امروز نفس در تبریز در هوای آلوده به سختی بالا می‌آید. یکی از دلایل اصلی این وضعیت، استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه حرارتی تبریز است؛ موضوعی که هر ساله با شروع فصل سرما و کاهش فشار گاز در شبکه سراسری، دوباره تکرار می‌شود و زندگی میلیون‌ها شهروند را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
به گزارش سایت خبری پُرسون، از آذربایجان‌شرقی؛ محمد مهدی اکبرزاده سرپرست پُرسون آذربایجان‌شرقی در یادداشتی تاکید کرد: در حالی که تبریز روزگاری به عنوان یکی از پاک‌ترین و صنعتی‌ترین شهرهای کشور شناخته می‌شد، امروز نفس این شهر در هوای آلوده به سختی بالا می‌آید. یکی از دلایل اصلی این وضعیت، استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه حرارتی تبریز است؛ موضوعی که هر ساله با شروع فصل سرما و کاهش فشار گاز در شبکه سراسری، دوباره تکرار می‌شود و زندگی میلیون‌ها شهروند را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
نیروگاه حرارتی تبریز، که از دهه ۱۳۵۰ برای تأمین برق آذربایجان‌شرقی و بخش‌هایی از شمال‌غرب کشور ساخته شد، در اصل برای کار با گاز طبیعی طراحی شده است. با این حال، در ماه‌های سرد سال و هنگام اوج مصرف گاز خانگی، اولویت مصرف گاز به بخش خانگی داده می‌شود و صنایع و نیروگاه‌ها از این منبع محروم می‌شوند. در چنین شرایطی، نیروگاه ناگزیر به استفاده از مازوت (نفت کوره) به عنوان سوخت جایگزین می‌شود.
مازوت اما سوختی سنگین، غلیظ و بسیار آلاینده است؛ محصول نهایی پالایش نفت خام که حاوی مقادیر قابل‌توجهی گوگرد، وانادیوم، نیکل و ترکیبات آروماتیک سنگین است. احتراق مازوت در دمای بالا سبب آزاد شدن مقادیر زیادی از دی‌اکسید گوگرد (SO₂)، اکسیدهای نیتروژن (NOx)، ذرات معلق (PM2.5 و PM10) و حتی ترکیبات سرطان‌زا مانند بنزن می‌شود.
بر اساس برآوردهای کارشناسان محیط زیست، هر تن مازوت حدود سه برابر گاز طبیعی آلایندگی تولید می‌کند و سهم قابل توجهی در افزایش غلظت ذرات معلق هوای تبریز دارد.
پیامدهای زیست‌محیطی و انسانی
تبریز شهری است که در یک دشت محصور میان ارتفاعات سهند، عینالی و میشو قرار گرفته است. این ویژگی جغرافیایی در فصل سرد، همراه با پدیده‌ی وارونگی دما، موجب می‌شود لایه‌های هوای آلوده در پایین جو به دام بیفتند و امکان تهویه طبیعی کاهش یابد. به همین دلیل، در روزهای مازوت‌سوزی، شاخص کیفیت هوای تبریز گاه به وضعیت «ناسالم برای همه گروه‌ها» و حتی «خطرناک» می‌رسد.
آمارهای رسمی وزارت بهداشت و سازمان محیط زیست نشان می‌دهد که در چنین دوره‌هایی، میزان مراجعه بیماران مبتلا به آسم، بیماری‌های تنفسی، برونشیت مزمن و بیماری‌های قلبی در بیمارستان‌های تبریز افزایش محسوسی دارد. کودکان، سالمندان و بیماران قلبی بیشترین آسیب را از این آلودگی‌ها می‌بینند. افزون بر این، باران‌های اسیدی ناشی از گوگرد موجود در مازوت می‌توانند خاک‌های حاصلخیز دشت تبریز و پوشش گیاهی پیرامون شهر را نیز تخریب کنند.
مسئولان وزارت نیرو و شرکت توانیر در سال‌های گذشته بارها وعده داده‌اند که مصرف مازوت در نیروگاه‌های کشور به حداقل می‌رسد، اما واقعیت میدانی چیز دیگری است. نیروگاه تبریز در زمستان‌های اخیر بارها با سوخت مازوت فعال بوده است، در حالی که استانداری آذربایجان‌شرقی و اداره کل محیط زیست استان اغلب با تأخیر یا با لحن محافظه‌کارانه به موضوع واکنش نشان داده‌اند.
باید پذیرفت که مشکل تنها در سطح استانی قابل حل نیست؛ بلکه به مدیریت کلان انرژی کشور بازمی‌گردد. توسعه نامتوازن زیرساخت‌های گازی، نبود ذخایر کافی برای روزهای سرد و تأخیر در احداث نیروگاه‌های گازسوز مدرن، همگی سبب شده‌اند نیروگاه‌ها به گزینه‌های آلاینده‌تر روی بیاورند.
راهکارهای قابل اجرا و عملیاتی برای حل مسئله
1. تضمین تأمین پایدار گاز برای نیروگاه‌ها:
وزارت نفت و نیرو باید با هماهنگی، شبکه گاز صنعتی را به‌گونه‌ای طراحی کنند که نیروگاه‌های حیاتی مانند تبریز در هیچ شرایطی از سوخت گاز محروم نشوند.
2. بهسازی تجهیزات و فیلترهای نیروگاه:
نصب و راه‌اندازی سامانه‌های گوگردزدایی (Desulfurization) و فیلتراسیون پیشرفته می‌تواند تا حدی از انتشار ذرات و گازهای سمی جلوگیری کند.
3. تنوع‌بخشی به منابع انرژی:
آذربایجان‌شرقی ظرفیت بالایی در تولید برق خورشیدی و بادی دارد. بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر نه‌تنها آلودگی را کاهش می‌دهد، بلکه فشار بر شبکه گاز را نیز کم می‌کند.
4. شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی عمومی:
شهروندان حق دارند بدانند چه زمانی نیروگاه شهرشان از مازوت استفاده می‌کند. انتشار منظم داده‌های مربوط به کیفیت هوا و نوع سوخت مصرفی باید الزامی شود.
5. آموزش و مطالبه‌گری مردمی:
نقش دانشگاه‌ها، رسانه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد در افزایش آگاهی عمومی بسیار مهم است. فشار اجتماعی می‌تواند دولت را به سمت تصمیم‌گیری‌های پایدارتر است.
مازوت‌سوزی در نیروگاه تبریز تنها یک مسئله فنی نیست، بلکه نمادی از چالش عدالت زیست‌محیطی در ایران است. شهروندان تبریز که مالیات و هزینه انرژی را به‌طور منظم پرداخت می‌کنند، سزاوار تنفس در هوای آلوده و سمی نیستند.
اگر اراده‌ای واقعی برای اصلاح وضعیت وجود داشته باشد، می‌توان با مدیریت علمی، سرمایه‌گذاری در انرژی پاک و شفافیت در سیاست‌گذاری، این چرخه‌ی تکراری را متوقف کرد. تبریز، شهری که همواره در تاریخ ایران پیشگام نوآوری و حرکت‌های مدنی بوده است، شایسته‌ی آن است که در مسیر توسعه پایدار و هوای پاک نیز پیشگام باشد.
منبع: پُرسون آذربایجان شرقی
