به گزارش سایت خبری پرسون، مسئله تعرفه‌گذاری برق در کشور ما جزء آن دسته از مسائلی است که ریشه بسیاری از بحران‌های کشور تلقی می‌شود.
ملموس‌ترین شکل این بحران در قالب خاموشی زمینه ضرر و زیان گسترده به مردم کشور را فراهم کرده است و برای 2 سال پیاپی تکرار شد تا ثابت کند، تجدیدنظر نکردن در نظام تعرفه‌گذاری کنونی تا چه اندازه می‌تواند زندگی مردم را تحت فشار قرار دهد.
در همین رابطه ممکن است این سوال برای هر ذهنی مطرح شود که ارتباط تعرفه‌گذاری برق با خاموشی‌های اتفاق افتاده در تابستان امسال و سال گذشته چیست؟ برای درک این ارتباط بهتر است بدانیم، مطابق نظام تعرفه‌گذاری مستقر برای برق در حال حاضر، قیمت تمام شده این کالا با قیمت فروش آن اختلاف معناداری دارد، به عبارت دیگر برق به ارزش واقعی خود به دست مشترکان نرسیده و با قیمت‌های به مراتب پایین‌تری عرضه می‌شود.
در چنین شرایطی بخش عمده مردم که مطابق آمار شرکت توانیر 75 درصد از مشترکان خانگی را در بر می‌گیرد با بهره‌بردن از سطح مطلوب امکانات در حد الگوی مصرف برق استفاده می‌کنند اما سایر مشرکان خانگی که تعداد آن‌ها کمتر از 25 درصد مشترکان به حساب می‌آید، از برق ارزان برای مصارف نامتعارف نظیر تامین برق استخر، سونا و سایر امکانات رفاهی استفاده می‌کنند.
طبیعتا هر مشترک برق این اختیار را دارد هر میزان برق را برای هر استفاده‌ای مورد بهره‌برداری قرار دهد اما در ایران به دلیل اینکه مابه‌تفاوت هزینه تمام شده تولید و توزیع برق با هزینه فروش این حامل انرژی توسط دولت آن هم از منابع متعلق به همه مردم پرداخت می‌شود، بنابراین هزینه مصرف فراتر از الگوی پرمصرف‌ها برای روشن ماندن چلچراغ خانه‌هایشان از منابع متعلق به همه مردم تامین می‌شود.
با توجه به شرایط تبیین شده، پس از سال‌ها تاکید کارشناسان حوزه انرژی بر لزوم تغییر در نظام تعرفه‌گذاری انرژی مجلس شورای اسلامی در قانون بودجه سال 1400، دولت را مکلف کرد تا نظام تعرفه‌گذاری را جراحی کند.
جزئیات مصوبه برقی هیئت دولت
بر همین اساس، هیئت دولت اخیرا در راستای عمل به تکلیف تعیین شده از سوی مجلس شورای اسلامی، در قالب مصوبه‌ای با 2 رویکرد تشویقی و تنظیمی نسبت به تغییر در نظام تعرفه‌گذاری برق اقدام کرد.
در این راستا بر اساس این مصوبه مشترکانی که کمتر از الگوی مصرف و میزان مصرف خود در دوره مشابه سال گذشته برق استفاده کنند ما به ازای هر کیلووات کاهش مصرف از پاداش قابل توجه معادل نرخ تولید، توزیع و هزینه سوخت نیروگاهی بهره‌مند می‌شوند. در شرایطی این کاهش مصرف با شرایط ذکر شده در زمان اوج بار اتفاق بیفتد، میزان پاداش تعیین شده 2 برابر خواهد شد.
از سوی دیگر در بعد تنظیمی مصرف مشترکانی که فراتر از الگوی مصرف برق استفاده می‌کنند، برای هرکیلو وات ساعت مصرف فراتر از الگو معادل هزینه تمام شده تولید، توزیع و هزینه سوخت نیروگاهی محاسبه شده و با افزایش مصرف فراتر از الگوی این رقم اضافه می‌شود. نکته قابل توجه در افزایش قیمت پرمصرف‌ها استفاده آن‌ها از یارانه انرژی تا حد الگوی مصرف است. به عبارت دیگر دولت به مشترکان می‌گوید تا حد الگوی تعیین شده از برق یارانه‌ای بهره‌مند می‌شوید اما برای استفاده بیشتر از از الگو باید هزینه واقعی انرژی را بپردازید.
مصوبه برقی جدید دولت تطبیق قابل توجهی با شیوه متداول تعرفه‌گذاری در دنیا با نام نظام تعرفه‌گذاری پلکانی موثر یا IBT دارد. در همین رابطه عمده کارشناسان انرژی کشور تغییر تعرفه حامل‌های انرژی در قالب تغییر در نظام تعرفه‌گذاری را یک نظام مطلوب برای تعیین قیمت فروش برق به حساب می‌آورند.
