جزیره هرمز، نگین خلیجفارس با خاک‌های رنگارنگ و جاذبه‌های طبیعی بی‌نظیر، در اثر گردشگری بی‌ضابطه و برداشت غیرقانونی خاک، با تهدید جدی اکوسیستم روبه‌روست؛ کارشناسان هشدار می‌دهند تداوم این وضعیت می‌تواند میراث طبیعی این جزیره را به نابودی بکشاند.
به گزارش سایت خبری پُرسون، جزیره هرمز، نگین زیبای خلیجفارس است؛ گستره‌ای هزار رنگ که زیبایی‌های طبیعی آن، چشم هر بیننده‌ای را به خود جذب می‌کند. با این حال، کسب پول از هر طریق، باعث شده که این جزیره زیبا، از یک سو شاهد گردشگری بی‌ضابطه و فراتر از ظرفیت‌های خود باشد و از سوی دیگر، خاک زیبای چندرنگ آن هم، قانونی، قاچاقی یا در قالب گردشگری، به تاراج برود. موضوع وقتی تاسف‌بارتر می‌شود که بدانیم این جزیره زیبا، نه به عنوان یک میراث طبیعی ملی در کشور ثبت شده و نه تلاشی برای ثبت جهانی این جزیره به‌عنوان میراث جهانی صورت گرفته است.
نوروز 1404 و جنجال خاک نقره‌ای
نام «جزیره هرمز» همواره زیر سایه همسایه طبیعی خود یعنی «تنگه هرمز» بوده. با این حال، امسال و پس از پایان تعطیلات نوروزی، نام این جزیره بر صدر اخبار کشور قرار گرفت. ماجرای این سروصداها هم به آنچه تاراج خاک نقره‌ای هرمز خوانده می‌شد، بازمی‌گشت. رسانه‌ها، آن روزها با انتشار تصاویری از این جزیره، پیش و پس از تعطیلات نوروز، مدعی شدند که گردشگران نوروزی، مقدار زیادی از خاک نقره‌ای این جزیره را به عنوان سوغاتی و یادگاری با خود برده‌اند و اکوسیستم جذاب این جزیره را دستخوش تغییرات ناگواری کرده‌اند، طوری‌که عده‌ای مدعی شدند تجدید دوباره ساحل نقره‌ای هرمز، هزاران سال طول خواهد کشید و البته دیگر به عمر ما قد نخواهد داد.
برای مثال «مصطفی حمزه‌ای» راهنمای بین‌المللی تور فرهنگی در آن ایام گفت: «تجدیدپذیری این ساحل به راحتی و آسانی نیست. این خاکی که در جزیره هرمز وجود دارد، سال‌ها و هزاران سال است که به این شکل ایجاد شده است. این خاک به رنگ نقره‌ای تبدیل شده و ممکن است میلیون‌ها سال طول بکشد تا چنین خاکی تشکیل شود». چند روز بعد از انتشار این اخبار، کارزاری با هدف بازگرداندن این خاک به مقصد اصلی راه‌اندازی شد و حتی یک شرکت پستی، پا پیش گذاشته و اعلام کرد که حاضر است به رایگان، خاک نقره‌ای را به هرمز بازگرداند. بعدها اعلام شد که بیش از صد نفر به این کارزار پیوسته‌اند و بخشی از خاک نقره‌ای به آغوش هرمز بازگشته است.
رد پول در شایعه‌سازی
با این حال، داستان هرمز مربوط به دیروز و امروز نیست و موضوع خاک‌دزدی از جزیره هرمز سابقه‌ای نزدیک به دو دهه دارد. برای نمونه، سال 1383 شایعاتی درباره انتقال غیرقانونی خاک به کشورهای حاشیه خلیجفارس مطرح شد که ابتدا از سوی مقامات رد شد اما در سال‌های بعد «پرویز فرشچی» معاون وقت سازمان محیط‌زیست و «معصومه ابتکار» رئیس وقت این سازمان درباره خروج خاک از کشور هشدار دادند.
رنگ زیبای خاک نقره‌ای جزیره، البته فقط توجه خارجی‌ها را به خود جلب نکرده بود و همین باعث بروز شایعاتی درباره خواص درمانی خاک هرمز شد و برخی سالن‌های ماساژ، با انتشار ویدئوهایی در فضای مجازی، مدعی شدند که در این سالن‌ها، پای مشتریان البته پولدار، درون خاک نقره‌ای هرمز قرار می‌گیرد تا آنها، آرامش و لذت بیشتری را ناشی از این خاک عجیب، احساس کنند، موضوعی که البته هیچ پشتوانه علمی هم نداشت.
