به گزارش سایت خبری پرسون از اصفهان، چاپ نشریات در دوران معاصر در ۱۹۰ سال پیش به وسیله میرزا صالح شیرازی که خود دوره آموزش روزنامه‌نگاری را در انگلستان گذرانده بود، آغاز می‌شود. هرچند تلاش‌های وی نسل پروری در پی نداشت و گسستگی مطبوعاتی موجب شد، تجربه اول چندان طرفدار نداشته باشد.
روزنامه‌های دوره اول با الگوبرداری از روزنامه های خارجی ایرانیزه شده شروع به فعالیت کردند . از نظر شکل روزنامه‌های نخست به نوعی ادامه صفحه‌آرایی نسخه‌های خطی و کتاب‌های چاپ سنگی بودند تا اینکه ایرانیان فرنگ رفته به ویژه آنهایی که در عثمانی تجربه کار روزنامه‌نگاری داشتند پس از بازگشت به خدمت « دستگاه انطباعات » درآمدند و تا حدودی محتوا و شکل روزنامه‌ها را دگرگون کردند.
اولین روزنامه چاپی ایران، در دورهً سلطنت « محمد شاه قاجار » به وسیله « میرزا صالح شیرازی » در تهران تأسیس شد . اولین شماره این نشریه ماهیانه که در دوشنبه بیست و پنجم ماه محرم ۱۲۵۳ قمری ( اول ماه مه ٔ ۱۸۳۷ م .) منتشر شد فاقد نام بخصوصی بود و به ترجمه از واژه ٔ فرنگی Newspaper ، کاغذ اخبار نامیده می شد. در حال حاضر از این روزنامه هیچ نسخه اصیلی در دست نیست و مطالبی که درباره آن نوشته شده، ذکر دقیقی از مدت و دفعات انتشار آن به میان نمی‌آورد.
ارومیه اولین شهرستانی است که در تاریخ روزنامه‌نگاری ایران صاحب روزنامه شد. این نشریه که دومین نشریه ایران هم به شمارمی رود به زبان آشوری بود و با نام "زاهاریرادی باهارا" در سال ۱۲۶۵ هجری قمری (۱۸۴۹ میلادی ) آغاز به انتشار کرد.
وقایع اتفاقیه که سومین روزنامه ایران به سبک و شکل امروزی است، از سال سوم پادشاهی ناصرالدین‌شاه یعنی 1267 هجری قمری زیر نظر میرزا تقی‌خان امیر نظام آغاز به انتشار کرد . این نشریه که به روزنامه وقایع اتفاقیه مشهور بود، به صورت هفتگی منتشر می‌شد.
در سال ۱۲۷۷ قمری که میرزا ابوالحسن‌خان نقاش‌باشی ملقب به صنیع الدوله بر انتشارات دولتی و طبع روزنامه نگاری نظارت داشت، روزنامه وقایع اتفاقیه پس از ۳ سال انتشار با نام جدید « دولت علیه ایران » شروع به فعالیت کرد.
روزنامه دولت علیه ایران، روزنامه‌ای مصور بود که در آن تصاویر بزرگان مملکت ، درباریان و شاهزادگان با دقت زیاد به چاپ می رسید. خود این نشریه بعد از مدتی انتشار به روزنامه دولتی تغییر نام داد . انتشار این روزنامه تا سال ۱۳۲۴ ( قمری) تحت عنوان ایران ادامه داشت. و بعد از مدتی وقفه در سال ۱۳۲۹(قمری) با نام روزنامه رسمی دولت ایران منتشر شد.
در سال ۱۲۸۳ هجری قمری روزنامه دیگری به نام روزانه ملتی در تهران انتشار یافت.
منظور از واژه« ملتی » نشان دادن تمایز آن روزنامه از روزنامه دولتی بود . نخستین نشریه روزانه ( یعنی روزنامه به معنی واقعی کلمه ) در ایران به نام خلاصة الحوادث در سال ۱۳۱۶( قمری ) در تهران منتشر شد. این روزنامه چهار صفحه‌ای بود و اخبار خبرگزاری رویترز را که به قصد هندوستان مخابره می‌شد بازتاب می کرد.
