مشکلات و عوارض مصرف مواد نیروزا در بین ورزشکاران

تغذیه، جایگاه خاصی در برنامه تمرینات روزانه ورزشکاران دارد. با افزایش دانسته­های ما در مورد سوخت و ساز بدن و فیزیولوژی ورزش، مشخص شده است که تغذیه و مواد مغذی تاثیر و نقش به­سزایی در عملکرد عضلات دارند. در این مقاله مهندس سمیرا برات وند، کارشناس اداره نظارت و ارزیابی فرآورده های طبیعی، سنتی و مکمل معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی ایران در خصوص مشکلات و عوارض مصرف مواد نیروزا در بین ورزشکاران می پردازد.
تصویر مشکلات و عوارض مصرف مواد نیروزا در بین ورزشکاران

به گزارش سایت خبری پرسون، ورزش بخش مهمی از زندگی تعداد زیادی از مردم را تشکیل می‌دهد. عده‌ای به صورت تفریحی و عده‌ای به صورت حرفه‌ای ورزش می­کنند. احتیاجات غذایی ورزشکاران بیش از افراد عادی است و با افزایش مدت و شدت فعالیت‌های بدنی، این نیازها نیز افزایش می‌یابد.در این بین، تغذیه، جایگاه خاصی در برنامه تمرینات روزانه ورزشکاران دارد.

با افزایش دانسته­ های ما در مورد سوخت و ساز بدن و فیزیولوژی ورزش، مشخص شده است که تغذیه و مواد مغذی تاثیر و نقش به­ سزایی در عملکرد عضلات دارند. نقش انحصاری برخی از مواد مغذی در فعالیت‌های ورزشی موجب گسترش روزافزون تولید و مصرف مکمل‌ها شده است. برای تامین نیاز به انرژی ورزشکاران (که گاهی به بیش از ۹۰۰۰ کیلو کالری در روز می‌رسد) بهتر است که از مکمل‌های غذایی استفاده شود چون این ترکیبات، در حجم کمتر، نیازهای تغذیه­ای ورزشکاران را تامین می­کنند.

با وجود تمام فواید و مزایای حاصل از ورزش، یکی از مسایل و مشکلات همراه آن، به ویژه در چند دهه اخیر، توجه زیاد مربیان و ورزشکاران به نتایج رقابت­های ورزشی و مسایل حاشیه­ای، همچون بهبود شکل ظاهری بدن به وسیله افزایش حجم و توده عضلانی است که ورزشکاران را به­ سمت استفاده گسترده از فرآورده‌هایی با نام کلی "مواد نیروزا" رهنمون می‌سازند.

در بین مکمل­ها، ویتامین­ها بیشترین میزان مصرف را به خود اختصاص داده‌اند و پس از آن مکمل‌های ورزشی (کراتین، اسیدهای آمینه، مکمل‌های پروتئینی، و مکمل‌هایی با شاخص کربوهیدرات) بیشترین سهم مکمل‌ها را در برمی‌گیرند. تحقیقات متعدد، مصرف بی­رویه ویتامین‌ها را عاملی برای مسمومیت بیان کرده اند و این مسأله درخصوص ویتامین های محلول در چربی صادق‌تر است. مکمل­های ورزشی در یک تعریف ساده ابزاری برای افزایش توانایی بدن از جمله ماهیچه‌ها هستند. (۴) اینکه مکمل‌های ورزشی به خودی خود زیان آور هستند یا خیر موضوع بسیاری از مطالعات بوده­اند. در این پژوهش­ها، مکمل‌های مرسوم در بین ورزشکاران از جمله کراتین و برخی مشتقات اسیدآمینه و مواد محرک برای کلیه سمی اعلام شده و آنها را محرک بیماری سنگ کلیه دانسته­اند.

از دیدگاه نظارتیِ این اقلام به دو دستۀ مجاز و غیر مجاز طبقه ­بندی می‌شوند. در ردۀ مجاز، سودمندی برخی مکمل‌ها، مانند مکمل‌های دارای آنتی اکسیدان، برای جلوگیری از تخریب اکسایشی عضلات و یا کراتین، به منظور افزایش قدرت و توده عضلانی، و یا بی­کربنات سدیم برای به تعویق انداختن خستگی، به اثبات رسیده است. مکمل‌های ورزشی غیرمجاز به آن دسته از مواد و فرآورده­ها اطلاق می­شود که باعث ایجاد تغییرات غیرطبیعی در میزان ارتقاء عملکرد ورزشی فرد، با روش­هایی مانند تحریک سیستم عصبی، افزایش فشارخون، اتساع عروق، افزایش غیرطبیعی هورمون رشد و تستوسترون و بعضاً افزایش حجم خون می‌شوند. از جملۀ این مواد می­توان به استروئیدهای آنابولیک، داروهای محرک، مخدر و روانگردان، نوشیدنی­های الکلی و نیروزا، هورمون‌ رشد اشاره کرد.

استروئیدهای تزریقی از پر عارضه­ترین مواد مصرفی در ورزشکاران است که ماده­ای بسیار سمی برای کبد می‌باشند. استروئیدهای آنابولیک در دوزهای بالا سبب ایجاد ناهنجاری­های جنسی و اثرات جانبی شدید شامل تومور کبد و بیماری‌های قلبی می‌شوند. همچنین انواع اختلالات قلبی به دنبال مصرف داروها و مکمل‌های ورزشی غیر مجاز گزارش شده است.

