به گزارش سایت خبری پُرسون، پس از موفقیت ها و نوآوری های متخصصان ایرانی در زمینه احداث بزرگترین سد خاکی- رسی خاورمیانه (سد کرخه)، تولید پهپاد (نظامی- کشاورزی)، داروهای زیست فناوری، موجودات شبیه سازی شده و ده ها بلکه صدها مورد اینچنینی اکنون متخصصان ایرانی دستاورد جدیدی را این بار در بخش منابع طبیعی و محیط زیست کشور را رقم زدند.
تا چندی قبل امکان غرس راحت نهال و درختکاری در بیابان و اقلیم های سخت را نداشتیم، یا اگر مقدور بود، با زحمتی مضاعف، آبیاری های مکرر و با صرف بودجه هایی کلان همراه بود تا نهال به درختی تبدیل بشود و دستیابی به اهداف زیستی میسر گردد، اما اخیراً متخصصان و پژوهشگران ایرانی، با سالها تلاش، این معضل را برای همیشه برطرف کردند و راه برای انجام فعالیت درختکاری، جنگلکاری اقتصادی و ایجاد فضای سبز یا پوشش گیاهی حوزه های آبخیز صعب العبورکه با کمبود آب و کسری بودجه نیز روبرو هستند، هموار گردیده است.
با عملیاتی شدن طرح ملی تولید وکاشت یک میلیارد اصله درخت درکشور این معضل بیشتر نمود پیدا کرد، تاجایی که کنشگران محیط زیست، بعضاً فعالان این عرصه را زیرسؤال بردند (و البته منطقی و نقد درستی هم بود) که "غرس وکاشت نهال را خوب بلد هستیم، اما نگهداری از نهال های تازه کاشته شده را خیر".
پُرسون ضمن تبریک این توفیق بی بدیل متخصصان متعهد کشورمان برای نجات محیط زیست، در این زمینه با وحید رضا شادفر محقق و پژوهشگر عرصه منابع طبیعی کشورمان درخصوص این دستاورد نوین به گفتگو نشسته است که با هم میخوانیم:
آقای شادفر خوشحال میشویم از این دستاورد جدید و راهکارتان که موجب خوشحالی دلسوزان محیط زیست شده است، بشنویم. بفرمایید و برای ما از این توفیق بگویید؟
ضمن تشکر از شما، ابتدا لازم است، بعنوان آسیب شناسی طرح نهالکاری در کشور مقدمه ای را عرض نمایم. گذشته از انتخاب صحیح نهال (نهال بومی) که بسیار آیتم مهمی در موفقیت کاشت می باشد، در زمان غرس نهال نیز میبایست به چند مورد مهم دیگر دقت بیشتری داشته باشیم.
همه میدانیم که چهاردهه خشکسالی،تغییرات اقلیمی و خصوصاً افزایش 2 درجه ای دما در کشور موجب شده:
- فرسایش خاک، شدت یابد و با فقر شدید خاک روبرو باشیم که افزایش هزینه کاشت را بهمراه دارد.
- تغییرات اقلیمی موجب شده (با دو درجه افزایش دما) میزان تبخیر و نیز پدیده آلبیدو شدت پیدا کند که این امر نیز کاهش رطوبت نسبی و افزایش آبیاری و ... شده است.
- افزایش هزینه های کاشت را بهمراه دارد.
- از سویی بادها موجب خشک شدن رطوبت خاک و با خشک شدن خاک سطحی، سبب بروز پدیده ریزگردها می شوند، ریزگردها با اخلال در امر فتوسنتز گیاه سبب تعرق بیشتر و درنتیجه مکش شدید رطوبت ازخاک شده، با مصرف بیشتر آب توسط نهال، افزایش هزینه ها را شاهد هستیم.
- گذشته از بافت خاک، بعضاً با شوری خاک نیز مواجه ایم که حتماً باید ازقبل تمهیداتی بخرج داد. خشکی خاک، خصوصاً خاک های شنی، با ازدست دادن سریع رطوبت، مشکل نمایان می شود.
- رقابت شدید بین ریشه نهال، با علف های هرز در جذب رطوبت و مواد معدنی خاک وجود دارد.
- خشکسالی وتغییرات اقلیمی، موجب کمی بارش ها شده، مقدار اندکی آب نیز که به سختی با پراکنش نامناسب بارش ها یا آبیاری تأمین می گردد، ازطرق مختلف تبخیر و ازبین می رود.