روزنامه‌های وطن و طلوع نیز از دیگر روزنامه‌های مهم منتشر شده تا پیش از مشروطیت اند. روزنامه وطن که در سال ۱۲۹۳ انتشار یافت، اولین روزنامه ایرانی دوزبانه ( فارسی و فرانسه ) تهران بوده و همچنین نخستین روزنامه‌ای بود که در تاریخ کشور توقیف شد.
بعد از استقرار مشروطیت چهار روزنامه به نام‌های مجلس، ندای وطن، حبل‌المتین و صبح صادق، هر روز در ایران منتشر می‌شد . روزنامه « مجلس » اخبار مجلس شورای ملی را بازتاب می کرد و زیر نظر میرزامحمد صادق طباطبائی اداره می‌شد. در پی خلع محمد علی شاه از سلطنت، روزنامه‌های متعدد روزانه دیگری نیز در ایران منتشر شد. در دوره مشروطیت بیداری افکار عمومی به سرعت و شدت اوج گرفت و روزنامه‌ها نفوذی عظیم و سهم مهمی در تجدید حیات فکری مردم داشتند . از روزنامه‌های مهم دوره مشروطیت که تأثیر زیاد بر افکار عمومی داشتند می‌توان به صور اسرافیل و ایران نو اشاره کرد. در این برهه از تاریخ ایران، مطبوعات به عنوان نمادهای دموکراسی و آزادی نقش بزرگی در گسترش مشروطیت داشتند.
در پی اعلام فرمان مشروطیت تعداد و تیراژ مطبوعات افزایش زیادی یافت همانطورکه شمارگان روزنامه مساوات که از جراید مهم و مؤثر انقلاب مشروطه شمرده می‌شد به ۳ هزار، روزنامه صور اصرافیل به ۵ هزار، روزنامه مجلس به تدریج از ۷ هزار به ۱۰ هزار و روزنامه انجمن ملی به ۵ هزار نسخه رسید . به هنگام صدور فرمان مشروطیت تنها ۲۰ روزنامه و نشریه در ایران منتشر می‌شد اما در پی اعلام این فرمان و در مدت زمان مانده از سال ۱۳۲۴ ( قمری ) ، ۹۲ نشریه شامل ۶۴ عنوان در تهران، ۹ عنوان در اصفهان، ۶ عنوان در تبریز، ۴ عنوان در همدان، لاهیجان و ارومیه هر کدام دو عنوان و کرمانشاه، شیراز، مشهد، بندر انزلی و شهر ری هر کدام یک عنوان، منتشر می‌شد.
در دوره دوم مشروطیت قِطع روزنامه‌های روزانه بزرگتر شد ولی تیراژ آن‌ها کاهش پیدا کرد مثلاً روزنامه استقلال ایران از هشتصد تا هزار نسخه، ایران نو که در آن زمان کثیرالانتشارترین روزنامه ایران محسوب می شد بین ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ نسخه تیراژ داشت،
کاهش این تیراژ را می‌توان در توسعه فقر عمومی به علت حوادث ناگوار در آن مقطع دانست. دراین دوره معمولاً چندین نفر یک شماره از روزنامه را به شراکت می‌خرید و با هم مطالعه می‌کردند.
اولین‌ها در صنعت روزنامه‌نگاری در ایران
اولین نشریه به زبان خارجی روزنامه وطن بود. از این روزنامه دو زبانه فارسی - فرانسوی، فقط یک شماره در سال ۱۲۹۳ قمری -۱۸۷۵ میلادی - به مدیریت بارون لوئی دونورما بلژیکی منتشرشد . لوئی دونورما در سال ۱۲۹۲ به همراه ناصرالدین شاه از فرانسه به تهران آمده بود و چون در اولین شماره از روزنامه مقاله‌ای در مورد آزادی نوشت به دستور شاه روزنامه تعطیل و لوئی دونورما نیز از ایران اخراج شد.
