در گاهشماری زرتشتی، هر روز از ماه نامی ویژه دارد که بسیاری از آن‌ها برگرفته از امشاسپندان یا ایزدان هستند. روز پنجم هر ماه به نام سپندارمذ (اسفندارمد) نامگذاری شده است؛ یکی از امشاسپندان که حافظ زمین، نماد بردباری، عشق، فروتنی و مهرورزی است.
بر همین اساس، ایرانیان باستان در روز پنجم از ماه اسفند، جشنی به نام سپندارمذگان برگزار می‌کردند؛ جشنی که به احترام زمین، زنان و عشق برپا می‌شد. این روز در فرهنگ ایران باستان به عنوان روز گرامیداشت زنان و مهرورزی شناخته می‌شد و شباهت زیادی به مفهوم مدرن روز ولنتاین دارد، اما با پیشینه‌ای کهن و ریشه‌های اسطوره‌ای عمیق‌تر.
سپندارمذگان، روزی برای عشق، مهربانی و پاسداشت زنان، فرصتی است تا نگاهی دوباره به سنت‌های زیبای ایرانیان در گرامیداشت مهر و دوستی داشته باشیم. در ادامه این مطلب از تاریخ سفری خواهیم داشت به مفاهیم سپندارمذگان، ریشه های تاریخی اش و آنچه باید در این روز برای ابراز عشق انجام دهیم.
سپندارمذگان چه روزی است؟
همواره وقتی از روز ولنتاین عبور می کنیم و زمزمه های جشن باستانی سپندارمذگان را می شنویم میان 29 بهمن و 5 اسفند گیر می افتیم. در کدام یک از این دو روز باید جشن سپندارمذگان را برگزار کنیم؟
بر اساس گاهشماری زرتشتی، سال دارای 365 روز و شامل 12 ماه 30 روزه بوده است. در این تقویم، هر روز نامی مشخص داشته و روز پنجم هر ماه به نام سپندارمذ (اسفندارمد) نامگذاری شده بود. به همین دلیل، جشن سپندارمذگان در روز پنجم از ماه اسفند برگزار می‌شد.
اما پس از تغییر گاهشماری در دوران اسلامی و جایگزینی تقویم قمری، این سنت‌ها دچار تغییر و فراموشی شدند. با احیای دوباره تقویم خورشیدی در ایران، تعیین دقیق روز جشن سپندارمذگان مورد بحث قرار گرفت. برخی پژوهشگران معتقدند که این جشن در تقویم امروزی ایران باید به 29 بهمن منتقل شود، زیرا در گذشته، گاهشماری زرتشتی بدون در نظر گرفتن کبیسه‌ها محاسبه می‌شد و با گذر زمان، این روز از جای اصلی خود جابه‌جا شده است.
بنابراین، جشن سپندارمذگان در تقویم زرتشتی برابر با پنجم اسفند و در محاسبات امروزی تقریباً با 29 بهمن مطابقت دارد و به عنوان روز گرامیداشت عشق و زنان در فرهنگ ایرانی شناخته می‌شود.
تاریخچه جشن سپندارمذگان
جشن سپندارمذگان از نام سپندارمذ، یکی از امشاسپندان در آیین زرتشتی برگرفته شده است. سپندارمذ دختر اهورامزدا، خداوند بزرگ در دین زرتشتی است و نماد زمین به شمار می‌رود. او در میان امشاسپندان جایگاه ویژه‌ای دارد و به عنوان پاسبان زمین، نگهدارنده تمامی موجودات زنده و منابع طبیعی شناخته می‌شود.
ویژگی‌های بارز سپندارمذ همچون فروتنی، بردباری، فداکاری و پرهیزگاری او را به عنوان نماد زمین و مادر طبیعت معرفی کرده است. سپندارمذ به عنوان دختر اهورامزدا در اساطیر ایرانی نقش برجسته‌ای ایفا می‌کند و زمین را همچون مادری مهربان و دلسوز می‌داند که همه موجودات را در آغوش خود می‌پروراند و به آنان زندگی می‌بخشد.
