چرا مشارکت ۵۰ درصدی، پرشور نامیده می‌شود؟

حجت الاسلام مهدوی‌زادگان عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در یادداشتی ضمن بررسی رفتارهای گروه‌های سیاسی در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ به این سوال پاسخ داد که چرا مشارکت ۵۰ درصدی، پرشور نامیده می‌شود.
تصویر چرا مشارکت ۵۰ درصدی، پرشور نامیده می‌شود؟

به گزارش سایت خبری پرسون، داود مهدوی زادگان نوشت: انتخابات ریاست جمهوری 1400 در جمعه 28 خرداد ماه به فرجام مبارک, دور از انتظار خود رسید و آیت الله دکتر سید ابراهیم رئیسی با 18 میلیون رأی و کسب 62 درصد آراء به عنوان سیزدهمین رئیس دولت جمهوری اسلامی شناخته شد. این درصد از کسب آرای ملت در نظر اولی نسبت به برخی از رؤسای جمهور پیشین، کم به نظر می آید. لکن اگر اوضاع و احوال چند ماه اخیر بویژه چند هفته منتهی به برگزاری انتخابات را بررسی کنیم‌؛ آنگاه متوجه خواهیم شد که آقای رئیسی و جبهه مردمی/ انقلابی کاری کردند کارستان. شرایط به قدری سخت و پیچیده شده بود که ورود به صحنه مبارزه انتخاباتی با تکیه بر گفتمان انقلاب اسلامی به همتی والا و شجاعتی ستودنی نیاز داشت. در حالی که آقای رئیسی با طرح شعارهای انقلابی توانست پیروز میدان رقابت شود. لذا لازم است درباره اهمیت این مساله و دلایل این موفقیت به چند نکته مهم اشاره شود.

پروژه تحریم انتخابات چرا شکست خورد؟

1. غالباً کارنامه ضعیف و ناکارآمد دولت مستقر شرایط را برای پیروزی نامزد منتقد وضع موجود بسیار مساعد می سازد. نامزد منتقد با برجسته کردن و توضیح وضعیت اسفبار موجود در جذب اعتماد عمومی بهتر از نامزد مدافع وضع موجود ظاهر می شود. چنانکه این وضعیت را در انتخابات سال 92 می توان مشاهده کرد. احمدی نژاد در دو سال پایانی کارش، شرایط را برای مردم سخت کرده بود و نارضایتی مردم شدت پیدا کرده بود. همین امر، زمینه مساعدی را برای رأی آوردن نامزد منتقد پدید آورده بود.

آقای حسن روحانی در آن دوره با دست گذاشتن روی گسل های اقتصادی و سختی معیشت مردم توانست، پیروز میدان انتخابات شود. لکن دولت روحانی، بویژه در دوره دوم، در اصلاح وضعیت معیشتی و فرهنگی و بسامان ساختن امور ناکارآمد ظاهر گشت و مصائب مردم را تشدید کرد. از این رو، شرایط برای نامزدهای منتقد وضعیت موجود مناسب بود. لذا به نظر نمی آمد که آقای سید ابراهیم رئیسی در مبارزه انتخاباتی با مشکل چندانی مواجه باشد. حال آنکه واقعیت امر، اینطور نبود. زیرا به تدریج که فضای مبارزات انتخاباتی داغ‌تر می شد، معلوم گشت که جبهه معارض و جریانات عادی سازی انقلاب از ماه ها قبل برای انتخابات 1400 برنامه مفصلی را تدارک دیده اند.

غایت اصلی اینان حفظ وضعیت موجود بود. چون در هیچ دوره ای به مثل دوره دولت یازدهم و دوازدهم، جریان معارض انقلاب فرصت نفوذ و اجرای برنامه عادی سازی انقلاب را پیدا نکرده بود. لذا تداوم این وضعیت در نظر آنان ضروری به نظر می رسید. مردم یا نباید در انتخابات شرکت کنند یا اگر می خواهند شرکت کنند، باید به نامزد مدافع وضع موجود رأی دهند. ولی مردمِ گله مند و ناراضی، اعتمادشان را نسبت به مدیریت مستقر از دست داده اند و هیچ تمایلی به تایید نامزد مدافع وضع موجود را نخواهند داشت.

