یاد خرمشهر همیشه با یاد مدافعانش گره خورده؛ آنان که هم در دفاع از این شهر حضور داشتند و هم در آزاد سازی شهر حماسه آفرین شدند.
به گزارش سایت خبری پرسون، "خرمشهر را خدا آزاد کرد" جمله‌ای که به وجدمی آورد و حتی می‌لرزاند تن هر کس که شنیده و یا دیده، این حکایت آشنایی که هرگز کهنسال نمی‌شود.
آشوب، اسارت، جنگ، بی خانمانی، آوار، رفتن‌هایی که بازگشت نداشت، اشک‌هایی که حتی در روز آزادی ادامه داشت، خون‌های ریخته شده ای که خرمشهر را به خونین شهر معروف ساخت؛ تمامی این واژه‌ها حکایت آشنای این شهر بزرگ منش را به یاد می‌آورد و تا امروز جای جای اثرات آن دوران در کشور دیده می‌شود.
کمی از پیروزی انقلاب می‌گذشت که برخی از استان‌ها از جمله خوزستان، در شهرهای اهواز و خرمشهر دچار آشوب شد. اما این شروع ماجرا بود، درگیری‌ها روزها و ماه‌ها شدت یافت و در تاریخ ۳۱ شهریور ماه سال ۱۳۵۹ جنگی به پا شد که در آغاز آن، نیروهای بعث حدود سی هزار کیلومترمربع از خاک کشور را اشغال کردند، عراق در پی این حملات پس از ۳۴ روز توانست خرمشهر را به اشغال خود درآورد، که نتیجه آن برجای ماندن هزاران کشته و زخمی بود. نیروهای مقاومت و ارتش ایران دست از تلاش برنداشتند، ایثارگرانه و فداکارانه برای خرمشهر جنگیدند و سرانجام پس از ۵۷۵ روز اشغال، در صبح سوم خرداد سال ۶۱ در عملیاتی پیروزمندانه این شهر آزاد شد و فریاد «الله اکبر» و شادی سراسر کشور را فراگرفت.
به سراغ پیر تکاوری رفتم که در دوران دفاع مقدس از جای جای خرمشهر خاطره دارد؛ ناخدا یکم تکاور اسماعیل بنیادی که اکنون دوران بازنشستگی خود را می‌گذراند.
او یکی از مدافعان خرمشهر در حماسه مقاومت ۳۵ روزه و یکی از فاتحان این شهر است.
با او هم صحبت شدم و او با کوله باری از تجربه و خاطرات، از خرمشهر و حماسه آزاد سازی ان برایم سخن گفت.
عملیات آزادسازی خرمشهر
ناخدا یکم بنیادی درباره عملیات آزادسازی خرمشهر گفت: عملیات آزادسازی خرمشهر از نظر نظامی یکی از پیچیده‌ترین و مشکل‌ترین عملیات‌ها در تاریخ جنگ‌های کلاسیک جهان بود، اما متاسفانه کشور‌های غربی از اقرار به این مطلب واهمه دارند، آنان نمی‌خواهند تایید کنند که ایران از نظر نظامی و استراتژی نظامی کشوری فوق العاده خلاق و پیشرفته است، به همین دلیل در آکادمی‌های نظامی خود، اسمی از عملیات پیچیده بیت المقدس به ویژه عملیات آزادسازی خرمشهر نمی‌برند. این سخن وی که آموزش‌های ویژه نظامی خود را، پیش از انقلاب، در دانشکده نظامی سلطنتی انگلستان گذرانده بود، مرا مصمم کرد در زمینه عملیات آزادسازی خرمشهر مطالعات بیشتری را انجام دهم.
سوال این است، آیا واقعا عملیات آزادسازی خرمشهر یکی از پیچیده‌ترین عملیات‌های نظامی جهان بود؟ برای پاسخ به این پرسش، این عملیات باید از چند بُعد مورد بررسی قرار گیرد.
۱-استحکامات و خطوط دفاعی دشمن در خرمشهر
خط تدافعی بعثی‌ها در خرمشهر منطبق با پیشرفته‌ترین آموزش‌های آکادمی‌های نظامی بلوک شرق و غرب بود، بعثی‌ها برای اطمینان از حفظ خرمشهر از کارشناسان و متخصصان نخبه بلوک شرق و غرب و حتی اسرائیل کمک گرفته بودند.
وقتی حزب بعث، خرمشهر را اشغال کرد، مستشاران روسی و آمریکایی به پیشنهاد صدام، طرح ۲۰ ساله دفاع از خونین‌شهر را طرح ریزی و اجرا کردند و در این طرح، میادین وسیع مین، احداث کانال‌ها و خندق‌هایی در دور شهر و نیز تمام پیش بینی‌های بازدارنده برای ادامه اشغال خرمشهر انجام شده بود؛ به طوری که سه رده خاکریز، (دژ اول، دژ دوم و خاکریز مارد از کارون تا جاده‌ی آسفالت اهواز ـ خرمشهر) و از جاده‌ی آسفالت تا شلمچه هم یک خاکریز ممتد شرقی ـ غربی احداث شده بود.
((حسین بهزاد و گل‌علی بابایی: همپای صاعقه؛ کارنامه عملیاتی لشکر ۲۷ محمد رسول الله ص، انتشارات سوره مهر، چاپ سوم، ۱۳۸۸. ص ۶۷۷.))