- آنچه کمتر توجه میشود، ازدست رفتن رطوبت منطقه ریشه زایی (ریزوسفر) است، طبق تصویر از 7 طریق صورت می پذیرد که ضروری است، برای جلوگیری یا کاهش این معضل راهکاری پیش بینی می شد.(جلوگیری از تبخیر- تعرق، فرونشست عمقی، صعود موئینگی، روانآب، جریانات زیرزمینی و علف های هرز)
ریشه علفهای هرز
- اعتقادمان براین است که نباید نهال ریشه ای را ازشهر دیگر یا اقلیم دیگری، خریداری و به شهر دیگری انتقال داد که این امرحداقل 25 شوک، استرس و تنش به نهال وارد می سازد، فقط یکی از این تنش ها، برای خشک شدن نهال های ریشه ای وعدم موفقیت کاشت کافیست.
- زمان بیرون آوردن نهال ریشه ای، ازخاک نهالستان خصوصاً در زمان حمل ونقل، شاهد ریزش و ازبین رفتن میکوریزهای ارزشمند ریشه هستیم. با اولین هوا دیدگی ریشه، نهال خشک می شود.
اگر در زمان بیرون آوردن نهال ریشه ای از خاک نهالستان، مریستم انتهای ریشه قطع بشود، درختان تا آخر عمر نمی توانند، ریشه‌های رو به پایین، عمودی و عمیق بدنبال رطوبت، داخل خاک بفرستند.
- حتی در روش آبیاری، باید تجدیدنظر کنیم، روش غرقابی، این روش که تقریباً درتمام کشور رایج است، سبب اشباع خاک، بروز تنش آبی و خفگی موقت ریشه نهال می شود.
- وجود یکسری عادات که متأسفانه بعضاً کشاورزان و باغداران با تفکر اینکه آب و آبیاری بیشتر سبب رشد سریعتر نهال است، مبادرت به افزایش دفعات آبیاری و یا استفاده بی رویه از کودهای دامی می کنند و نهال از ابتدا، بقولی بدعادت شده که این امر نیز تبعات منفی دارد.
اگر اجازه بفرمایید صورت مسئله را یکبار باهم جمع بندی کنیم، نهال ریشه ای با حداقل 25 شوک، تنش و استرس، به دستمان می رسد، مریستم ریشه (زمان بیرون کشیدن نهال ازخاک نهالستان) آسیب دیده یا ازبین رفته، با وجود بیش از 39 معضل زیستی و اقلیمی (مانند تبخیر، بادها، آلبیدو، 2درجه افزایش دما -گرما، فرسایش و فقرخاک، ریزگرد وغیره) نهال را غرس می کنیم و با اولین آبیاری نهال، متوجه میشویم، از 7 طریق رطوبت از منطقه ریشه زایی بسرعت از دست میرود (تنش خشکی) توقع داریم نهال با این شرایط، با تنش و کمبود رطوبت، درمقابل خشکی، آفات و علف هرز مقاومت کند، سبز بماند، رشد کند وچندسال بعد میوه نیز بما بدهد!
طبق تجربه، در این شرایط اگر نهال خشک نشود، قطعاً با نهالی کم بنیه ونزدیک به آفت، روبرو هستیم که نیازمند حداقل دوسال زمان است، تاخود را با اقلیم، آب وخاک مکان جدید (درمقایسه با نهالستان) دراقلیم دیگری که به اوتحمیل کرده ایم، سازگار کند! البته این نهال دراین شرایط، حتی اگر خود را به سختی آدابته وسازگار نماید، اما دیگر از آن اصالت اولیه برخوردار نخواهد بود و لذا باید تمهیداتی اندیشیده می شد.
با این شرایط اقلیمی پس چه گونه درختی مناسب تر است؟
گردو، بادام، کنار یا سنجد، زیتون یا پسته، همه از خلقت های خوب خداوند هستند که نمی توانم یکی را برتر و بهتر از دیگری بنامم، اما در مقام مقایسه، مثلاً مقاومت دربرابر شرایط سخت اقلیمی، باتوجه به کم آبی و کاهش بارندگی ها، فقرخاک و ازهمه مهمتر باتوجه به اهداف طرح و کسری بودجه شخصاً سنجد را پیشنهاد میدهم.
چرا سنجد؟
واقعیت اینکه در گزارش FAO سال 2016 آمده بود: "تغییرات اقلیمی و افزایش دما، برعملکرد محصول و قیمت مواد غذایی تأثیر گذاشته، بنابراین با استفاده از ارقام محصولاتی که دربرابر گرما وخشکی مقاوم بوده و داری شاخص کارآیی نیتروژن (در باروری خاک) باشند، می‌توان به افزایش بهره‌وری و بهبود افزایش درآمد کشاورزان، دامداران و روستاییان کمک کرد." این گزارش حجت را تمام و راه را نشان داده است.