قابل پیش بینی بود که حضور مردم ناراضی در پای صندق رای بر هم زننده قدرت مستقر و وضعیت موجود خواهد بود. از این رو، مساله اصلی جریان نفوذ و عادی ساز انقلاب، مشارکت گسترده مردم گله مند در انتخابات بود. باید مردم را از مشارکت منصرف ساخت. با دور ساختن مردم از صندوق انتخابات، می توان نتیجه انتخابات را در یک رقابت نابرابر و با فشار پروپاگاندایی به نفع قدرت مستقر تمام کرد. اما چگونه می توان به این هدف رسید. این کار به عملیات روانی پیچیده و گسترده ای نیاز دارد تا مردم گله مند را به عدم مشارکت در انتخابات ترغیب کنند. و آن عبارت بود از «عملیات تحریم انتخابات».

چنانکه وزیر لندن نشین دولت اصلاحات در فردای روز انتخابات، در توئیتی گفت که عملیات تحریم شکست خورد. در جریان این عملیات بر مردم ناراضی از وضع موجود چنین القاء می شد که مشارکت در انتخابات بی فایده است و مشکل در عملکرد دولت ها نیست بلکه مشکل در نظام اسلامی است و باید با عدم مشارکت در انتخابات، به زیر میز نظام زد. یعنی باید سطح منازعه را از ناکارآمدی دولت مستقر به مشروعیت نظام اسلامی ارتقاء داد. بدین ترتیب، ناکارآمدی دولت مستقر به حساب نظام اسلامی گذاشته می شود. جریان عادی سازی انقلاب که دولت را در دست داشت، تنها با القاء چنین ذهنیتی می توانست میزان مشارکت مردم در انتخابات را به شکل چشم گیری کم کند.

از این رو، از مدتها قبل، ماشین رسانه ایش را با هدف منصرف ساختن مردم از شرکت در انتخابات بسیج کرده بود. در این میان، برخی اخلال گری ها مانند بی نظمی در توزیع کالاهای اساسی و گرانی های لگام گسیخته و رها کردن قیمت اجناس ضروری و نیز رفتارهای غیر عادی مانند قطع برق و نحوه واکسیناسیون کرونا، در تشدید نارضایتی مردم و قوت بخشیدن ذهنیت انصراف از مشارکت نقش مهمی را بازی می کرد. به زعم جبهه معارض، از این طریق، شرایط ذهنی مردم برای ایجاد شهر آشوبی دیگر مانند فتنه 88 یا تثبیت قدرت مستقر کاملا مهیا شده بود.

مشارکت حداقلی، اگر تهدید مشروعیتی برای نظام پدید نیاورد، لااقل، انتخاب نامزد همسو با دولت مستقر را در پی خواهد داشت. مسلماً در چنین شرایطی، کار برای نامزدهای منتقد بسیار سخت و دشوار خواهد شد. اگرچه آنان منتقد وضع موجودند، ولی با چنین صحنه آرایی و ایجاد ذهنیت کاذب برای مردم، شرایط به نفع نامزد مدافع قدرت مستقر است. زیرا جبهه معارض، سطح منازعه را از نقد دولت مستقر به سطح نظام سیاسی برده است و در چنین شرایطی، نامزدهای انقلابی می بایست بجای نقد دولت مستقر از آرمان های انقلاب دفاع کنند. با وصف این، پروژه عملیات تحریم شکست خورد و مردم با حضور پرشور پای صندوق ها، رای به تغییر قدرت مستقر و سامان وضعیت بد موجود دادند. اما مهم آن است که بدانیم، چگونه مردم گله مند توانست از «تونل تحریم انتخابات» عبور کند و خود را به پای صندوق های رأی برساند.