سرخ و نقره‌ای؛ فرقی ندارد، می‌بریم
ساحل سرخ، ساحل نقره‌ای و دره رنگین‌کمان، ازجمله مقاصد اصلی گردشگری جزیره هرمز به شمار می‌روند. در دره رنگین‌کمان هرمز، هر قسمت از دره، یک رنگ دارد؛ تپه زرد، کوه قرمز، دامنه سبز، دیواره قهوه‌ای و بخش‌هایی هم به رنگ نارنجی. همین تنوع رنگ هم باعث شده تا برخی از هنرمندان برای انجام برخی از فعالیت‌های هنری، مشتریان این خاک متنوع و رنگارنگ باشند اما موضوع فقط به هنرمندان ختم نمی‌شود.
اگر جست‌وجویی سرسری در فضای نت انجام دهید، متوجه می‌شوید که خاک هرمز، به خصوص خاک سرخ آن، در بسته‌های گوناگون، از چند گرمی گرفته تا 25 کیلویی در معرض فروش به علاقه‌مندان قرار می‌گیرد، از آنهایی که به دنبال تزئین گلدان‌های خود با خاک رنگی هستند گرفته تا مشتریان این خاک‌ها برای اجرای نمای داخلی و بیرونی ساختمان‌ها. این در حالی‌ست که قانون «ممنوعیت فروش خاک و به‌ویژه برداشت خاک از جزایر خلیجفارس» در سال 97 مصوب و به همه ارگان‌ها و نهادها ابلاغ شده؛ قانونی که گویا پشتوانه اجرایی چندان قرص و محکمی ندارد.
بد نیست بدانیم ذخیره معدن خاک سرخ جزیره براساس گزارش وزارت صنعت، معدن و تجارت، نزدیک به 230هزار تن برآورد شده است. با این حال، استعلام به عمل آمده از اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان هرمزگان نشان می‌دهد که از ابتدای سال 1392 تا آبان ماه سال 1395 حدود 8 هزار و 116 تن خاک سرخ از معدن جزیره هرمز استخراج شده و برای مصرف در داخل و خارج از کشور فرستاده شده است.
وقتی جزیره تاب این همه گردشگر را ندارد
در گزارش بازوی پژوهشی مجلس آمده: بررسی‌های میدانی و گزارش‌های دریافتی از دستگاه‌های متولی، نشانگر آن است که بی‌توجهی به ظرفیت تحمل گردشگری در جزیره، عدم بهره‌گیری حداکثری از ظرفیت حفاظت مردمی، فقدان نظارت کافی بر تورهای گردشگری ورودی به جزیره، مدیریت ناکارآمد پسماند و همچنین برداشت بی‌رویه خاک جزیره از مهمترین چالش‌های زیست محیطی جزیره هرمز در سالیان اخیر به ویژه نوروز سال 1404 بوده است.
به‌رغم برآورد ظرفیت تحمل واقعی جاذبه‌های اکوتوریسمی جزیره به میزان 857 نفر در روز و ظرفیت موثر جاذبه‌های طبیعی (685 نفر در روز) استعلامات به عمل آمده از بندر هرمز نشان می‌دهد که حدفاصل یکم تا 15 فروردین سال 1404، حدود 127هزار و 457 نفر به بندر این جزیره وارد شده‌اند آن هم در حالی‌که بندر به دلیل شرایط جوی در روزچهارم فروردین تعطیل بوده است. براساس این آمار، ورود در روز 12 فروردین به جزیره با 11هزار و 466 نفر رکورددار بوده و در روز 15 فروردین با 3هزار و 249 نفر به کمترین میزان خود رسیده است.با این حساب، این جزیره در بدترین حالت، حدود 14 برابر ظرفیت و در بهترین حالت از تعطیلات نوروزی، متحمل ورود چهار برابر گردشگران نسبت به ظرفیت پذیرش هرمز بود.
21 سال بی‌توجهی به گنجینه طبیعی ملی
قانون برنامه چهارم توسعه در سال 1383 تصویب و برای اجرا، ابلاغ شد. براساس ماده 59 این قانون، بنا بود ارزش‌گذاری اقتصادی منابع طبیعی و زیست‌محیطی دارای اولویت از قبیل جنگل، آب، خاک، انرژی، تنوع زیستی و آلودگی‌های زیست‌محیطی در نقاط حساس و هزینه‌های ناشی از آلودگی و تخریب محیط‌زیست در فرایند توسعه و محاسبه آن در حساب‌های ملی توسط سازمان برنامه و بودجه با همکاری سازمان حفاظت محیط‌زیست انجام پذیرد ولی با گذشت 21 سال از این قانون که بعدها در قانون برنامه توسعه پنجم و هفتم هم مورد تاکید قرار گرفت، تاکنون این اقدام درباره جزیره هرمز و خاک ارزشمند آن صورت نگرفته است.