تجربه موفق تعرفه‌گذاری پلکانی موثر در دنیا
در همین راستا، صابر آزاد شهرکی، کارشناس انرژی، با بیان تجربه موفق تعرفه‌گذاری پلکانی موثر برق در سایر نقاط دنیا، معتقد است: «شیوه‌ایی برای مقابله با چالش تامین برق در بسیاری از کشورهای دنیا اجرا شده و بر اثر اجرای این شیوه ها، مصرف برق در روزهای اوج بار تا حد قابل توجهی کاهش یافته است. به عنوان مثال برای مقابله با این چالش در سال ۲۰۰۱ در کالیفرنیا، قیمت برق مشترکان کم‌مصرف ثابت ماند اما مشترکان پرمصرف با ۵۰ درصد افزایش قیمت برق مواجه شدند.»
این کارشناس حوزه انرژی ادامه داد: «در نتیجه این سیاست هوشمندانه، توان مصرفی برق در این ایالت را حدود ۱۲درصد کاهش یافت.»
نظام تعرفه‌گذاری یارانه‌ای در کنترل مصرف موثر نبود
معین احمدی، استاد دانشگاه و کارشناس حوزه انرژی با اشاره به اینکه تعرفه گذاری پلکانی یا IBT یک راهکاری مناسب برای کنترل مصرف است، اعتقاد دارد:« استقرار نظام تعرفه گذاری پلکانی موثر در بخش برق در آینده موجب کنترل مصرف می‌شود.»
احمدی، با نقد نظام تعرفه‌گذاری گذشته برق مبتی بر پرداخت یارانه انرژی به پرمصرف‌ها گفت: «در حال حاضر الگوی تعرفه‌گذاری که مورد استفاده بود، به صورت موثر مانع از مصرف بی رویه نشده و باید مقادیر قیمتی پلکان‌ها به نحوی تعیین شود که بازدارنده باشد.»
این استاد دانشگاه در تشریح شیوه تعرفه‌گذاری پلکانی موثر و تطبیق آن با مصوبه برق دولت، گفت: « در این شیوه تا مقدار معقولی قیمت‌ها پایین نگه داشته شود که اسم آن را الگوی مصرف می‌گذارند. اگر از این مقدار مصرف فراتر رفت، افراد پرمصرف باید افزایش شدیدتری در بحث پرداخت هزینه‌های انرژی داشته باشند و بازدارنده باشد.»
توقف توسعه صنعت برق با تداوم تعرفه‌های یارانه‌ای
حسن مرادی، استاد دانشگاه تهران و کارشناس حوزه انرژی، با اشاره به ضرر و زیان وارد شده به مردم ناشی از نظام تعرفه‌گذاری برق گفت: «بسیاری از تولیدکنندگان و پیمانکاران صنعت برق تاکنون بسیار متضرر شده‌اند و بابت برقی که به دولت دادند از دولت مبالغ هنگفتی را طلبکارند و با فشار آوردن بر دولت، خواهان طلب خود هستند.»
این استاد دانشگاه در بیان راهکارهای صحیح خارج شدن از شرایط کنونی و اسف‌بار صنعت برق گفت:« تعرفه گذاری پلکانی که در دنیا نیز متداول است، می‌تواند تا حد زیادی کارساز باشد.»
وی ادامه داد: «دولت مجبور است به روش پلکانی روی آورد و مناطقی و افرادی که برق بیشتری مصرف می‌کنند به همان اندازه نرخ بالاتری برایشان محاسبه می‌شود و افراد کم مصرف به همان میزان از نرخ کمتری برخوردار می‌شوند.»
اصلاح الگوی مصرف با مصوبه جدید برقی دولت
محسن مشایخ، عضو هیئت مدیره پژوهشکده نفت و انرژی در بیان مزایای مصوبه جدید برقی دولت گفت: «با اجرای صحیح تعرفه‌گذاری پلکانی، مشترکان پرمصرف ملزم به کاهش مصرف خواهند شد که در این صورت برق نیز ذخیره می‌شود.»
این کارشناس حوزه انرژی در بیان راهکارهایی برای موثرتر شدن مصوبه برق دولت گفت: «اگر مشترک پرمصرف نیاز واقعی به مصرف برق داشته باشد، با توجه به افزایش تعرفه پله‌های پرمصرف به اندازه هزینه صادراتی برق یا هزینه صنعت برق تجدیدپذیر، دولت می‌تواند از محل افزایش منابع، نیروگاه جدید نیز تاسیس کند.»
زیربنای رویکرد تنظیمی دولت در تعرفه‌گذاری برق
مهدی تفضلی، کارشناس انرژی، با اشاره به مبانی مصوبه جدید برقی دولت گفت: «کسانی که فراتر از الگوها و حتی چندین برابر الگوها مصرف می‌کنند، قاعدتاً بر اساس قوانین علمی اقتصاد باید هزینه مصرف بالای خود را بپردازند.»