الف) سنجد گونه ای اکتینوریزال است (جذب نیتروژن هوا) و با تثبیت ازت خاک، به راحتی خاک های فقیر را تحمل و ازخاک، حفاظت و به مرور زمان سبب احیای خاک می گردد. (حجم هوای زمین = 78 % نیتروژن + 22 % اکسیژن وسایر گازها) درختان سنجد از معدود درختانی هستند که قادر به انجام تثبیت ازت خاک می باشند.
ب) همزیستی باکتری فرانکیا با ریشه درختان سنجد، سبب بهبود در روند تثبیت ازت خاک می شود.
ج) فعالیت باکتری سودوموناس، خصوصاً سویه خاصی از آن که با ریشه سنجد همزیست است.
اینکه درختان سنجــد، از طرف مرکز غذا و مولکول های زیستی دانشگاه ملی تایوان، بعنوان یک کود بیولوژیک، عامل فعال زیست محیطی و بسیار مؤثر معرفی شده است، دلایل علمی بسیاری دارد.
د) سنجد گونه ای مثمره، سریع الرشد و زود بازده است.
ذ) مقاوم به شوری و فقرخاک.
ر) سنجد میتواند با ایجاد همزیستی باسایر گونه ها مانند گردو، بادام، زیتون وخصوصاً پسته نقش آفرین باشد.
ز) موفقیت درجنگلکاری ها و درختکاری ها و... با تکیه بر خصوصیات بوتانیکی و خارق العاده سنجد
اول: جذب رطوبت از جو توسط خارهای موجود و دیگر اندام های هوایی.
دوم: جذب نیتروژن از جو توسط اندام های هوایی، برگ سنجد.
سوم: جذب رطوبت خاک، توسط ریشه های عمیق و منشعب.
آقای شادفر به معضلات زیستی و طرق ازبین رفتن رطوبت ریزوسفر بعنوان آسیب شناسی کاشت نهال اشاره کردید، گونه انتخابی خودتون را با دلایل علمی پیشنهاد دادید، لطفا درخصوص راهکار و دستاورد جدید نیز صحبت بفرمایید؟
شرکت گلفام دشت، با پشتوانه 32 سال تلاش، با ارائه 10 راهکار ذیل، مشکل کم آبی و معضلات زیستی را مهار وبرای اولین مرتبه درکشور با طراحی وتولید گلدان های مینیاتوری، محیط کنترل شده کاشت و بهره گیری از باکتریهای ریزوسفری و ترکیب با خاک گلدانها (کنترل پاتوژنهای ریشه، حذف عوامل بیماریزا و تحریک ژنهای دفاعی گیاه) موفق گردید، تولید و غرس نهال وخصوصاً مهمترین بخش، یعنی نگهداری از نهال تازه غرس شده را امکانپذیر نماید.
با ابداع گلدان های کاملاً ارگانیک موفق شدیم، بیش از 39 معضل زیستی و اقلیمی ( ازجمله تبخیر، باد، آلبیدو، افزایش دو درجه ای دما، فرسایش و فقرخاک، ریزگرد وغیره) را کنترل و حداقل 25 شوک و استرس به نهال را حذف نماییم.
ازطرفی با طراحی گلدان های مینیاتوری و (کنترل محیط ریشه زایی) موفق شدیم ازدست رفتن رطوبت، منطقه ریشه زایی از 7 طریق (تبخیر- تعرق، فرونشست عمقی، صعود موئینگی، روانآب، جریانات زیرزمینی و علف های هرز) را بطرز چشمگیری کاهش و حذف کنیم.
طبق تجربه هزاره نیاکان، اگر از ابتدا جابجایی نهال صورت نگیرد و بذر یا قلمه پایه مادری از روز اول، مستقیماً در چاله اصلی کاشته شوند، نونهال ها مقاومت خیره کننده وغیرقابل تصوری نسبت به آفات، بی آبی و خشکی از خود نشان می دهند، تاجایی که می شود بسیاری از درختان، ازجمله درختان سنجد را بصورت دیم کاشت.
شرکت گلفام دشت، بمنظور موفقیت در نهالکاری ها، خصوصاً در عرصه های بزرگ، برای هریک از مشکلات و چالش های زیستی، برنامه ریزی نموده و با موفقیت تمهیدات ذیل را به انجام رسانده است.