آمفتامین، افدرین و کوکائین، ازجملۀ مکمل‌های غیرمجاز و محرک دستگاه عصبی مرکزی هستند که در ابتدای قرن بیستم رواج پیدا نموده­اند. این ترکیبات باعث افزایش اعتماد به نفس، کاهش خستگی، افزایش فشارخون و نیروی عضلانی و افزایش سوخت و ساز بدن می­شوند. از هم پاشیدن نظم هورمونی و اختلال سیستم اعصاب مرکزی پس از مصرف محرک­های مغزی و ناراحتی گوارشی از جملۀ عوارض نامطلوب این ترکیبات است.

یکی دیگر از مکمل‌های پر مصرف در بین ورزشکاران، مکمل‌های پروتئینی می‌باشند. یکی از مضرات و آسیب‌های قابل توجه درخصوص مصرف این مکمل‌ها مربوط به وجود سطوح مختلف مواد مضر و خطرناک از جمله وجود فلزات سنگین مانند جیوه است که یکی از سمی­ترین و خطرناک­ترین فلزات سنگین بوده و در رتبه­های بالای مواد سمی و خطرناک برای انسان قرار دارد.

به رغم تلاش فدراسیون‌های ورزشی در حفظ حیثیت ورزش قهرمانی، با رشد فزاینده باشگاه­های ورزشی جهت پرورش اندام، سوء استفاده­های دارویی، شکل خاص و خطرناکی به خود گرفته است. همانگونه که ذکر شد، تمایل به تناسب اندام، افزایش حجم عضلات و افزایش قدرت بدنی از جمله علل مصرف اینگونه فرآورده ­ها هستند. در این میان ورزشکاران رشته بدنسازی نسبت به سایر رشته ­ها برای مصرف این مواد، مستعدترند.

در این بین، سودجویان مختلف داخلی و خارجی با عرضه فرآورده­های بی­کیفیت و نامناسب، سلامت جامعه ورزش را به گونه­ای مورد آماج حملات خود قرار داده­اند که در صورت عدم پیگیری، پیامدهای جبران­ناپذیری را به دنبال خواهند داشت. تولید غیر قانونی و زیرزمینی مکمل‌های غیر مجاز ورزشی، دست سازندگان این فرآورده­ها را برای عدم رعایت مسائل بهداشتی، استفاده از مواد تقلبی و تغییر انقضاء محصول، باز گذاشته و این خود سبب دوچندان شدن عوارض ناشی از مصرف این مواد شده است.

تحقیقات متعددی در سراسر جهان به بررسی میزان آگاهی مصرف کنندگان داروهای نیروزا، در مورد عوارض جانبی این داروها پرداخته ­اند و نشان داده شده است که از جمله مهمترین عوامل موثر در مصرف غیرمنطقی این مواد، آگاهی کم از عوارض جانبی، عدم بررسی کافی، قیمت ارزان و دسترسی آسان به برخی از داروها، تبلیغات دروغین، ادعاهای اثبات نشده و عدم کنترل بر فروش مکمل‌ها گزارش شده است.

مسأله مصرف نابجای داروها و مکمل­های نیروزا در ورزشکاران، بحث ریشه­دار و عمیقی است که متاثر از عوامل مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و روان­شناسی است. به نظر می­رسد به موازات حرفه­ای شدن ورزش، رواج رفتارهای غیراخلاقی و از جمله سوء استفاده دارویی نیز بیشتر شده است. بیشتر فروشنده­های مواد نیروزا، مربی و مدیران باشگاه­های بدنسازی هستند که اغلب به دلیل مسائل مادی دست به فروش این مواد می‌زنند.

به طور کلی به نظر می­رسد اطلاعات کنونی جامعه در رابطه با مصرف مکمل‌های غذایی و ورزشی ناکافی است؛ درنتیجه اطلاع رسانی برای مصرف صحیح مکمل‌ها و پیشگیری از مصرف خود سرانه مکمل‌ها ضرورت پیدا می‌کند. بالارفتن سواد رسانه­ای یک جامعه می‌تواند مانع از بروز بسیاری از مشکلات بهداشتی و سلامتی گردد. با توجه به اثبات قطعی و بی­قید و شرط عوارض بسیار خطرناک داروها به ویژه استروئیدهای آنابولیک، پیش­سازهای هورمونی و داروی محرک، بسیار معقولانه به نظر می‌رسد که برنامه­ های پیشگیری از مصرف مواد نیروزا، تاکید خود را بر روی کاهش مصرف این مواد قرار دهند. لذا لازم است برنامه­های آموزشی مناسب توسط ا فراد متخصص و آگاه در زمینه مصرف مکمل­های ورزشی طراحی شود تا با اشاعه فرهنگ صحیح مصرف مکمل و آگاهی دادن نسبت به عوارض احتمالی آنها، مصرف این فرآورده­ها متناسب با نیاز افراد صورت پذیرفته و از تجویز و توزیع این اقلام توسط افراد سودجو و ناآگاه پرهیز شود. در نهایت توصیه اکید آنکه از مصرف خودسرانه داروها و حتی مکمل‌ها جدا ًخودداری شده و در استفاده از هر مکمل و یا دارویی حتما با کادر پزشکیِ آگاه مشورت گردد.

378141

سازمان آگهی های پرسون