به گزارش سایت خبری پرسون، وقتی در غروب آفتاب روی ساحل شیب‌دار دریاچۀ تانگانیکا بایستید قایق ماهی‌گیرانی را می‌بینید که عازم سفر ماهیگیری می‌شوند و بلافاصله سکوت و پایداری عظمت آب در ذهن‌تان نقش می‌بندد.
وسعت این دریاچه که در شاخۀ غربی درۀ کافتی بزرگ آفریقا واقع است میان چهار کشور تقسیم شده است: تانزانیا، جمهوری دموکراتیک کنگو، بوروندی و زامبیا.
به گفتۀ کارشناسان، قدمت دریاچۀ تانگانیکا به 10 میلیون سال قبل باز می‌گردد. تانگانیکا دومین دریاچۀ آب شیرین جهان با طول 670 کیلومتر و عرض 50 کیلومتر است. همچنین پس از دریاچۀ بایکال، دومین دریاچۀ عمیق جهان شناخته می‌شود. قدمت این دریاچه فرصت پدیدار شدن صدها گونۀ نادر ماهی و بی‌مهرگان را فراهم کرده است؛ موجودات زنده‌ای که در دریاچه‌های جهان منحصربه‌فرد هستند.
زندگی روزانه میلیون‌ها انسان بر غنای این دریاچه استوار شده است. با اینکه مخزن تنوع زیستی، غذایی و فعالیت‌های اقتصادی تانگانیکا نظیر ندارد اما این دریاچه روزبه‌روز دست‌خوش تغییر است و آینده‌ای پرمخاطره برای آن دور از انتظار نیست.
در سال 2017 دریاچۀ تانگانیکا را "دریاچۀ در معرض نابودی سال" نامیدند. فعالیت‌های انسانی، که در قالب تغییرات آب‌وهوایی، جنگل‌زدایی، صید بی‌رویه، کشف و استثمار نفت روی می‌دهد، این نابودی را رقم زده است.
دانشمندان از اواخر دهۀ 1980 مطالعات خود را روی این دریاچه آغاز کردند. در پی این تحقیقات، در علائم قابل توجه و نگران‌کننده، رد پای فعالیت‌های انسانی را مشاهده کردند. اما این کشف آن‌ها زمانی اتفاق افتاد که توجه جهان بر دریاچه‌های بزرگ دیگر آفریقا، متمرکز شده بود؛ بخصوص دریاچۀ ویکتوریا که شواهد تاثیر شگرف معرفی ماهی بیگانه‌ای به نام Nile Perch در آن ظاهر شده بود.
مشکل تانگانیکا به علل دیگری مربوط می‌شود. خوشبختانه گونۀ آبزی بیگانه‌ای تا به حال به این دریاچه معرفی نشده است. در عوض شواهد نشان می‌دهد مجاور پستی و بلندی‌های دریاچه، تعداد موجودات آبزی بومی رو به کاهش است. انسان‌ها گیاهان این منطقه را قطع کرده‌اند و از آن‌ها برای زمین‌های کشاورزی یا توسعۀ شهری در مراکز رو به رشد حواشی دریاچه استفاده می‌کنند.
این فعالیت به افزایش سریع مقدار خاک روان (خاکی که مقاومت و سختی‌اش را به طور کامل از دست داده است) و گِلی که به دریاچه می‌ریزد منجر می‌شود و این خاک و گِل کف دریاچه را می‌پوشانند.
صدها گونۀ جاندار در عمقی که نور خورشید به آن می‌رسد راه را بر پهنای تاریک آب که دچار نبود اکسیژن است و در نتیجه جانداری در آن‌جا زندگی نمی‌کند، می‌بندند.
این نوار باریک، که در عمقی قرار دارد که نور خورشید به آن می‌رسد و دارای تنوع زیستی خارق‌العاده است، در مهم‌ترین نقطه قرار دارد. رسوب‌هایی که حاصل فرسایش است به دریاچه ریخته می‌شوند و روی این نوار تاثیر می‌گذارند.