اولین روزنامه‌ای که از طرف زنان در ایران منتشر شد دانش نام داشت و در سال ۱۳۲۸ قمری توسط همسر میرزا حسین‌خان کحال انتشار می‌یافت . این نشریه از ۱۰ رمضان ۱۳۲۸ ق . تا ۲۷ رجب ۱۳۲۹ ق. در تهران منتشر می‌شد . دانش هفته‌ای یک بار و در هشت صفحه با قطع رحلی و چاپ سربی چاپ می‌شد و علاوه بر ایران در کشورهای دیگر هم منتشر می‌شد.
اولین نشریه علمی که در ایران منتشر شد روزنامه علمیه دولت علیه ایران بود بعد از این روزنامه نشریه‌های دیگری نظیر گنجینه فنون، فلاحت مظفری، مجمع الاخلاق، دعوت الحق، مجمع بهار و آفتاب منتشر شدند.
اولین نشریه فکاهی در ایران که در ایران منتشر شده طلوع نام داشت که در سال ۱۳۱۸( قمری ) اولین شماره آن بیرون آمد.
مدیر این نشریه عبدالحمیدخان متین‌السلطنه بود که بعدها نماینده مجلس شورای ملی شد.
همان‌گونه که پیشتر گفته شد، ارومیه نخستین شهرستانی است که روزنامه داشت.
سانسور در تاریخ روزنامه‌نگاری ایران
نخستین فرمان رسمی سانسور در ایران، با توجیه حفظ سلامت اخلاقی کودکان در رجب سال ۱۲۸۰ه.ق از سوی ناصرالدین شاه خطاب به صنیع‌الملک ( برادر کمال‌الملک ) صادر شد.
در این دستور، شاه نگرانی خود را پیرامون مطالبی که« گوشزد اطفال »می‌شود، چنین اظهار داشته است: خاصه اطفال که از مبادی احوال به خواندن این حکایات نامربوط می‌شدند و این روایات منطبعه غیرمستحسنه در جبلت ایشان کالنقشی فی الحجر مرکوز … می‌گردید و … در گردآب هواجس نفسانی و وسواس شیطانی غوطه‌ور می‌گشتند.
ولی اعمال اولین سانسور در تاریخ روزنامه‌نگاری ایران، در قالب توقیف یک نشریه، توقیف روزنامه وطن در سال ۱۲۹۳ قمری -۱۸۷۵ میلادی - بود که تنها یک شماره از آن چاپ شد. اولین مقررات هم در دوره ناصرالدین شاهی رخ داد و در در ربیع‌الثانی ۱۳۰۲ قمری - ۸۸۴ میلادی « به دستور شاه اداره سانسور با هدف نظارت مستقیم بر کتاب های فارسی‌ای که در ایران چاپ می‌شدند یا اینکه از خارج وارد می‌شدند، تأسیس شد. این اداره زیر نظر وزارت انطباعات مشغول به کار بود. زمینه ایجاد این اداره زمانی رخ داد که یک کتاب به زبان فارسی را نزد شاه بردند و ناصرالدین شاه از دیدن اهانت‌هایی که در آن نسبت به رجال، مقامات و علمای ایرانی شده بود ناراحت شد و سپس با کمک و یاری محمدحسن صنیع‌الدوله ( اعتمادالسلطنه ) اداره سانسور را تشکیل داد.
مدرسه عالی روزنامه‌نگاری
با حمایت مصطفی مصباح‌زاده در سال ۱۳۴۳ خورشیدی، مدرسه عالی روزنامه‌نگاری در مؤسسه کیهان تأسیس شد. این مدرسه به تدریج در طول چند سال برای اولین‌بار در ایران به دانشکده‌ای برای آموزش روزنامه‌نگاری در مقطع کارشناسی تبدیل شد. »
نویسنده: هادی زمانی استاد دانشگاه و رییس خانه ارتباطات اصفهان
