مهریه را هم باید داد و هم باید گرفت!

به گزارش سایت خبری پرسون، در راهروهای دادگاه خانواده دعوا و کشمکش یک مسئله روزمره است. دعوا بین زن و شوهرهایی که روزی با تمام عشق زندگی‌‌شان را شروع کردند اما امروز اینجا دنبال مقصر هستند و هر اتهامی را به یکدیگر می‌زنند تا اثبات کنند طرف مقابل مقصر فروپاشی زندگی‌‌شان است.

وقتی بحث طلاق پیش می‌آید در اکثر مواقع اولین چیزی که به ذهن زن و مرد می‌رسد «مهریه» است، حتی ممکن است گاهی زن از این مهریه به عنوان یک اهرم قدرت برای مواقعی که در زندگی به مشکل خورده و یا می‌خواهد امتیازی مثل حضانت فرزندان و... را به دست آورد، استفاده می‌کند. در واقع مهریه ابزاری در دست زن برای طلاق محسوب می‌شود که در حالت عادی در زندگی مشترک مطالبه نمی‌کند.

اما باتوجه به مفهومی که مهریه دارد، چرا در جامعه ما به عنوان یک ابزار است و در اکثر مواقع در هنگام طلاق مطرح می‌شود؟

در دوران قبل از اسلام نگاه به مهریه متفاوت بود، وقتی دختر را شوهر می‌دانند پدر تمام حقوق دختر را به شوهر واگذار می‌کرد و در ازای آن ولی را دریافت می‌کرد.

مهریه در قبل از اسلام

در دوران قبل از اسلام نگاه به مهریه متفاوت بود، وقتی دختر را شوهر می‌دانند پدر تمام حقوق دختر را به شوهر واگذار می‌کرد و در ازای آن پولی را دریافت می‌کرد، یا در بعضی فرهنگ‌ها بخاطر جدا کردن یک عضو از خانواده هزینه‌ای را به آن خانواده برای جبران خسارت می‌دادند.

اما نگاهی که اسلام به مهریه دارد بسیار متفاوت‌تر از این موارد است و رسومی که باعث ضایع شدن حقوق زنان می‌شود را منسوخ کرده است.

اسلام به مهریه به عنوان یک حق نگاه می‌کند

در اسلام مهریه به عنوان حق تملک و یا برای جبران خسارت نیست، بلکه مالی است که از روی میل از جانب همسر به زن باید پرداخت شود.قرآن کریم در آیه‌ی ۴ سوره نساء از مهریه به عنوان «صدقات» یاد می‌کند و می‌فرماید: «وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَه، و مهرهای زنان را با میل قلبی و به عنوان هدیه به آن‌ها بدهید». یعنی مهریه، نرخ زن نیست، بلکه نشانه‌ى صداقت مرد در علاقه و دوستى به همسرش است.»

همچنین کلمه «نِحْلَه» به معنی بخشش و عطیه است، مهریه را که یک عطیه الهی است و خدا بخاطر اینکه زن حقوق بیشتری در اجتماع داشته باشد و ضعف نسبی جسمی او از این راه جبران گردد قرار داده است. «تفسیر نمونه ج : ۳ ص : ۲۶۳»

نکته مهم دیگر این است که در اسلام مهریه در اختیار خود زن است و مالک آن خودش است. در آیه ۳ سوره نساء می‌فرماید: «فَانْکِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَ آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ آمده، آنها را با اجازه صاحبان آنان تزویج نمایید، و مهرشان را به خودشان بدهید.»

و همچنین در فصل هفتم ، ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی ایران هم آمده است که هر چیزی را که مالیت داشته و قابل تملک نیز باشد می توان به عنوان مهریه قرار داد.

در سیره پیامبر و ائمه هست که پیامبر اکرم (ص) به هیچ وجه حاضر نبود زنی را بدون مهریه در اختیار مردی قرار دهد.