تردیدی نیست که عامل اساسی در ناکامی مهندسی انتخابات از سوی جبهه معارض همان عنایت الهی و توجهات امام عصر عج الله تعالی فرجه الشریف بوده است. مکری را علیه نظام اسلامی برنامه ریزی کردند بی خبر از آنکه مکر خدا نیکوترین مکری است که رو دست ندارد: «وَمَکَرُوا وَمَکَرَ اللَّهُ وَاللَّهُ خَیْرُ الْمَاکِرِینَ» (آل عمران: 54). اما بعد این عامل خدایی، دو عامل دیگر نیز در به سرانجام نرسیدن مهندسی انتخابات، موثر بوده است؛ عامل نخست، اشتباه محاسباتی جریان عادی سازی و عامل دوم، هشیاری جبهه انقلابی است.

درماندگی جبهه مقابل در یک دوگانه

2. جبهه معارض از زمان انتخابات سال 76 که با فریب گسترده افکار عمومی توانسته بود قدرت سیاسی را تصاحب کند، تا به امروز، نسبت به خواست سیاسی و اجتماعی مردم و سطح هشیاری نیروهای انقلابی دچار اشتباه محاسباتی شده است. تصور آنان از شعور مردم این بوده و هست که علیرغم همه تناقضات گفتاری و کرداری شان، مانند شعارهای پر طمطراق جمهوریت خواهی و جامعه مدنی و حقوق شهروندی و محرومیت زدایی، باز مردم گوش به فرمان آنان هستند. این تصور که می توان در سه روز آخر منتهی به انتخابات، دل های مردم را به سوی خود جلب کرد و شگفتی آفرید و شکست را به پیروزی تبدیل کرد - چنانکه در سال های 76 و 96 در این کار موفق شدند، توهم شکست ناپذیر بودن را در ذهن و روان آنان پدید آورده بود.

آنان با همین توهم که مردم به عملیات تحریم روی خوش نشان می دهند، وارد کار شدند. اما اشتباه محاسباتی دیگر جریان عادی سازی، دست کم گرفتن نیروهای انقلابی بود. به زعم آنان نیروهای انقلابی کنشگران ایستایی هستند که پویایی فکری و سیاسی در آنها دیده نمی شود. همین امر، آنان را به این اشتباه انداخت که می توان جبهه انقلابی را با همان ترفندهای نخ نما شده گذشته متوقف کرد و در موضع دفاعی قرار داد. در نتیجه هیچ سعی در شناخت نیروهای انقلاب و به کار گیری ترفندهای جدید بر نبستند.

بدین ترتیب، جبهه مقابل علیرغم بسیج همه امکانات و پشتیبانی پروپاگاندای جهانی خسته و فرتوت وارد میدان انتخابات شد. چنانکه سعید حجاریان در توئیتی، مرگ اصلاحات را به کهولت سنی نسبت داده است. در جریان انتخابات 1400، شعارها و ترفندهای آنان برای مردم تکراری شده بود و تازگی خود را از دست داده بود. دیگر پیامک حجاب و تهمت تندروی و خشونت ورزی و دشمنی رقیب با جهان، اثری نداشت. مردم نمی توانستند اینگونه حرف ها را باور کنند. حتی مرجعیت اجتماعی روشنفکری نیز نتوانست مردم را به سوی آنان جلب کند. گویی اساساً روشنفکری ایران مرجعیت اجتماعی خود را در میان مردم از دست داده است.