- انتخاب صحیح گونه اکتینوریزال، مثمر و اقتصادی سنجد
- احداث بادشکن، قبل ازهرگونه فعالیت وسرمایه گذاری
- طراحی نوین گلدان های مینیاتوری ارگانیک (کنترل منطقه ریشه زایی)
- بومی سازی واترباکسها با هدف کنترل رطوبت (کاهش معضلات اقلیمی)
- استحصال رطوبت از جو با هدف تأمین آب و رطوبت (با شناسایی مناطق خاصی از کشور)
- تولید نهال سنجد گلدانی ارزانقیمت در منطقه اجرای طرح (مناطق بیابانی و اقالیم سخت)
- تولید و کاشت همزمان نهال (بمنظور کاهش هزینه ها و کاهش ریسک)
- بهره گیری از طراحی و جانمایی نوین"مجتمع های دایره ای شکل نواری آیرودینامیک"
- ایده نوین عدم گسترش تاج پوشش نهال سنجد در طرح های منابع طبیعی و زیست محیطی.
- ایده نوین، عدم اجرای طرح نهالکاری در مرکز و کانون بحران (ازشعاع 2 کیلومتری)
- و نهایتاً استحصال آب باران.
درخصوص استحصال و جذب رطوبت از جو نیز کمی برایمان توضیح دهید؟
در راستای استحصال آب باران (که قبلاً طی طرح های متعددی در کشور بدان پرداخته شده و ما نیز بشدت به آن اعتقاد داریم) موضوع دیگری وجود دارد، بنام استحصال رطوبت از جو. شرکت گلفام دشت، در استحصال و جذب رطوبت از جو نیز با کمک درختان سنجد، به موفقیت هایی دست پیدا کرده است.
این بخش از پروژه با انجام جانمایی نوین درختان وبهره گیری از مجتمع های دایره ای شکل نواری آیرودینامیک" عملیاتی می گردد.
مناسب برای عرصه های بزرگ، درختکاری هایی با تیراژ هزاران اصله و به روشکلنی (رطوبت، بینابین درختان مهار می گردد) سپس مرحله جذب و البته بدون نیاز به هیچ سازه و زیرساختی، درختان خصوصاً درختان سنجد از آن بهره می برند.
طبق محاسبات و با وجود 100هزار درخت، در مناطق تپه ماهور و شیبدار (رطوبت نسبی و ارتفاع تعریف شده) می‌توان روزانه رطوبت قابل توجهی را جذب کرد.
اگر فقط موفق به جذب 25 % از این میزان رطوبت، یعنی یک چهارم مازاد برنیاز بشویم، حدود ده ها مترمکعب (درسال) جذب و نفوذ خواهیم داشت. طبق تجربه و بدلایل علمی و خصوصیات بوتانیکی، درختان سنجد درجذب رطوبت هوا، عملکرد بهتری دارند.
خار درختان سنجد
نقش حیاتی خار درختان سنجد:
خار و پرز پشت برگ درختان سنجد، علاوه برحفاظت از درختان، بخار آب موجود در هوا را جذب، بخار متراکم شده، با کمک پوست کوتیکولی شاخه های جوان، به چند طریق مهار وجذب می نمایند.
می دانیدکه هوای گرم رطوبت بیشتری دارد، حتی زمانی که باران نباریده باشد، شب وسحرگاهان هنگام تشکیل شبنم، خار درختان سنجد آماده و منتظرند، تا این منبع غنی رطوبت را از هوا جذب کنند. مانند درختان کاکتوس.
نقش مهم و کمتر مطرح شده خار درختان سنجد، در محافظت از قسمت‌های رشدکننده گیاه (مریستم) در برابر تغییرات شدید دما می باشد.
کارشناسان چینی از 50 سال قبل، یکی از راهکارهای مبارزه با بیابانزایی را علاوه بر احداث بادشکن، توسعه کاشت گونه مقاوم سنجد و البته با تولید نهال سنجد می دانند و موفق به آباد نمودن بیابان ها شدند.
چندی قبل نیز پروفسور چاپمن دانشگاه لیدز در گزارش ضرورت احداث بادشکن عنوان کردند "بمنظور کاهش خسارات ناشی از تغییرات اقلیمی، احداث و توسعه بادشکن ها اجتناب ناپذیر است".
به عنوان آخرین سوال بفرمایید گام بعدی شما چیست و چه توقعی از دولت، دستگاه ها و ادارات دارید؟
بعنوان اولین اقدام، ارائه طرح به معاونت علمی فنآوری ریاست جمهوری، جهت ثبت گلدان های ارگانیک، بعنوان طرحی دانش بنیان است، تنها تقاضای ما از دولت چهاردهم و از دکتر پزشکیان، رئیس جمهور محترم، حمایت از اینگونه طرح هاست.
خبرنگار پُرسون: از شما ممنون که وقت تان را با وجود مشغله های پایان سال به ما دادید و امیدوارم ابتکار و ابداع شما مورد توجه مسئولین کشور خصوصا متولیان منابع طبیعی کشورماندقرار گیرد و پایانی بر چالش های زیست محیطی و منابع مظلوم طبیعی کشورمان شود.
منبع: پُرسون