مهریه در سیره ائمه بسیار اهمیت داشت

در سیره پیامبر و ائمه هست که پیامبر اکرم (ص) به هیچ وجه حاضر نبود زنی را بدون مهریه در اختیار مردی قرار دهد. داستانی در این رابطه با اندک اختلاف در کتب شیعه و اهل سنت آمده است. «زنی آمد خدمت پیامبر اکرم(ص) و در حضور جمع ایستاد و گفت: یا رسول‌الله! مرا به همسری خود بپذیرید. رسول اکرم(ص) در مقابل تقاضای زن سکوت کرد، چیزی نگفت و زن سر جای خود نشست. مردی از اصحاب بپا خاست و گفت: یا رسول‌الله! اگر شما مایل نیستید، من حاضرم. پیامبر اکرم(ص) سوال کرد مهر چه می‌دهی؟ مرد: هیچ ندارم. پیامبر(ص): این‌طور که نمی‌شود برو به خانه‌ات شاید چیزی پیدا کنی و به عنوان مهر به این زن بدهی. مرد به خانه‌اش رفت و برگشت و گفت: در خانه‌ام چیزی پیدا نکردم. پیامبر(ص): باز هم برو بگرد. یک انگشتر آهنی هم که بیاوری کافی است. دو مرتبه رفت و برگشت و گفت: انگشتر آهنی هم در خانه ما پیدا نمی‌شود. من حاضرم همین جامه که به تن دارم مهر این زن کنم. یکی از اصحاب که او را می‌شناخت گفت: یا رسول‌الله! به خدا این مرد جامه‌ای غیر از این جامه ندارد. پس نصف این جامه را مهر زن قرار دهید. پیامبر(ص) فرمود: اگر نصف این جامه مهر زن باشد کدام یک بپوشند؟ هر کدام بپوشند دیگری برهنه می‌ماند، خیر این‌طور نمی‌شود. مرد خواستگار سرجای خودش نشست. زن هم به انتظار جای دیگری نشسته بود. مجلس وارد بحث دیگری شد و طول کشید. مرد خواستگار حرکت کرد برود، پیامبر اکرم(ص) او را صدا زد: بیا! مرد آمد. فرمود: بگو ببینم قرآن بلدی؟ مرد: بلی یارسول‌الله! فلان سوره و فلان سوره را بلدم. پیامبر(ص): می‌توانی از حفظ قرائت کنی؟ مرد: بلی می‌توانم. پیامبر(ص): بسیار خوب، درست شد. پس این زن را به عقد تو درآوردم و مهر او این باشد که تو به او قرآن تعلیم بدهی. مرد دست زن خود را گرفت و رفت.» (نظام حقوق زن در اسلام، شهید مطهری، ص ۱۹۶)

سرزنش فردی که مهریه را پرداخت نکند

امام رضا (ع) از پدرش على بن ابى طالب نقل می‌کند، که پیامبر (ص) فرمود: «خداى متعال همه گناهان را مى‏‌آمرزد، مگر کسى را که مهریه‏ زن را به تأخیر افکند، یا مزد کارگرى را پایمال کند و یا انسان آزادى را بفروشد. (صحیفة الإمام الرضا علیه السلام / ترجمه حجازى - مشهد، چاپ: اول، ۱۴۰۶ ق.)

امام صادق علیه السّلام فرمود: «هر کس ازدواج کند و نظرش‏ چنین باشد که مهریه‏ را نپردازد، نزد خداوند زناکار است.(تحف العقول / ترجمه جعفرى ، چاپ: اول، ۱۳۸۱ ش)

و ایشان فرمودند: دزدان سه گروه‌اند؛ کسى که زکات نپردازد. کسى که مهریه‏ زنان را نپردازد و خوردن آن را حلال بشمرد و کسى که وام بگیرد و قصد پرداخت آن را نداشته باشد». (ابن بابویه، محمد بن على، الخصال / ترجمه جعفرى - ج‏ ۱ ؛ ص ۲۳۱)

به گفته‌ی سندى بن شاهک که هارون الرّشید او را را مأمور زندانى کردن حضرت کاظم علیه السّلام ساخته بود؛ چون زمان شهادت آن حضرت فرا رسید به او گفتم: اجازه دهید من شما را کفن کنم (یعنى: بگذارید مخارج کفن و دفن شما با من باشد)، امام فرمود: «ما خاندانى هستیم که مخارج اوّلین سفر حجّ، و مهریه‏ زنان، و کفن و دفن‌مان از پاکترین دارایى ما می‌‏باشد». (تحف العقول / ترجمه جعفرى، چاپ: اول، ۱۳۸۱ ش.)

