صنایع دستی و صنعت ایرانی

به گزارش سایت خبری پرسون، سید محمد بهشتی رئیس اسبق سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، به مناسبت هفته صنایع دستی در قالب یادداشت اختصاصی با عنوان (صنایع دستی و صنعت ایرانی) نوشت: وجود طیف گسترده و پرشمار و متنوعی از انواع صنایع دستی در ایران، به ترتیبی که تقریبا هیچ کجا را خالی از نمونه‌های درخشان و تحفه‌های منحصربفرد نمی‌توان یافت، حکایت از آن دارد که ایران به صورت تاریخی سرزمینی صنعتی بوده است.

منظور از صنعتی بودن چیست؟ یعنی همه مایحتاج روزمره و نیازهای فنی و کلان از طرف صنعت‌گران خبره در کارگاه‌های تخصصی و با دانشی پیچیده و فنونی اختصاصی تولید شود.

این یک پیش فرض تازه و خطاست که تولید صنعتی را منوط به تکثیر در مقیاس انبوه و بهره‌گیری از ماشین‌آلات می‌پندارد و با این معیار ناصواب هرآنچه برآمده از تجربه تاریخی گوشه و کنار این سرزمین است را با اطلاق عنوانی چون صنایع دستی از دایره شمول صنعت کنار می‌نهد.

چنین ذهنیتی با مترادف نهادن صنعت با آنچه پس از انقلاب صنعتی در اروپا شکل گرفت و به ایران وارد شد، صنعتی بودن ایران را تحقیر می‌کند و به این اصل منکر آن می‌شود که ایران کشوری صنعتی بوده است.

این نگرش حذفی که به اتکای بنیه قدرتمند صنایع وارداتی در یک سده اخیر ترک‌تازی کرده است، چنان اعتماد به نفس صنعتی را در ایران تضعیف کرد که در عمل هر آن فن و دانشی که پیشتر برای رفع نیازهای روزمره و ساده خانگی تا محصولات پیچیده صنعتی تولید می‌شد و نگاه کارکردی در آن دخیل بود، یا به تاق نسیان سپرده شد و یا به وسایلی تزئینی و دکوراتیو تبدیل و از چرخه زندگی خارج شد.

بدین ترتیب حیات صنایع دستی وابسته به فعالیت‌های دیگر به خصوص گردشگری شد که از قضا صنعتی بسیار وابسته به اوضاع سیاسی و احوال اجتماعی است و در نتیجه دارای اقتصادی به شدت ترسو است. به سخن دیگر پیوند زدن صنایع دستی با گردشگری سبب شد تا کل تجربه صنعتی تاریخی این سرزمین به فعالیتی دست چندم در مجاورت جاذبه‌های گردشگری تنزل یابد و تابع نوسانات شدید آن باشد.

این وضع در شرایطی است که عقلای کشورهای بسیاری نه تنها صنایع خود را تحقیر نکردند و از نگاه صرفا تزئینی به آن پرهیز کردند بلکه با معاصر کردن و به روز ساختن آن ذوق و تجربه آن‌را در چرخه زندگی خود باقی نگاه داشتند و ثانیا حیات آن‌را متصل به صنعت مدرن ساختند؛ برای مثال ایتالیایی‌ها که همواره در تولید صنایع سنگ، سرامیک، مد، و طراحی سرآمد بودند با پیوند زدن ذوق خود به صنایع جدید در همین شاخه‌های صنعتی سرآمد تولید و صادرکنندگان جهان از نظر مرغوبیت و طرح و نقش شدند.

هنوز هم برای دست به کار شدن و پیوند زدن ذوق و تجربه نهفته در صنایع دستی ایرانی به صنعت امروز دیر نیست و ما هم می‌توانیم در همین پیشتاز باشیم؛ کافی است نگاه تحقیرآمیز به صنعت تاریخی خود را کنار بزنیم و بکوشیم با توجه به نیازهای امروز، و ظرفیت‌های صنایع جدید، خلاقیت به خرج دهیم و از درانداختن طرحی نو نهراسیم.