در تقویم ایرانیان باستان، هر روز از ماه‌های سال به نام یکی از امشاسپندان و ویژگی‌های خاص آن‌ها نامگذاری شده است. روز پنجم از ماه اسفند، که در گاه‌شمار زرتشتی به نام سپندارمذ شناخته می‌شود، به عنوان جشن سپندارمذگان برگزار می‌شد.
این روز به ویژه به پاس عشق پاک، فروتنی، احترام به زنان و زمین اختصاص داشت. ایرانیان باستان در این روز برای نشان دادن مهر و احترام خود به زنان و مادران، هدایای مختلفی تقدیم می‌کردند و در واقع، این جشن علاوه بر اینکه به عشق میان افراد اختصاص داشت، نمایانگر ارتباط انسان با طبیعت و وظیفه‌اش در مراقبت از آن بود.
سپندارمذگان نه تنها جشن عشق رمانتیک بود بلکه نمادی از احترام به زنان، گفتگوی سازنده و فداکاری در روابط انسانی و همچنین ارتباط عمیق انسان‌ها با طبیعت محسوب می‌شد.
در این روز، باروری زمین، زایش زندگی و محبت بی‌پایان زمین به انسان‌ها جشن گرفته می‌شد و یادآوری می‌شد که زمین به عنوان یک مادر، تمامی موجودات را بدون توقع به خود جذب می‌کند و از آنان مراقبت می‌کند.
سپندارمذگان به نوعی به عنوان ریشه‌ای از جشن‌های امروزی ولنتاین شناخته می‌شود، اما با معنای عمیق‌تر و پرمحتواتر که بر اساس عشق به طبیعت، فداکاری و احترام متقابل شکل گرفته است. این جشن باستانی نشان‌دهنده پیچیدگی و عمق فرهنگی است که در روابط انسانی و طبیعی در ایران باستان وجود داشت.
هدیه دادن در جشن سپندارمذگان
ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه درباره جشن اسفندگان می‌نویسد: «سپندارمذ ماه، روز پنجم آن روز اسفندارمذ است. به همین دلیل نام این ماه به سپندارمذ اختصاص دارد که به معنی دشواری برای زمین و محافظت از زنان درستکار و خردمند است.» در دوران گذشته، در این روز به ویژه به زنان هدیه داده می‌شد. این رسم در مناطق مختلف مانند اصفهان و ری و سایر سرزمین‌ها در دوران بیرونی باقی مانده بود.
جشن سپندارمذگان که به نام « اسفندارمذ» یا «سپندارمذ» نیز نامیده می‌شود، در واقع به معنی «آغاز رستگاری و شکوفایی» است و از آنجا که سپندارمذ نمادی از زنانگی، محبت، بردباری و پرهیزکاری در عالم معنوی است، این روز به طور خاص در ایران باستان به زنان اختصاص داشت.
طبق روایت‌ها، در این روز مردان به زنان هدیه می‌دادند و زنان در این جشن به نوعی تسلط و برتری نسبت به مردان داشتند. در واقع، این مراسم به عنوان جشنی برای بزرگداشت مقام و موقعیت زنان در جامعه‌ی آن دوران بوده و در متون مختلفی همچون «نشروزنامه» به آن اشاره شده است که روز پنجم ماه دوازدهم به زنان اختصاص دارد و در آن روز مردان به زنان هدایا می‌دهند.
در واقع، جشن سپندارمذگان نه تنها به بزرگداشت مقام زنان در جامعه زرتشتی اشاره دارد، بلکه نمادی از ارزش‌های معنوی و انسانی چون محبت، فداکاری و پرهیز از گناه است که در شخصیت سپندارمذ تجلی یافته‌اند.
همچنین این جشن، با عنوان «جشن برزیگران» نیز شناخته می‌شود که در آن رسم بر این بوده که زنان بر مردان تسلط یافته و مردان موظف بودند که به زنان هدایای مختلفی تقدیم کنند. این سنت در مناطقی همچون اصفهان و ری با شدت برگزار می‌شد و در برخی منابع، این جشن به عنوان معادل روز زن در ایران باستان یاد شده است.