پیامبر(ص) فرمود: «هر کس درباره پرداخت مهریّه‏ و صداق همسرش به او ستم کند، وى در نزد خداوند زانى محسوب می‌شود، و خداوند عزّ و جلّ در روز قیامت به او می‌گوید: «بنده من جاریه‏ام را به تو با پیمانى به همسرى دادم، و تو پیمان را وفا ننمودى و به آن جاریه ستم کردى، پس از حسنات و اعمال نیک که آن مرد داشته به اندازه طلب آن زن برگیرند و به آن جاریه دهند، و هر گاه عمل خیرى براى او باقى نماند، امر فرماید او را به دوزخ برند به سبب پیمانى که آن را شکسته و وفا ننموده، و در مقابل عهد و پیمان‏ شخص مؤاخذه خواهد شد.» (ترجمه من لا یحضره الفقیه، ج ‏۵، ص: ۳۱۹)

همچنین در قانون مدنی کشورمان هم مجازاتی برای فرار از این دین در نظر گرفته شده است.در ماده ۲۱ این قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی بیان شده است که انتقال مال به دیگری به هر نحو به وسیله مدیون با انگیزه فرار از ادای دین به نحوی که باقیمانده اموال برای پرداخت دیون کافی نباشد، موجب حبس تعزیری یا جزای نقدی درجه شش یا جزای نقدی معادل نصف محکوم به یا هر دو مجازات می‌شود و در صورتی که منتقل الیه نیز با علم به موضوع اقدام کرده باشد در حکم شریک جرم است. در این صورت عین آن مال و در صورت تلف یا انتقال، مثل یا قیمت آن از اموال انتقال گیرنده به عنوان جریمه اخذ و محکوم به از محل آن استیفا خواهد شد.

در ماده ۲۳ همین قانون اشاره کرده است که مرجع اجراء کننده رأی باید به تقاضای محکوم له قرار ممنوع الخروج بودن محکوم علیه را صادر کند. این قرار تا زمان اجرای رأی یا ثبوت اعسار محکوم علیه یا جلب رضایت محکوم له یا سپردن تامین مناسب یا تحقق کفالت مطابق قانون مدنی به قوت خود باقی است.

تبصره - در خصوص سفر واجب که وجوب آن از قبل ثابت شده باشد و سفر‌های درمانی ضروری، دادگاه موقتاً به محکوم علیه اجازه خروج از کشور را می‌دهد

و در ماده ۱۷ گفته شده است که دادگاه رسیدگی کننده به اعسار ضمن صدور حکم اعسار، شخصی را که با هدف فرار از پرداخت دین مرتکب تقصیر شده است تا موجب اعسار وی گردد با توجه به میزان بدهی، نوع تقصیر، تعدد و تکرار آن به مدت شش ماه تا دو سال به یک یا چند مورد از محرومیت‌های زیر محکوم می‌کند:

۱ - ممنوعیت خروج از کشور

۲ - ممنوعیت تاسیس شرکت تجارتی

۳ - ممنوعیت عضویت در هیات مدیره شرکت‌های تجارتی

۴ - ممنوعیت تصدی مدیرعاملی در شرکت‌های تجارتی

۵ - ممنوعیت دریافت اعتبار و هرگونه تسهیلات به هر عنوان از بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری عمومی و دولتی به جز وام‌های ضروری

۶ - ممنوعیت دریافت دسته چک.

