برجام

تحولات مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران و مذاکرات پیرامون آن ازجمله مهم‌ترین رخدادهای سیاسی ایران در دو دهه گذشته به شمار می‌آید؛ رخدادهایی که نه تنها بر معادلات امنیتی خاورمیانه اثرگذار بوده، بلکه به صحنه‌ای برای سنجش کارآمدی دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران در نظام بین‌الملل تبدیل شده است.

رابرت مالی، مذاکره‌کننده پیشین آمریکا در برجام، می‌گوید ایران به دلیل تجربه نقض توافق و تحولات منطقه‌ای، به احیای برجام اعتماد چندانی ندارد و جنگ ۱۲ روزه اخیر شرایط مذاکره مستقیم با آمریکا را دشوار کرده است. در همین حال، سید عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، تأکید کرد که تهران آماده مذاکرات غیرمستقیم است و برنامه موشکی قابل مذاکره نیست.

ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، از برگزاری دو جلسه این کمیسیون با وزرای امور خارجه و اطلاعات خبر داد. در جلسه با وزیر امور خارجه، ۹ سؤال با تمرکز بر دیپلماسی اقتصادی، اجرای ماده ۱۰۱ برنامه هفتم توسعه و روابط با همسایگان بررسی شد. عراقچی تأکید کرد که سیاست خارجی رویکرد اقتصادمحور یافته و موضوع برجام همچنان تحت نظارت شورای عالی امنیت ملی است.

سفرا و نمایندگان دائم ایران، روسیه و چین در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با ارسال نامه‌ای مشترک به رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، پایان مأموریت گزارش‌دهی درباره راستی‌آزمایی و نظارت بر اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل را اعلام کردند. در این نامه آمده است که با خاتمه رسمی مفاد قطعنامه در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵، گزارش‌های دوره‌ای مدیرکل نیز از دستورکار خارج می‌شود.

نماینده مردم قزوین، آبیک و البرز در مجلس پایان رسمی توافق برجام را نتیجه اعتماد اشتباه به غرب دانست و گفت: برجام توافقی بی‌فرجام، بی‌سرانجام و پر از خسارت محض بود.

مکانیسم ماشه‌ -یکی از سازوکارهای مندرج در قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد- به اعضای توافق هسته‌ای برجام اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، تحریم‌های بین‌المللی به‌طور خودکار بازگردند.

تجربه برجام به همگان آموخت نمی‌توان به غربی‌ها و وعده‌های آنان پایبند بود.

محمدجواد ظریف، وزیر خارجه پیشین ایران، در یادداشتی نوشت که سه کشور اروپایی به جای تلاش‌های مبتنی بر حسن نیت برای حل اختلافات، از اقدامات نظامی علیه تأسیسات ایران و فشار حداکثری اقتصادی حمایت کردند. وی تأکید کرد که بند ۸ قطعنامه ۲۲۳۱ عملیاتی شده و تصمیمات شورا در این زمینه پایان یافته است.

ظریف هرچند مسئولیتی در جمهوری اسلامی ندارد ولی از جایگاه خود نزد افکار عمومی استفاده می‌کند تا در روزهای خزان رابطه با غرب، رابطه به شرق را تحت الشعاع قرار دهد.

احمد زیدآبادی، تحلیلگر سیاسی، در یادداشتی که در کانال تلگرامی خود منتشر کرده، بیانیه اخیر وزارت خارجه درباره برجام را نقد کرد و نوشت که این بیانیه پر از «باید» است و تأثیر عملی آن بسیار محدود و بیشتر نمادین است، شبیه بیانیه‌های داوطلبان ردصلاحیت‌شده در انتخابات ریاست‌جمهوری و مجلس.

سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در واکنش به بیانیه گروه ۷ درباره بازگرداندن قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت، این اقدام را غیرقانونی و ناقض حقوق بین‌الملل دانست و کشورهای اروپایی و آمریکا را عامل اصلی بحران کنونی برجام معرفی کرد.

اصغر جهانگیر در نشست خبری امروز با اشاره به ضرورت هوشیاری ملت ایران در برابر عملیات روانی دشمن، گفت: «ما در عین مقاومت در برابر دشمن، باید مراقبت کنیم کمترین اثرات روانی و اقتصادی بر مردم تحمیل شود.»

معاون امور بین‌الملل حزب موتلفه اسلامی گفت: با توجه به کاهش نیاز ایران به دلار، محدود بودن سفر مقامات به کشورهای غربی و استفاده از کانال‌های مالی جدید، تحریم‌های ناشی از اجرای اسنپ‌بک تأثیر قابل توجهی نخواهد داشت.

بحث مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های قبل از برجام، از مجامع سیاسی، اقتصادی، مطبوعاتی و محافل تخصصی فراتر رفته، در کوچه و بازار هم مورد توجه افکار عمومی است.

استفاده از رسانه‌ها برای تحریک خشم و نفرت، مانع تحلیل منطقی می‌شود و پرهیز از تصمیم‌گیری بر اساس احساسات لحظه‌ای و تمرکز بر تحلیل ریشه‌ای، کلید اجتناب از تکرار اشتباهات گذشته است.

گاهی برخی سخنان بدون توجه به عواقب مطرح می‌شود. این روزها هم عده‌ای می‌خواهند چنین القا کنند که رهبر انقلاب در مواردی تحت فشار دیگران تصمیم می‌گیرند. نتیجه چنین حرفی، خدایی نکرده، تصویر رهبری مسلوب‌الاراده است؛ تصویری نادرست و بی‌پایه.

حسام الدین آشنا درباره برجام در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: برجام نمرده‌است ؛ به قتل رسیده‌است.

سال ۹۴ روحانی در نامه‌ای به رهبری، «پایان موفقیت‌آمیز و عزتمندانه» مذاکرات را تبریک گفت. رهبری از تیم مذاکره‌کننده تشکر کرد اما همان‌جا نوشت: «باید مراقب نقض عهد طرف مقابل بود» و تأکید کرد این کشورها قابل اعتماد نیستند.

با اینکه صاحبنظران بر حل مشکلات با غرب از طریق دیپلماسی تأکید می‌کنند و اقدامات قهرآمیز را مضر می‌دانند، یک نماینده مجلس از تهیه طرح سه فوریتی خروج ایران از معاهده پیمان بین‌المللی منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان.‌پی.‌تی) و پروتکل الحاقی آن خبر داد

برجام برای ایران تنها یک توافق سیاسی نبود، بلکه آزمونی از حکمت جمعی و ظرفیت حکمرانی بود. برجام، همانند هر توافقی، نقاط قوت و ضعف داشت؛ اما معضل بنیادین اصلی در فقدان انسجام حکمرانی پس از تصمیم نهایی نهفته بود.