این رویکرد به هدیه دادن از سوی مردان به زنان در جشن سپندارمذگان، از نگاه اجتماعی و فرهنگی آن دوران به مثابه ارادت و احترام به جایگاه زنان در خانواده و جامعه بود.
به‌طور کلی، سپندارمذگان نه تنها یک روز برای تکریم زنان به شمار می‌آمد، بلکه فرصتی بود برای تجلیل از ارزش‌های انسانی چون محبت، بردباری، و تعاون که در جامعه‌ای متکی بر اصول زرتشتی ریشه‌دار بودند.
بهترین هدیه در جشن سپندارمذگان
در جشن سپندارمذگان، که به ویژه به زنان اختصاص دارد و به عنوان روز عشق و محبت در فرهنگ ایرانی شناخته می‌شود، هدیه دادن نشانه‌ای از احترام، عشق و قدردانی است. برای انتخاب بهترین هدیه، می‌توانید به مواردی توجه کنید که هم نمادین باشند و هم ارزش احساسی و معنوی داشته باشند. در اینجا برخی از پیشنهادات برای هدیه دادن در جشن سپندارمذگان آورده شده است:
- گل‌های طبیعی: گل‌ها به طور کلی نماد زیبایی، عشق و محبت هستند. گل‌های رنگارنگ مانند رز، لاله یا ارکیده می‌توانند هدیه‌ای زیبا و با معنا باشند.
- شمع‌های معطر: شمع‌های معطر با رایحه‌های آرامش‌بخش و دلنشین مانند اسطوخودوس، گل یاس یا وانیل می‌توانند فضایی رمانتیک و معنوی به جشن شما ببخشند.
- جواهرات با سنگ‌های طبیعی: جواهرات مانند گردنبند، دستبند یا گوشواره با سنگ‌های قیمتی و معنوی مانند عقیق، فیروزه یا کوارتز می‌توانند نماد عشق و حمایت باشند.
- کتاب‌های عاشقانه یا معنوی: اگر عشقتان اهل خواندن است، یک کتاب زیبا از نویسندگان عاشقانه یا حتی کتاب‌های معنوی و خودیاری می‌تواند هدیه‌ای دلنشین و تاثیرگذار باشد.
- هدیه‌های دست‌ساز: هدیه‌های دست‌ساز مانند نقاشی، مجسمه یا صنایع دستی ایرانی می‌توانند معنای عمیق‌تری داشته باشند و نشان‌دهنده تفکر و علاقه شما باشند.
- پکیج‌های اسپا یا مراقبت از خود: پکیج‌های مراقبت از پوست و بدن مانند لوسیون، روغن‌های معطر یا ماسک‌های صورت می‌توانند نشان‌دهنده توجه شما به رفاه و راحتی عشق شما باشند.
- چشم‌انداز شخصی: هدیه‌ای که با توجه به علایق شخصی او انتخاب شده باشد، مانند لوازم جانبی هنری، وسایل ورزشی یا ابزارهایی که به فعالیت‌های مورد علاقه او مرتبط است.
- شام رمانتیک یا پیک‌نیک در فضای باز: ایجاد یک لحظه خاص با شام یا پیک‌نیک رمانتیک در محیطی زیبا، می‌تواند تجربه‌ای بی‌نظیر و یادگاری ماندگار باشد.
- یک تجربه مشترک: تجربه‌های مشترک مانند رفتن به سینما، تئاتر، کنسرت یا حتی یک سفر کوتاه‌مدت، می‌تواند در کنار هدیه‌های مادی، خاطره‌انگیزترین بخش جشن سپندارمذگان باشد.
- یک یادداشت عاشقانه یا نامه دست‌نویس: هیچ چیزی به اندازه یک نامه عاشقانه و شخصی نمی‌تواند محبت شما را منتقل کند. یک پیام صمیمی و از صمیم قلب می‌تواند هدیه‌ای بسیار گرانبها و معنوی باشد.
