شرایط آزمایش قند خون: ببرای انجام این آزمایش لازم است ناشتا باشید. برای این منظور، شب قبل از نمونه گیری، شام سبکی در حد وعده‌ی صبحانه میل کنید. از ساعت ۱۲ به بعد نیز به جز آب، چیز دیگری نخورید.
آزمایش چربی خون (Lipid profile)
آزمایش چربی خون را هم باید به صورت مرتب انجام داد. خوردن غذاهای چرب و فست فودها باعث می‌شود اکثر افراد در معرض ابتلا به چربی خون قرار بگیرند. زمانی که چربی درون رگ‌ها رسوب کند، منجر به گرفتگی رگ‌ها و سکته‌های احتمالی خواهد شد. اگر قرار باشد آزمایش خون کاملی داده باشید، باید آزمایش چربی خون و قند خون را با هم انجام دهید.
کاربرد آزمایش چربی خون: در تعیین خطر ابتلا به بیماری های قلبی، سکته مغزی و قلبی و بیماری های مرتبط کمک‌کننده است.
چیزی که اندازه‌گیری می‌شود: این آزمایش شامل اندازه‌گیری پارامترهای مختلفی مانند کلسترول، تری گلیسیرید، لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) و لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) می‌باشد.
روش و شرایط آزمایش چربی خون: برای این آزمایش لازم است ۸ تا ۱۲ ساعت ناشتا باشید. برای این منظور، شب قبل از نمونه گیری، شام سبکی در حد وعده ی صبحانه میل کنید. از ساعت ۱۲ به بعد نیز به جز آب، چیز دیگری نخورید.
آزمایش تیروئید
آزمایش پنل تیروئید، برای تعیین میزان هورمون های تیروئیدی از جمله هورمون محرک تیروئید (TSH) در خون به کار می روند. سایر پارامترهای اندازه گیری شده در این آزمایش عبارتند از: افزایش T3، تیروکسین (T4) و شاخص عاری از T4 که با اسم T7 هم از آن یاد می شود.
پزشکی که درخواست انجام این آزمایش را می دهد، درصدد تشخیص این موضوع است که آیا فرد دچار بیماری های تیروئیدی همچون پُرکاری، یا کم کاری تیروئید است یا خیر؟ این نتایج طی یکی دو روز برای پزشک ارسال می شوند. لذا می توان انتظار داشت که نتایج طی یک هفته اعلام بشوند.
آزمایش سرطان
پزشکان برای تشخیص هرگونه سرطان، انواع آزمایش خون متعدد را به انجام می رسانند. آزمایش خون تجویز شده، به نوع سرطان مورد ارزیابی بستگی دارند. برخی از این آزمایش‌ها در موارد خیلی کمی به اجرا گذاشته می شوند.
برای مثال می توان به سنجش انواع خاصی از ایمونوگلوبولین ها یا نشانگرهای تومور اشاره کرد. مشخص شدن نتایج این آزمایش‌ها، یک هفته یا بیشتر طول می کشد.
آزمایش متابولیک پایه
آزمایش متابولیک پایه یا BMP میزان مواد شیمیایی مختلف در پلاسمای خون را تعیین می‌کند. این آزمایش به‌اسم آزمایش شیمیایی خون ۸ نیز شناخته می‌شود و اطلاعاتی درباره استخوان‌ها، ماهیچه‌ها و اعضای بدن فراهم می‌کند.
در آزمایش متابولیک پایه میزان مواد زیر در خون بررسی می‌شود:
- الکترولیت‌ها؛
- کلسیم؛
- گلوکز؛
- سدیم؛
- پتاسیم؛
- کربن دی‌اکسید؛
- کلرید؛
- نیتروژن اوره خون؛
- کراتینین.
آزمایش BMP اطلاعات زیر را در اختیار شما قرار می‌دهد:
- میزان نامتعادل کلسیم: میزان کلسیم غیرعادی می‌تواند نشانه بیماری‌های زمینه‌ای مربوط به کلیهها، استخوان‌ها، سرطان، سوء‌تغذیه یا بیماری‌های دیگر باشد.
- میزان گلوکز خون: میزان غیرعادی گلوکز در خون می‌تواند نشانه ابتلا به دیابت یا خطر ابتلا به آن باشد. پیش از انجام این آزمایش نباید غذا بخورید.
- کلیهها: وجود مواد دفعی اضافی در خون، مانند نیتروژن اوره خون و کراتیتین، می‌تواند نشانه عارضه کلیوی باشد.
- الکترولیت‌ها: وجود میزان غیرعادی الکترولیت‌ها می‌تواند نشانه کم‌آبی یا بیماری‌های کلیوی باشد.
آزمایش مدفوع (Stool Test)
در این آزمایش، مدفوع از نظر رنگ، شکل، گلبول سفید، چربی، فیبر، عفونت، وجود باکتری، ویروس، قارچ، انگل و خون مخفی در مدفوع بررسی می شود.
برای انجام آزمایش مدفوع لازم است نمونه ی مدفوع را در یک ویال جمع‌کننده‌ی حاوی ماده‌ی نگهدارنده قرار دهید. نمونه‌ی مدفوع نباید با ادرار یا آب مخلوط شود. اما اگر درون ظرف نگهدارنده ی مدفوع که به شما داده شده است، مایع وجود داٰرد، به هیچ وجه آن را بیرون نریزید و مدفوع را با آن مخلوط کنید. پس از جمع آوری نمونه، مدفوع باید تا یک ساعت پس از جمع آوری، به آزمایشگاه منتقل شود. گاهی نمونه ی مدفوع در نوزادان، به وسیله ی یک سواب از راست روده جمع آوری می شود.
برای انجام این آزمایش لازم نیست ناشتا باشید.
آزمایش پاپ اسمیر (pap smear)
آزمایش پاپ اسمیر برای بررسی ناهنجاری های اولیه در دهانه ی رحم که در صورت عدم درمان می تواند منجر به سرطان دهانه ی رحم و برخی از عفونت های واژن یا رحم شود، انجام می شود. زنان با سن بین ۲۱ تا ۶۵ سال یا زنانی که از نظر جنسی فعال هستند، باید هر ۳ سال یک بار پاپ اسمیر را انجام دهند. البته طول این دوره در افراد متفاوت و با توجه به بیماری های زمینه ای، سابقه ی خانوادگی بیماری ها و نتایج پاپ اسمیر قبلی، متفاوت است.
زنان با سن کمتر از ۲۱ سال یا بیشتر از ۶۵ سال، در صورتی که علائم غیرطبیعی واژن مانند ترشحات غیرطبیعی، خونریزی واژینال یا خونریزی در بین دوره های قاعدگی، خونریزی یا درد پس از مقاربت جنسی دارند، باید به پزشک مراجعه کنید تا در صورت لزوم پاپ اسمیر انجام شود.
این تست با استفاده از نمونه گیری از سلول های ناحیه ی گردن رحم انجام می شود. برای انجام این تست لازم نیست ناشتا باشید. در زمان عادت ماهیانه به علت وجود خونریزی ممکن است نتایج این تست مختل شود. به همین دلیل ترجیحا در زمان پریودی این تست انجام نمی شود. پزشک یا پرستار از ابزاری به نام اسپکولوم که شبیه یک قیف باریک است، برای باز کردن واژن کمک می گیرد. نمونه با استفاده از سواب، کاردک یا برس بدست می آید. سپس نمونه به یک یک ظرف حاوی ماده ی نگهدارنده ی مخصوص منتقل می شود.
با استفاده از این آزمایش عفونت های مختلف باکتریایی، قارچی و ویروسی تشخیص داده می شود.
