یرقان بیماری است که در آن پوست، سفیدی چشم و غشاهای مخاطی به دلیل سطح بالای بیلی روبین، یک رنگدانه صفراوی زرد نارنجی، زرد رنگ می‌شوند. زردی دلایل زیادی از جمله هپاتیت، سنگ صفرا و تومورها دارد. در بزرگسالان، زردی معمولاً نیازی به درمان ندارد. یرقان علامت بسیاری از مشکلات پزشکی است، اما اغلب با شرایط کبد یا کیسه صفرا همراه است.
بیماری یرقان چیست؟
یرقان بیماری است که در آن پوست، صلبیه (سفیدی چشم) و غشاهای مخاطی زرد رنگ می‌شوند. این رنگ زرد به دلیل سطح بالایی از بیلی روبین، یک رنگدانه صفراوی زرد نارنجی ایجاد می‌شود. صفرا مایعی است که توسط کبد ترشح می‌شود. بیلی روبین از تجزیه سلول‌های قرمز خون ایجاد می‌شود. به طور معمول، کبد این بیلی روبین را از طریق صفرا دفع می‌کند. بیلی روبین محصول جانبی تجزیه RBC (گلبول‌های قرمز) است. در طی این فرآیند مولکول‌های هموگلوبین آزاد می‌شوند و سپس به بیلی روبین تبدیل می‌شوند و با تصفیه خون توسط کبد دفع می‌شوند.
یرقان در واقع ناشی از این واقعیت است که جنین‌ها نوع متفاوتی از سلول‌های قرمز خون در بزرگسالان را دارند. آن‌ها تازه در حال از بین بردن این سلول‌ها در زمان تولد هستند، که مقدار زیادی بیلی روبین آزاد می‌کنند. نوزادان تازه متولد شده به طور موقت مقدار کافی آنزیم‌های تجزیه کننده بیلی روبین را ندارند. با گذشت زمان، سلول‌های کبدی بالغ می‌شوند و قادر به از بین بردن بیلی روبین اضافی بدن هستند و سپس زردی از بین می‌رود.
علت بیماری یرقان
به طور معمول، هر دقیقه مقدار زیادی خون از طریق کبد جریان می‌یابد، که ممکن است به عنوان کارخانه فرآوری شیمیایی بدن در نظر گرفته شود. کبد در فرآیندی به نام همولیز (خون کافت) گلبول‌های قرمز قدیمی و ناکارآمد را تجزیه می‌کند. با این کار مقادیر زیادی بیلی روبین آزاد می‌شوند. کبد همچنین سایر اجزای صفرا را نیز تولید می‌کند. صفرا مایعی به رنگ زرد مایل به سبز است که توسط کبد ترشح می‌شود و حاوی کلسترول، نمک‌های صفراوی و مواد زائدی مانند بیلی روبین است.
بیلی روبین از طریق مجاری صفراوی کبد را ترک می‌کند تا مستقیماً در کیسه صفرا ذخیره شود. سپس به آرامی از کیسه صفرا به روده آزاد می‌شود، به هضم غذا در روده کمک کرده و از بدن در مدفوع خارج می‌شود. مقدار زیاد بیلی روبین می‌تواند سمی باشد و باعث ایجاد زردی شود. بنابراین، از بین بردن آن از بدن به همان سرعتی که تولید می‌شود، مهم است. سه روش اساسی وجود دارند که این روند می‌تواند اشتباه انجام شود:
خود کبد می‌تواند به طور موقت یا دائمی آسیب ببیند و توانایی تجزیه بیلی روبین (مخلوط کردن آن با صفرا) و انتقال آن به کیسه صفرا را کاهش دهد.
کیسه صفرا یا مجاری صفراوی آن می‌تواند مسدود شود و از دفع بیلی روبین به روده جلوگیری کند. بیلی روبین به داخل کبد و سپس به جریان خون باز می‌گردد.
هر شرایطی که منجر به تخریب بسیار سریع گلبول‌های قرمز خون شود، می‌تواند بیلی روبین بیش از حد را برای کنترل حتی یک کبد سالم ایجاد کند. دوباره، مقدار اضافی به جریان خون منتقل می‌شود.
علائم یرقان
علائم شایع عبارت‌اند از:
- رنگ زرد پوست و سفیدی چشم‌ها (این زرد شدن پوست به‌طور معمول از صورت شروع می‌شود و به‌سمت بدن پخش می‌شود)؛
- مدفوع کمرنگ؛
- ادرار تیره؛
- خارش.
علائم زردی ناشی از سطوح پایین بیلی‌روبین عبارت‌اند از:
- خستگی؛
- درد شکم؛
- کاهش وزن؛
- استفراغ؛
- تب؛
- مدفوع کمرنگ؛
- ادرار تیره.
انواع یرقان در بزرگسالان
سه نوع از یرقان در بزرگسالان وجود دارد:
- یرقان در اثر خونریزی به علت بیماری کبدی یا آسیب دیدگی.
