به گزارش پرسون؛ در محل زندی‌های شهر همدان، بین چهار باغ شهید مدنی و خیابان طالقانی بنایی قرار دارد که مدفن حافظ ابوالعلاء همدانی و جمعی از امرای سلجوقی است. این بنای تاریخی بنا به گفته برخی از محققان متعلق به قرن هفتم یا هشتم هجری است. این برج که برج قربان همدان نام دارد به این علت به آن قربان می گویند که در جریان شورش افغان‌ها در اواخر دوره صفویه فردی به نام قربان این محل را سنگرگاه خود قرار داده و ضمن دفع شورشگران از اهالی محل دفاع کرده‌است، از این رو مسجد وبقعه به نام او شهرت یافته است.
برج قربان هیچگونه کتیبه تاریخی ندارد تا به واسطه آن بتوان نام سازنده و بانی آن را فهمید تنها سنگ قبری که در بنا موجود است دارای نوشته‌ای است که تاریخ دارد. این سنگ قبر ساده که دارای تاریخ ۱۰۰۹ یا ۱۰۹۰ هجری قمری و مربوط به دوره صفویه است، هیچ ارتباطی با تاریخ ساخت بنا ندارد و گویا مدفن یکی از امیران یا کارگزاران صفوی است.
معماری برج قربان
برج قربان یک برج 12 ضلعی آجری است که یک گنبد هرمی شکل با دوازده ترک آجری دارد. گنبد این برج 8 متر ارتفاع دارد و تمام قسمت‌های آن از آجر و ساروج ساخته شده است. نمای بیرونی بنا ساده بوده و هیچ کتیبه‌ای ندارد و در تزیینات آن از گچ بری‌ها و آجرکاری‌های ساده استفاده شده است. گنبد بیرونی برج به صورت چند وجهی است اما گنبد داخلی به صورت نیم دایره و کروی شکل ساخته شده است. برج قربان بعد از چندین دوره بازسازی و مرمت در فهرست آثار تاریخی و ملی ایران به ثبت رسیده است.
وجه تسمیه و علت نام‌گذاری برج قربان
درباره وجه تسمیه این اثر نظرات متفاوتی وجود دارد. عده‌ای معتقد هستند نام‌گذاری این برج، داستانی قهرمانانه دارد. وقتی افغان‌ها در دوره صفویه به محله زندی‌های همدان یورش کردند، مردی به‌نام قربان این برج را سنگرگاه خود قرار داد. سپس توانست به کمک مردم، علاوه‌بر دفع شورشگران، از اهالی محل دفاع کند. به همین دلیل برج و بقعه به نام او شهرت پیدا کرده است.
نگاهی به تاریخچه و پیشینه برج قربان
برج قربان یادگار قرون هفتم یا هشتم هجری قمری است. این بنا محل دفن یکی از بزرگان ادب و جمعی از حاکمان دوران سلجوقیان بوده و معماری ساده و بی‌پیرایه‌ای دارد. در سال 1312 و هنگام انجام تعمیرات زیر برج، سردابی کشف شد که قبرهای تاریخی گفته شده در آن قرار داشت.
بر اساس مستندات تاریخی، این اثر زیبا بخشی از یک مجموعه بزرگ است. مجموعه‌ای که دارای مدرسه، مسجد، کتابخانه، خانقاه و… بود. امروزه تنها بنای باقی‌مانده از مجموعه قربان، بنای تاریخی برج قربان است. سنگ قبری معروف در بنا قرار گرفته و روی آن نوشته‌ای وجود دارد که تنها کتیبه تاریجی موجود در بنا به حساب می‌آید.
روی این سنگ قبر ساده تاریخ ۱۰۰۹ یا ۱۰۹۰ هجری قمری حک شده و نشان می‌دهد که برج آجری مربوط به دوره صفویه است. تاریخ‌نگاران اعتقاد دارند این کتیبه، هیچ ارتباطی با تاریخ ساخت بنا ندارد و مدفن یکی از امیران یا کارگزاران صفوی است. این برج در سال 1354 در فهرست آثار تاریخی و ملی ایران به ثبت رسیده است.