در ماده ۲۵ آمده است که چنانچه منشأ دین، قرض یا در اختیار گرفتن اموالی از دیگران به موجب هر قرارداد دیگری باشد و محکومٌ علیه از بدو امر قصد عدم تأدیه دین یا تبدیل آن به یکی از مستثنیات دین به منظور فرار از تأدیه را داشته باشد، هر مالی که در عوض اموال مذکور خریداری کرده یا به موجب سایر عقود به ملکیت خود درآورد به عنوان جریمه اخذ و محکومٌ به از محل آن استیفاء و مابقی به وی مسترد خواهد شد.

بر طبق ماده ۶، معسر کسی است که به دلیل نداشتن مالی به جز مستثنیات دین، قادر به تأدیه دیون خود نباشد.

زمان پراخت مهریه

هنگامی که پیامبر(ص) حضرت فاطمه (س) را به ازدواج حضرت علی (ع) درآورد، به ایشان فرمودند: علی جان حالا که می‌خواهی همسرت را ملاقات کنی باید این دیدار همراه با تحفه و هدیه (مهریه) باشد تا زندگی شما شیرین و محبت آمیز گردد.

حضرت علی(ع) در جواب به پیامبر فرمودند: زره حطمیه کجاست پیامبر می‌گوید نزد من است حضرت می‌فرماید قیمت همان را به فاطمه می‌دهم. (الکافی محمدبن یغقوب ج ۶ ص ۴۷۶)

همچنین امام حسن(ع) می‌فرماید: ما در همانم ابتدای ازدواج مهریه همسرانمان را پرداخت می‌کنیم. (الکافی محمدبن یعقوب کلینی ج ۶ )

و در فصل هفتم ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی بیان شده است، مهریه از جمله حقوق زن است که به وسیله عقد نکاح و به محض جاری شدن صیغه عقد از آن برخوردار و مالک آن می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.

زن بعد از فوت همسرش هم می‌تواند مهریه را از وراث مطالبه کند و اگر آن‌ها مهریه را پرداخت نکند زن می‌تواند از طریق قانونی ماترک را توقیف کند؛ زیرا برطبق ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی، مهریه جز دیون ممتاز است.

مهریه بعد از فوت مرد

زن بعد از فوت همسرش هم می‌تواند مهریه را از وراث مطالبه کند و اگر آن‌ها مهریه را پرداخت نکند زن می‌تواند از طریق قانونی ماترک را توقیف کند؛ زیرا برطبق ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی ایران، مهریه جز دیون ممتاز (نوع اول) است و زن می تواند در صف طلبکاران جز اولین نفر ها باشد و مهریه او بر سایر دیون ارجحیت دارد.

منظور از دیون ممتازه، طلبی است که نسبت به طلب های دیگر از مدیون معینی، دارای امتیازات خاص قانونی است مثل اینکه پاره ای از طلب ها حق تقدم در پرداخت دارند مانند حقوق خدمه خانه متوفی در سال آخر قبل از فوت.

و براساس ماده ۲۴۸ قانون امور حسبی در صورتی که ورثه اموال ماترک(قسمت دارایی به جامانده از متوفی) را دریافت کرده باشند هر یک مسئول اداء تمام دیون به نسبت سهم خود خواهند بود مگر اینکه ثابت کنند دیون متوفی زاید بر ترکه بوده یا ثابت کنند که پس از فوت متوفی ترکه بدون تقصیر آن‌ها تلف شده و باقی مانده ترکه برای پرداخت دیون کافی نیست که در این صورت نسبت به زائد از ترکه مسئول نخواهند بود.

بهترین مهریه در اسلام

با تمام تاکیدی که دین اسلام و قرآن بر پرداختن مهریه زنان دارد، مهریه کم را تشویق می کند که نشان دهنده این موضوع است که مهریه به عنوان یک عطیه و بخشش از جانب مردان است و قوانین مالی اسلام طوری است که مرد حق بهره‌برداری اقتصادی از زن را ندارد.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بهترین زنان امّت من، خوب روترین و کم مهریه ترین آنان هستند.

امام صادق علیه السلام : شومى و ناخجستگى زن، زیاد بودن مهریه او و نافرمانى از شوهرش است.

حضرت علی(ع) می‌فرماید: مهریه زنها را سنگین نگیرید که موجب کدورت و دشمنی گردد.

منبع: فارس