این کارشناس انرژی در تشریح لزوم افزایش تعرفه‌مشترکان پرمصرف با رویکرد تنظیمی، گفت:« در بعد تنظیمی شاید حتی لازم باشد که مشترکان پرمصرف جریمه‌ای هم پرداخت کنند چرا که جای دیگران را در شبکه اشغال کرده‌اند.»
تفضلی در بیان تجربه سایرکشورهای برای تعرفه‌گذاری برق گفت: «در سایر کشورها هم این شیوه استفاده شده است تا از سودجویی و سوء‌استفاده کسانی که مصرفی فراتر از الگو دارند، جلوگیری شود و اگر هم افراد یا مجموعه‌هایی بخواهند مصرف بیشتری داشته باشند، موظف به پرداخت حق دولت بابت تولید انرژی باشند.»
پرمصرف‌ها برای مصارف بی‌رویه خود هزینه واقعی‌تری پرداخت کنند
سجاد حسین‌نیا، عضو مرکز مطالعات راهبردی انرژی دانشگاه تهران، در تایید مصوبه برقی دولت گفت: «از آن جا که نحوه مصرف مشترکان خانگی به صورت یک طیف متنوع از کم مصرف تا پرمصرف تفکیک می‌شود، دولت به درستی مشترکان کم‌مصرف را مشمول افزایش هزینه نکرده است.»
این کارشناس ارشد حوزه انرژی ادامه داد: «با این روش مشترکان پرمصرف برای مصارف بی‌رویه خود هزینه واقعی‌تری پرداخت می‌کنند.»
حسین نیا در بیان زیربنای علمی مصوبه برق دولت گفت: «این روش در طراحی تعرفه‌های جدید از یک نظام پیشرو در نظام تعرفه‌گذاری دنیا بهره می‌گیرد که به نظام تعرفه‌های پلکانی موثر (IBT=Increasing Block Tariff) مشهور است و در این نظام، مشترکان برق با یک مقیاس یکسان در مصرف برق سنجیده نمی‌شوند و میان مشترکان کم‌مصرف با مشترکان پرمصرف تفاوت گذاشته می شود، در نتیجه مصرف کنندگان برق به صرفه‌جویی و اصلاح الگوی مصرف تشویق می‌شوند و از فشار به عموم مردم جلوگیری می‌شود.»
شرایط استفاده از انرژی تجدیدپذیر برای پرمصرف‌ها مهیا شود
کاظم علی‌نژاد، کارشناس حوزه برق در بیان یکی از نقدهای مطرح شده پیرامون مصوبه برق دولت گفت:« یکی از مواردی که در مصوبه برق دولت نادیده گرفته شده است، مهیا کردن تسهیلاتی برای استفاده پرمصرف‌های از انرژی تجدید پذیر به وسیله نصب پنل‌های خورشیدی است».
این کارشناس حوزه برق تاکید کرد: «در مصوبه قبلی برق دولت در قالب برق امید این مسئله رعایت شده بود و شرکت توانیر و وزارت نیرو باید در دستورالعمل‌های مرتبط با این طرح این امکان را مهیا کنند.»
احیای عدالت با تغییر در نظام تعرفه‌گذاری انرژی
محمد پورحمید، کارشناس حوزه نیرو با اشاره مستقیم به مزایای نظام تعرفه‌گذاری پلکانی موثر در قالب مصوبه برقی هیئت دولت گفت:« نظام تعرفه‌گذاری قبلی صنعت برق زمینه بروز بی‌عدالتی بزرگی در میان دهک‌های درآمدی بود.»
این کارشناس حوزه نیرو ضمن بیان دلایل بی‌عدالتی در نظام تعرفه‌گذاری یارانه‌ای گفت:«بر اساس آمار 51 درصد از یارانه برق پرداخت شده توسط دولت از جیب همه مردم به مشترکان پرمصرف 3 دهک اول جامعه پرداخت می‌شد و سایر مردم از این یارانه بی‌نصیب بودند.»
پورحمید اظهار داشت:«مصوبه برقی دولت در گام اول احیای عدالت در توزیع یارانه انرژی را به همراه دارد و این یارانه برای همه مردم به طور برابر تا سطح الگوی مصرف قابل استفاده است و عملا عدالت در فرصت به وضوح برقرار شده است.»
نظریات کارشناسان حوزه انرژی بر مصوبه جدید برق دولت این نوید را به همراه دارد که صنعت برق پس از یک وقفه طولانی مدت بار دیگر مسیر خود برای توسعه را ادامه داد و در آینده مقدمات ارزآوری قابل توجه و همچنین اصلاح الگوی مصرف بخش خانگی ناشی از این تصمیم به فضای انرژی کشور تزریق خواهد شد.
منبع: فارس
