معضلات اصلی در مدیریت بحران آتش در کشور

به گزارش سایت خبری پرسون، آتش سوزی پالایشگاه نفت تهران وآتش سوزی در کارخانه بهنوش، سوالات اساسی را ایجاد کرد. سوالاتی که از قبل وجود داشته و با بالا رفتن تجربه در مهار آتش سوزی های عظیم اعم از شهری و حاشیه شهری، توجه و بررسی در نکات ارزشمندی را در سطح کلان مسئولیتی، پررنگ نموده است. در این گزارش دکتر علی بیت الهی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بررسی سانحه پالایشگاه نفت تهران، به برخی از سوالات اساسی در این گونه سوانح، پاسخ می دهد:

وقوع سانحه در پالایشگاه نفت تهران، مسلما علاوه بر دقت فراوان در رعابت پروتکل های HSE که در مجموعه های وابسته به وزارت نفت بطور جدی رعایت می شود، مستلزم نوسازی و استفاده از تجهیزات روز و مدرن است. در هر حال این سانحه که علاوه بر زیان های اقتصادی، آثار زیانبار زیست محیطی قابل ملاحظه ای نیز در بر داشته است، رخ داده است،

محدوده پالایشگاه تهران در جنوب کلانشهر تهران و خارج از مناطق شهری واقع گردیده است. این مجموعه همراه با صنایع وابسته مانند مخزن سوخت ری و سایر تاسیسات وابسته در سایتی به گستره تقریبی 3*2 کیلومتر یکی از مهمترین سایت های صنعتی برون شهری تهران بوده و کلیدی ترین نقش را در تامین سوخت مورد نیاز تهران داراست. ارتفاع نقطه مرکزی سایت پالایشگاه حدود 1020 متر از سطح دریا بوده و با توجه به تیپ مورفولوژیکی تهران، شیب زمین از سوی شهر به این گستره متمایل است. در محدوده مرکز شهر(امتداد از میدان آزادی تا انقلاب و امام حسین) ارتفاع شهر تهران حدود 1200 متر ودر ضلع شمالی ارتفاع سایت شهری به مراتب بالاتر است. به عنوان مثال ارتفاع سایت مخزن سوخت شهران، که سوخت آن از مجموعه های مخازن جنوب تهران تامین می گردد، حدود 1600 متر است.

سوال؟

نزدیکترین منطقه شهری به سایت پالایشگاه، منطقه 20 است. منطقه قدیمی شهرری واقع در منطقه 20 جنوبی‌ترین محله شهری در مناطق شهرداری تهران است که سابقه و قدمت آن به بیش از 6000 سال برمی گردد. جمعیت ساکن در این منطقه بر اساس آمار 1395 مرکز آمار، 367،600 نفر و مساحت آن 2358 هکتار و تراکم جمعیتی آن 156 نفر در هکتار است( سالنامه آماری مرکز فاوای شهرداری تهران).

فاصله جنوبی ترین نقطه منطقه 20 از شمالی ترین محدوده سایت پالایشگاه تهران حدود 2 کیلومتر و از مرکز سایت پالایشگاه حدود 3800 متر است. همانطور که از شکل 3 بر می آید، مجموعه پالایشگاه و مخازن سوختی جنوب تهران، خارج از محدوده شهری واقع اند.

سوالی که در این نوشتار قصد طرح آن بود، اینست که آیا خدمات سازمان آتش نشانی شهرداری تهران و بطور کلی سازمان های آتش نشانی همه شهرداری ها، شامل محدوده های خارج از شهری نیز می شود؟

آیا ضوابط و مقررات خاصی در این زمینه وجود دارد؟ بعنوان مثال اگر آتش در محدوده کمی دورتر از جنوب تهران بود، کدام سازمان متولی اطفاء حریق بود؟

در محدوده های برون شهری، اساسا، مهار آتش بر عهده کدام نهاد است؟ آتش سوزی در اتوبان ها، آتش سوزی در قطار، مجموعه های بزرگ بین راهی، تاسیسات و صنایع بزرگ و ....

هرچند که طرح این قبیل سوال ها نباید حمل بر عدم همکاری های بین سازمانی تلقی گردد، اما واضح است که امکانات و تجهیزات سازمان ها متناسب با حوزه مسئولیت و وسعت کار آنها است. تخصیص منابع بر این سازمان ها نیز در چهارچوب همین مسئولیت ها و حوزه های کاری صورت می گیرد.