محققان شروع به پژوهش مکان‌هایی کرده‌اند که این تاثیر در آن‌جا احساس می‌شود. آن‌ها با تحقیق بر فسیل‌های حیوانات بومی سعی در یافتن نخستین باری که این تاثیر احساس شده، داشته‌اند. طبق یافته‌های آن‌ها مناطق پرجمعیت گوناگونیِ زیستی خود را 150 سال پیش از دست داده‌اند.
رسوب‌سازی بیش از حد یکی از مشکلات این دریاچه است. فشار ماهیگیری و تغییرات آب‌وهوایی نیز بر این دریاچه تاثیرگذار است. ماهیگیری گسترده برای صید ساردین‌های کوچک دریاچه در دهۀ 1950 آغاز و به سرعت به صنعتی مهم بدل شد.
این ماهیگیران هر ساله تا 200 هزار تن ماهی صید می‌کنند و مقادیر بسیار زیادی از میانگین سهم پروتئین حیوانی نواحی اطراف دریاچه را تامین می‌کنند.
در سال‌های اخیر محصول ماهیگیری به شدت کاهش یافته است. قسمتی از آن به علت رشد شیلات ناپایدار است و هجوم مهاجران فراری از درگیری‌های رواندا، بوروندی و کنگو در دهۀ 1990 این وضع را تشدید کرده است.
دانشمندان در اوایل دهۀ 2000 به مستندسازی گرم شدن سریع سطح آب دریاچۀ تانگانیکا پرداختند. به دلیل تغییرات آب‌وهوایی مرتبط با افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای، سطح آب گرم‌تر شده است. این گرم شدن عواقبی جدی بر اکوسیستم شکنندۀ دریاچه دارد.
آب گرم دریاچه نسبتا سبک است و سعی در ترکیب شدن با آب لایه‌های زیرین دریاچه دارد. این امر سبب می‌شود حوضه‌های وسیع مواد مغذی نتوانند توسط امواج به سطح بازگردند. بنابراین رشد پلانکتون‌ها را که بسیاری از ماهی‌ها از آن‌ها تغذیه می‌کنند، کاهش می‌دهد.
دانشمندان قادرند این کاهش جمعیت ماهی‌ها را که پیش از آغاز شیلات تجاری در دهۀ 1950 رخ داد، نشان دهند؛ به این معنی که تغییرات آب‌وهوایی و گرم شدن دریاچه دلیلی بر افت بلندمدت صنعت ماهیگیری است.
متاسفانه با تداوم گرم شدن این منطقه، وارونه کردن این روند غیرمحتمل است. یکی از عواقب مرتبط با کاهش ترکیب آب در دریاچه، کم شدن تغییر مقدار آب‌های اکسیژن‌دار به آب‌های فاقد اکسیژن در کف دریاچه است. بدین معنا که حلقۀ اکسیژن‌دار کمتری وجود دارد بنابراین وسعت منطقه‌ای را که تنوع زیستی بیشتری دارد، تقلیل می‌دهد.
دانشمندان و مسئولان دریاچۀ تانگانیکا که به اندازۀ کافی با مشکلات روبرو هستند به تازگی باید با مشکلی جدید دست‌وپنجه نرم کنند: استخراج نفت و گاز. میلیون‌ها پلانکتون به واسطۀ هیدروکربن‌های تولیدشده از استخراج می‌میرند و در کف دریاچه جای می‌گیرند.
عواقب استخراج نفت و گاز هنوز به درستی شناسایی نشده‌اند اما شواهد اخیر از نشت فاجعه‌بار نفت، برای مثال در دلتای رودخانۀ نیجر، بر نیاز شدید به مطالعۀ دقیق و طرح‌ریزی زیست‌محیطی، پیش از پیشرفت استخراج در دریاچۀ شکنندۀ تانگانیکا تاکید می‌کند.
در دریاچۀ زیبای تانگانیکا، غنای بیولوژیکی و اقتصادی‌‌یی که 10 میلیون سال تکامل آن را شکل داده، در مخاطره است.
منبع: عصر ایران