- زردی یا یرقان همولیتیک به علت همولیز یا تجمع سریع گلبول‌های قرمز اتفاق می‌افتد و منجر به افزایش تولید بیلی روبین می‌شود.
- زردی یا یرقان انسدادی ناشی از انسداد مجاری صفراوی است. این مورد مانع از خروج بیلی روبین از کبد می‌شود.
چه زمانی باید به پزشک متخصص گوارش، کبد و آندوسکوپی مراجعه کنیم؟
هرگاه قسمت سفید چشم و پوستتان زرد شد بایستی به پزشک فوق تخصص گوارش مراجعه کنید.
تشخیص بیماری یرقان
پزشکان با بررسی علائم بیماری کبد مانند موارد زیر به تشخیص بیماری می‌پردازد:
- کبودی پوست
- آنژیوم عنکبوتی (مجموعه ای غیرطبیعی از رگ‌های خونی نزدیک سطح پوست)
- اریتم مولتی فرم (رنگ قرمز کف دست و نوک انگشتان)
- آنالیز ادرار (آزمایش ادرار) که برای بیلی روبین مثبت است، نشان می‌دهد که بیمار زردی کونژوگه دارد. یافته‌های آنالیز ادرار باید با آزمایش سرم تأیید شود. آزمایش سرم شامل شمارش کامل خون (CBC) و سطح بیلی روبین است.
همچنین پزشک، معاینه ای را برای تعیین اندازه و حساسیت کبد انجام می‌دهد. وی ممکن است برای تأیید بیشتر تشخیص، از تصویربرداری (سونوگرافی و اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) و نمونه برداری از کبد استفاده کند.
درمان بیماری یرقان
هیچ درمانی برای بیماری یرقان وجود ندارد، زیرا این یک بیماری نیست بلکه نشانه یک مشکل پزشکی است. درمان ناشی از این است که در صورت امکان علت اصلی را درمان کنیم. برخی از مشکلات پزشکی که باعث زردی می‌شوند مانند، مالاریا قابل و موارد دیگری مانند تالاسمی قابل درمان هستند. بسیاری از مشکلات دیگری مانند هپاتیت A ، زردی نوزاد یا کلستاز بارداری قابل درمان نیستند، اما خود به خود از بین می‌روند.
معمولاً درمان غیرضروری است. شرایطی مانند سیروز و هپاتیت مزمن از مشکلات مادام العمر هستند که ممکن است باعث زردی دائمی یا مکرر شوند. برخی از انواع سرطان‌ها می‌توانند باعث زردی شوند و باید در اسرع وقت توسط پزشک مورد بررسی قرار گیرند، زیرا تشخیص و درمان به موقع می‌تواند بقا را بهبود بخشد.
بسیاری از این بیماری‌ها شرایط ارثی یا خودایمنی هستند که ما نمی‌دانیم چگونه از آن‌ها جلوگیری کنیم. با این وجود افراد می‌توانند در مورد دو علت شایع زردی، هپاتیت ویروسی و بیماری الکلی کبدی کاری انجام دهند. واکسن‌هایی علیه هپاتیت A و B وجود دارند (البته متأسفانه، علیه نوع C هیچ نوع واکسنی کشف نشده است). واکسن هپاتیت B می‌تواند فرد را در برابر عوارض مادام العمر این بیماری محافظت کند. افرادی که از اعتیاد به الکل رنج می‌برند می‌توانند با درمان وضعیت خود، به کاهش خطر ابتلا به بیماری کبدی الکلی کمک کنند.
پس زردی در بزرگسالان معمولاً نیازی به درمان ندارد (این مسئله در نوزادان مشکل شدیدتری را ایجاد می‌کند). دلایل و عوارض زردی قابل درمان است. به عنوان مثال، اگر خارش آزار دهنده باشد، ممکن است با مصرف کلستیرامین کاهش یابد. درمان بستگی به شرایطی دارد که باعث ایجاد رنگ زرد شده است.
در برخی موارد، مراقبت‌های حمایتی در خانه ضروری است، مثلا در مورد کم خونی، تزریق خون نیاز است. در صورت دلایل عفونی، آنتی بیوتیک تجویز می‌شود و در زردی انسدادی، جراحی ضروری خواهد بود. بنابراین، بسته به علت آن، درمان متفاوت است و در صورت مشاهده چنین تغییر رنگی، توصیه می‌شود با پزشک مشورت کنید.
پیشگیری بیماری یرقان
از آنجا که دلایل زیادی برای یرقان وجود دارند، اما تهیه اقدامات پیشگیرانه ویژه برای این بیماری دشوار است. در طول تولید بیلی روبین، به طور کلی زنان و مردان میانسال بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند. افرادی که به هپاتیت مبتلا هستند و بیش از حد الکل می‌نوشند نیز در معرض خطر بیشتری هستند. حال برخی از نکات کلی شامل موارد زیر است:
- از عفونت هپاتیت خودداری کنید.
- در حد مجاز الکل مصرف کنید.
- وزن متعادلی داشته باشید.
- کلسترول خود را مدیریت کنید.