*پیشنهادات

نظر به رخداد روزافزون حوادت آتش سوزی در کشور به جهت توسعه صنایع، شبکه گازرسانی، توسعه مناطق شهری و روستائی و سامانه های حمل و نقلی، زیرساخت ها و شریان های حیاتی، که بروز خشکسالی ها و افزایش دمای هوا نیز بر میزان و شدت آن مسلما خواهد افزود، ضرورت دارد که به مدیریت بحران آتش توجه جدی شود. بر اساس گزارش و تقسیم بندی انجمن بین‌المللی آتش‌نشانی و خدمات نجات (CTIF) و مرکز پژوهشی آن( CFS ) ، در سال 2016 کشور ایران بر اساس میزان آتش سوزی در گروه 3 از 6 گروه تقسیم بندی قرار گرفته است، این تقسیم بندی که برپایه آمار 2010 تا 2014 بوده بقرار زیر گزارش شده است:

گروه1- بین ۶۰۰هزار تا یک میلیون و ۵۰۰هزار حادثه آتش‌سوزی. در این گروه فقط نام کشور آمریکا درج شده است.

گروه2- ۱۰۰هزار تا ۶۰۰ هزار رخداد حریق در این گروه رخ داده است که شامل 13 کشور های بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و ... می باشد.

گروه3- بین ۲۰هزار تا ۱۰۰هزار حادثه آتش‌سوزی. کشور ایران همراه با 21 کشور دیگر دراین گروه قرار دارد.

گروه4- بین ۱۰هزار تا ۲۰هزار حادثه آتش‌سوزی

گروه5- بین ۵ هزار تا ۱۰هزار حادثه حریق

گروه6- تا ۵ هزار مورد آتش سوزی و شامل 150 کشور می باشد.

با توجه به قرار گیری کشور ایران در زمره کشورهای با تعداد رخدادهای آتش سوزی قابل ملاحظه(آمار CFS)، ضرورت توجه به ساختار سازی متناسب با حجم و تعداد حوادث آتش سوزی ها در کشور، اعم از آتش سوزی های صنعتی، ساختمانی، ترانسپورت، جنگل ها و مراتع و ... بطور ویژه ای یکی از اولویت های اصلی کشور است و باید در این خصوص تدبیر پایه ای صورت پذیرد. در این رابطه پیشنهادات زیر به ترتیب اولویت بر اساس دیدگاه نگارنده در حوزه مدیریت ریسک و بحران آتش سوزی قابل بررسی است:

پیشنهاد اول: توسعه حوزه کاری و مسئولیتی سازمان های موجود آتش نشانی های شهرداری ها به گستره های شهرستانی و استانی با حمایت و پشتیبانی پرسنلی، مالی و تجهیزاتی دولت از سازمان آتش نشانی ها(بطور مستقیم و خاص)

پیشنهاد دوم: تاسیس سازمان مستقل حوادث اضطراری کشور( شامل آتش نشانی و سایرحوادث و سوانح اضطراری مانند تصادفات بین جاده ای و ...) و تجمیع فعالیت ها و مسئولیت های سازمان آتش نشانی و امداد و نجات و اورژانس در آن با حمایت و پشتیبانی مضاعف دولتی

پیشنهاد سوم: واگذاری مسئولیت اطفاء حریق برون شهری (غیر از آتش سوزی در جنگل ها، مراتع و مزارع و باغات) به سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر با رعایت ضوابط وقوانین و حمایت و پشتیبانی پرسنلی و تجهیزاتی دولت از این سازمان

پیشنهاد چهارم: ارتقاء سطح همکاری های فیمابین آتش نشانی، امداد و نجات و مرکز اورژانس با حفظ ساختارهای موجود و با توسعه حوزه ها و موضوعات تحت مسئولیت نهادهای مذکور

بدیهی است که وجود نهاد و سازمان مسئول مستقیم مهار آتش در سطح کشور، اعم از محدوده های شهری و برون شهری امر روشن، ضروری و مسلمی است. از طرف دیگر توسعه روزافزون و همه جانبه کشور در کلیه عرصه ها پتانسیل رخداد حریق را نیز در کشور بالا برده است. با این وصف بررسی وظایف و مسئولیت های دستگاه ها و سازمان های دولتی و غیردولتی نشان می دهد که نهاد مستقیم مسئول و متولی اطفاء حریق در گستره های برون شهری کشور بطور مشخص وجود ندارد، براین اساس ضرورت روشنی وجود دارد که بازنگری بنیادین در حیطه وظایف و ساختار سازمانی با اولویت مدیریت بحران آتش(کنترل و اطفاء) در کشور صورت بگیرد. همچنین بسیار ضرورت دارد تا واحدهای HSE در کلیه نهادها بلحاظ پرسنلی و تجهیزاتی تقویت گردند. خطر آتش سوزی های گسترده با توجه به افزایش دما و تغییرات اقلیمی، بروز خشک سالی ها، توسعه مراکز جمعیتی و صنعتی در کشور بالاست و الزامی است تا در زمینه اطفاء حریق و کنترل آتش سوزی ها اقدام جدی به ویژه در زمینه ساختارسازی سازمانی آن صورت پذیرد.