باید در اینجا این نکته را نیز افزود که تحریم انتخابات از سوی جبهه معارض، نوعی بازی با آتش بود. چگونه می توان از طرفی مردم را به عدم مشارکت ترغیب کرد و از طرف دیگر، آنها را به رای دادن به نامزد مطلوب شان دعوت کرد. همین امر، بیش از آنکه در میان مردم ایجاد انشقاق کند، در خود جریان عادی سازی نظام، اختلاف و دو دستگی ایجاد کرد. بطوری که تا به آخر نتوانستند به وحدت نظری و عملی برسند. به نظر برخی از صاحب نظران، جریان معارض تا سالیان دراز با این دو دستگی و اختلاف، درگیر خواهد بود.

جبهه مقابل همچون دوره های قبل به روزهای پایانی دل بسته بود ولی آنان در چند روز آخر، طرفی نبستند و موفقیت چندانی به دست نیاوردند. زیرا جریان عادی سازی آن تشکل و انسجامی را که در دوره های پیشین داشتند، در این دوره فاقد آن بودند. جمع کثیری از آنها بر طبل تحریم می کوبید و جمع دیگر از نامزد همسو با دولت مستقر حمایت می کردند و جمعی دیگر دچار بحران تصمیم گیری شده بودند. این بحران در میان نخبگان شان بیشتر به چشم می خورد. بطوری که تا به آخر نتوانستند موافق با نامزد دولتی یا عملیات تحریم بیانیه صادر کنند. از این رو، جبهه مقابل زودتر از دیگران پیش بینی شکست را کرده بود و تمام همّ خود را معطوف بر این هدف کرده بود که این شکست چندان پر رنگ نباشد. لذا اخلال گری در برگزاری انتخابات را به منظور کاهش مشارکت مردم را در دستور کار خود قرار داند. چنانکه در پیام تبریک مقام معظم رهبری، وقوع اخلال گری در برگزاری انتخابات صریحاً آمده است.

سلطه گفتمانی جبهه انقلاب

3. بر خلاف تصور جریان عادی سازی انقلاب، کنشگری سیاسی جبهه انقلابی در طول سالهای بعد جنگ تحمیلی پویا و گسترده شده است. نیروهای انقلابی در بسیاری از عرصه های فکری و هنری و رسانه ای بویژه حضور در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی حرکت رو به تکاملی داشته است و در این مدت، کاملاً توانسته است جایگاه و منزلت اجتماعی خوبی را کسب کند. این واقعیت را از آثار و دستاوردهای قلمی و هنری آنان می توان مشاهده کرد.

نیروهای انقلاب همواره پیرامون نقاط ضعف خود در عرصه جامعه و سیاست، آسیب شناسی می‌کند و همواره دغدغه تکرار اشتباهات گذشته خود را دارد. تیزبینانه مراقب اشتباه محاسباتی است که از سوی جبهه معارض برای آنان گسترانیده می شود. این سطح بالای هشیاری نیروهای انقلابی را کاملاً می توان در جریان فعالیت چند ماهه انتخابات، مشاهده کرد. در این مدت، سطح تولیدات علمی و سمعی و بصری آنان بسیار بالا رفته بود و با مطالعه وارد کار شدند و برای هر نوع سناریوهای تخریبی و انحرافی برنامه عملیاتی خنثی سازی داشتند. همواره تحرکات تبلیغاتی جریان عادی سازی را رصد می کردند و مراقب تکرار اشتباهات انتخاباتی بودند. اگر چه با ایمان و توکل راسخ به خداوند وارد این میدان شده بودند ولی هیچگاه نسبت به روند مثبت امور حتی تا آخرین لحظات برگزاری انتخابات، مغرور نشدند و خود را پیروز میدان تلقی نکردند. همین امر، آنان را در تشدید فعالیت های روشنگرانه راسخ تر می کرد.

این سطح از آمادگی و هشیاری در فعالیت نامزدهای انقلابی به خوبی دیده می شد. مهم ترین جلوه این هشیاری در مناظره های سه گانه مشهود بود. اغلب آنان با مطالعه و برنامه عملیاتی وارد شده بودند و با مسایل اصلی مردم آشنا بودند و در قامت منتقد وضع موجود به خوبی ظاهر شدند. بطوری که مجال تظاهر به منتقد وضع موجود بودن را از نامزدهای دولتی گرفته بودند.