آنها چه می‌کنند و ما چه کردیم؟
ویژگی‌هایی نظیر قرارگیری در کنار سواحل خلیجفارس، جاذبه‌های طبیعی، خاک رنگی و بافت محلی جزیره هرمز، این جزیره را در دنیا بی‌بدیل کرده ولی برای مقایسه نحوه مدیریت و حراست از منابع طبیعی بد نیست نگاهی به نمونه مشابه آن و نحوه حفاظت از خاک‌های رنگین در منطقه ژانگی دانکسیای چین داشت.
گزارش‌ها و پژوهش‌های انجام گرفته درباره منطقه ژانگی دانکسیای چین نشان می‌دهد که اقدامات در سطوح قانون‌گذاری، ارتقای فرهنگ عمومی در جامعه میزبان و افزایش آگاهی گردشگران و همچنین اجرای اقدامات حفاظتی و بهره‌گیری از ظرفیت محافظت مردمی ازجمله اقداماتی‌ست که به منظور حفاظت از میراث طبیعی و محیط‌زیست و رونق گردشگری در این منطقه در دستورکار دولت چین قرار گرفته است.
ثبت منطقه ژانگی دانکسیای چین به عنوان ژئوپارک در فهرست میراث جهانی یونسکو در سال 2010 ازجمله گام‌های اولیه برای حفاظت از این منطقه بوده که با تقویت منابع انسانی و ایجاد بسته تقنینی پشتیبان، به ایجاد حفاظت چندسطحی در مقیاس محلی، ملی و بین‌المللی در این منطقه انجامیده است. براساس قوانین مذکور، اعمال نظارت و اعمال جریمه برای آسیب و ورود به مناطق ممنوعه، در نظر گرفتن مجازات برای آلوده کردن خاک و محیط‌زیست منطقه، تعیین و اجرایی‌سازی سقف تعداد افراد بازدیدکننده ازجمله راهکارهای به‌کارگرفته شده برای ارتقای حفاظت ژئوپارک ژانگی دانکسیا در حوزه تقنین است.
علاوه بر این، به منظور حفاظت از این میراث جهانی، اقدامات اجرایی تلفیقی شامل تدوین برنامه مدیریتی یکپارچه، اعمال محدودیت‌های فیزیکی مثل نصب نرده‌های حفاظتی و ایجاد سکوهای دید، ایجاد زیرساخت‌های گردشگری کنترل‌شده مثل مسیرهای پیاده‌روی مشخص و حفاظت شده و اندیشیدن تمهیدات لازم برای استفاده از وسایل نقلیه گردشگری مشخص، ارتقای نظارت و اعمال قانون با نصب دوربین و اعمال جریمه برای متخلفان، افزایش آگاهی عمومی و نصب تابلوهای آموزشی، تعلیم و پرورش راهنمایان محلی سفر و فرهنگ‌سازی رسانه‌ای در دستورکار چین قرار گرفته است. جالب است بدانیم نظر به اعمال محدودیت برای ورود به منطقه ممنوع شده برای گردشگران، به‌واسطه ورود یک گردشگر به این منطقه در سال 2023، جریمه 28دلاری گریبانگیر این فرد متخلف شد.
گردشگری؛ نعمت یا نقمت؟!
مرکز پژوهش‌های مجلس، اخیرا گزارشی از وضعیت جزیره هرمز منتشر کرده که نشان می‌دهد ادامه بی‌توجهی به این جزیره زیبا، می‌تواند عواقب وخیمی برای اکوسیستم این منطقه به همراه داشته باشد. در این گزارش آمده است: جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و زمین‌ساختی، بهترین گزینه برای توسعه اقتصادی و اشتغال مردم جزیره هرمز است و البته نقش غالب اقتصاد جزیره، خدماتی است.
جاذبه‌های مهم گردشگری در این منطقه که می‌تواند توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال و کسب درآمد برای ساکنان جزیره باشد، احتمال بروز پیامدهای منفی نظیر تخریب زیستگاه‌های حیات وحش منطقه، تخریب چشم‌اندازهای طبیعی و آلودگی زیست‌محیطی منطقه را نیز افزایش می‌دهد. از این رو لازم است تا ضمن توسعه زیرساخت‌های موردنیاز برای فعالیت‌های گردشگری، ایجاد و راه‌اندازی تأسیسات اقامتی، تفریحی و رفاهی مناسب با در نظر گرفتن ظرفیت زیستی جزیره در کاهش حداکثری ردپای زیست‌بوم‌‌شناختی گردشگری در این منطقه، در دستورکار قرار گیرد.
منبع: هفت صبح