برخلاف نامزدهای دولتی که به دروغ بستن و اتهام زنی و تخریب های شخصیتی رو آورده بودند، نامزدهای انقلابی در کمال اخلاق مداری و پرهیز از مسایل انحرافی و تخریب های شخصیتی نامزد رقیب، کارنامه دولت مستقر و دیدگاه های نامزدان رقیب را مورد نقدهای جدی قرار دادند. از مهم ترین افتخارات جبهه انقلابی، طرح برنامه ها و راهکارهای عبور از بحران موجود در چارچوب مبانی و ارزش های گفتمان انقلاب اسلامی بود. چون تبلیغات سنگین جریان عادی سازی، هژمونی پرهیز از طرح شعارهای انقلابی را پدید آورده بود. چنانکه نامزدهای مدافع وضع موجود بر همین هژمونی تکیه زده بودند و شعارهای ساختارشکنانه سر می دادند. ولی نیروها و نامزدهای انقلابی برابر این هژمونی مقاومت کردند و سلطه گفتمانی آن را برهم زدند.

بدین ترتیب، این سطح از آمادگی و توانایی نیروها و نامزدهای انقلابی توانسته بود اقبال و اعتماد عمومی را در عرصه مبارزه انتخاباتی جلب نماید. کمتر شهر و روستایی بود که نام آنان را به بزرگی و نیکی نبرد. این در حالی بود که نامزدهای رقیب نتوانستند پایگاه اجتماعی به دست آورند و عمده فعالیت آنان در فضای مجای محصور شده بود. این امر را می توان از آمار رای آوری آنان فهمید. نامزد پیروز این انتخابات بیش از هشت برابر آرای نامزد دولتی رای کسب کرده بود. این اختلاف آراء کم سابقه است و بیانگر آن است که مردم همچنان علاقمند و پایبند به اصول و ارزش های انقلاب هستند.

مردم با امید به تغییر پای صندوق‌ها آمدند

4. ولی فقیه دو روز قبل از برگزاری انتخابات با ملت سخنرانی مبسوطی پیرامون اهمیت مشارکت پر شور مردم در انتخابات به عمل آوردند. ایشان با اعلام آگاهی از فعالیت سنگین رسانه ای جبهه معارض انقلاب و نیز آگاهی کامل از گله مندی مردم از عملکرد اقتصادی دولت مستقر، ملت را به مشارکت گسترده در انتخابات دعوت کردند. ایشان بر حقانیت گله مندی مردم از وضعیت بد اقتصادی تاکید کردند ولی راه اصلاح این نابسامانی را در قهر کردن با صندوق های رأی نمی دانستند: «بله، گلایه‌شان گلایه‌ی درستی است، بایستی به این گلایه‌ها رسیدگی میشد و دولت آینده حتماً بایستی در صدر برنامه‌های خودش، رسیدگی به این قشرها را قرار بدهد؛ امّا بحث سر این است که این نرفتن پای صندق رأی و قهر کردن با صندوق رأی، مشکل را حل نمیکند؛ این مشکلات اگر بنا است حل بشود، به این صورت حل میشود که جمعیّت‌ها بروند، همه‌ی ما برویم پای صندوق‌ رأی و رأی بدهیم به یک کسی که معتقدیم میتواند این مشکلات را حل بکند؛ این مشکل را حل میکند؛ وَالّا اینکه ما چون گِله داریم، پس رأی ندهیم، به نظر من درست نیست » (بیانات ولی فقیه/ 26 خرداد 1400 ).

بدون تردید، دعوت معنوی ولی فقیه به مشارکت پر شور در انتخابات، تاثیر بسیار زیادی داشت و خیلی از شهروندانی که از تغییر شرایط و وضعیت نا بسامان موجود، نا امید شده بودند بواسطه توصیه دینی رهبری، پای صندوق رأی رفته و انتخاب خود را انجام دادند. البته باید به نقش مراجع دینی و روحانیون و دانشگاهیان انقلابی در ترغیب مردم به مشارکت در انتخابات، نیز اذعان کرد.

جمع بندی

اکنون بهتر می توان فهمید که حضور 50 درصدی مردم در انتخابات 1400 ریاست جمهوری، مشارکت پرشور بوده است و قابل قیاس با مشارکت های پیشین نیست. بانیان وضع نابسامان موجود برای باقی ماندن بر قدرت، دست به ترفند خطرناک تحریم انتخابات زدند. مفروض آنان این بود که یا باید ما بر قدرت بمانیم و یا باید نظام درگیر مساله مشروعیت شود. این همان استراتژی «فشار از پایین و چانه زنی در بالا» است که سعید حجاریان در سال 76 ابراز کرده بود.

زمینه عملی ساختن این مفروض گروکشی معیشت مردم و ایجاد تنگناهای اقتصادی توسط دولت مستقر بود. اما طرح تحریم انتخابات در اقدامی هماهنگ به اپوزیسیون بیرون قدرت داخلی و خارجی سپرده شد. بدین ترتیب، چرخه «تحریم – حفظ قدرت» در جریان انتخابات 1400 با حجم سنگین فعالیت پروپاگاندایی به راه افتاد تا مردم و نظام اسلامی نسبت به باقی ماندن بانیان وضع موجود بر قدرت، تمکین کنند. اما نظام و ملت تصمیم خود را برای تغییر وضع موجود و بانیان مستند بر قدرت گرفته بود. کار بزرگی در پیش بود و انجام آن راحت و آسان نبود. مقاومت برابر پروپاگاندای دشمن ملت و بدخواهان انقلاب، کار ساده ای نبود. در واقع ملت و نظام می بایست از تونل سهمگین تحریم عبور می کرد. با وصف این، نظام و ملت انقلابی در این کار موفق شد و توانست اقتدار گرایان متظاهر به جمهوریت خواهی را که بعد جنگ تحمیلی بر مسند قدرت تکیه زده بودند، از اریکه قدرت پایین بکنند و دولت را به نیروهای انقلابی واگذار کنند. اکنون جمهوریت نظام با کنار رفتن متظاهرین به مدنینت و حقوق شهروندی، نفس تازه ای گرفته است.

اگرچه شکست اقتدارگرایان پر ادعا در این انتخابات بسیار سنگین بود و گمان نمی رود تا سالهای دور بتوانند خود را بازسازی کنند ولی نباید ملت و نظام انقلابی چنین تصور کند که بازگشت آنان به قدرت، لا اقل در سال های نزدیک، دور از انتظار است. چنین گمانی اشتباه است. این گمان خطا همان اشتباه محاسباتی است که بارها مقام معظم رهبری جبهه انقلابی را نسبت به آن هشدار داده است. مسلماً آنچه که می تواند بدخواهان انقلاب را از قدرت همواره دور نگه دارد، تقویت گفتمان و مبانی نظری اندیشه انقلاب اسلامی و کارآمدی در عمل است. خدمت انقلابی به ملت بهترین راه برای ایجاد اعتماد عمومی است. البته در کنار این دو اقدام مهم، رصد مداوم تحرکات فکری و عملی نیز ضروری است. به همین خاطر، پیروزی آیت الله رئیسی، آغاز کار بزرگ است و نه خاتمه آن. و همه نیروهای انقلابی داخل و خارج کشور برای موفقیت ایشان در این راه پر مخاطره دست به دعا بر می دارند.

توجه: مطلب مندرج صرفا دیدگاه نویسنده است و رسانه پرسون در قبال آن هیچ موضعی ندارد.

منبع: تسنیم

308663