سرهنگ نزار صاحب کاظم معاون رئیس ستاد تیپ ۹۶ پیاده حزب بعث، که در دوران جنگ تحمیلی به اسارت نیروهای ایرانی درآمده بود اعلام کرد: استحکامات دفاعی بعثی‌ها از چندین خط تدافعی تو در تو تشکیل شده بود که در مقابل هر خط دفاعی، انبوهی از میادین مین با عمق ۲۰۰ تا ۴۰۰ متر، کانال‌های رو باز و تله گذاری شده برای جلوگیری از عبور نفرات و تجهیزات، تله‌های انفجاری فراوان، به همراه سنگر‌های مستحکم بتنی وجود داشت، بطوری که فقط در خط دفاعی یکم، یازده شبکه مواد آتش زا وجود داشت که از طریق لوله‌هایی به ساحل رودخانه کارون متصل شده بود که در صورت احساس خطر با اشتعال آن‌ها سطح رودخانه برای مدت تقریبی ۴۰ تا ۵۰ دقیقه شعله ور می‌شد.
همچنین منطقه کارون و خرمشهر با یک شبکه تلویزیونی مدار بسته پوشش داده شده بود و تمامی حرکات کنترل می‌شد.
ناخدا یکم تکارور بنیادی با اشاره به نظر کارشناسان انگلیسی درباره حمله نظامی ایران به خرمشهر می‌گوید: کارشناسان نظامی انگلیسی که تجربه دو جنگ بزرگ جهانی را پشت سر داشتند در جراید و رسانه‌ها دایم اعلام میکردند ایران قادر به فتح خرمشهر نیست.
رادیو بی‌بی‌سی نیز ضمن تأکید بر دشواری بازپس‌گیری خرمشهر به دلیل تبدیل شهر به سنگر دفاعی مستحکم ارتش عراق، گفت: چنانچه ایرانیان درصدد باز پس‌گرفتن خرمشهر برآیند، سخت‌ترین گردو را برای شکستن برگزیده اند.
((نشریه گزارش‌های ویژه، خبرگزاری جمهوری اسلامی، رادیو بی‌بی‌سی، ۱۳۶۱/۲/۱۰. نقل از محمد درودیان، خونین‌شهر تا خرمشهر، ص ۱۵۹.))
همه این عوامل موجب شده بود که صدام با اطمینان خاطر، آزاد سازی خرمشهر توسط نیروهای ایرانی را غیر ممکن بداند و با غرور اعلام کند در صورت بازپس گیری خرمشهر از سوی ایران، کلید بصره را تقدیم ایرانیان خواهد کرد.
((هاشمی رفسنجانی، اکبر، پس از بحران، کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی سال ۱۳۶۱، به اهتمام فاطمه هاشمی، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ سوم، ۱۳۸۶، ص ۱۶.))
رادیو "مونت‌کارلو" نیز بازپس گیری خرمشهر را، به خاطر وجود موانع پدافندی متعدد در منطقه عملیاتی، برای ایران غیر ممکن قلمداد کرد.
((نشریه گزارش‌های ویژه، خبرگزاری جمهوری اسلامی، رادیو مونت‌کارلو، ۱۳۶۱/۲/۱۰. نقل از محمد درودیان، و کتاب: سیری در جنگ ایران و عراق، خونین شهر تا خرمشهر، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، چاپ دهم، ۱۳۸۸، ص ۱۵۹.))
سرهنگ چنعانی از فاتحان خرمشهر نیز در این زمینه گفت: وقتی عملیات بیت المقدس در دهم اردیبهشت سال ۱۳۶۱ آغاز شد همه تئوریسین‌های بزرگ نظامی جهان متفق القول بودند که شاید ایران بتواند بخشی از خاک خود را در خوزستان از رژیم بعثی پس بگیرد، اما هیچگاه نخواهد توانست دژ آهنین و استحکامات نفوذ ناپذیر رژیم بعثی صدام را در خرمشهر ویران کند.
آری دژ دفاعی بی نقص و بسیار پیچیده ارتش حزب بعث چنان خرمشهر را محصور کرده بود که کارشناسان شرق و غرب یقین داشتند هیچ نیرویی نظامی قادر به شکستن آن نیست، اما این دژمستحکم با پیروزی قاطع ایران در عملیات بیت المقدس شکسته شد و تعجب جهانیان را برانگیخت.
((بختیاری، مسعود، عملیات بیت المقدس و آزاد سازی خرمشهر. هیئت معارف جنگ.۱۳۸۰. بخش پنجم))
دقیقا به همین دلیل بود که رادیو دولتی صدای امریکا پس از آزاد سازی خرمشهر توسط نیروهای ایران، سرانجام درگزارش ویژه هشتم خرداد ماه سال ۱۳۶۱ خود می‌گوید: با وجود مشکلات تدارکاتی، ناآرامی‌های ناشی از انقلاب و کاهش تدریجی قدرت عملیات نیروهای هوایی ایران، ماشین نظامی ایران به گونه‌ای اعجاب آور عمل کرد.
۲- کثرت نیروهای زرهی دشمن:
ناخدا بنیادی گفت: تاکتیک نظامی استفاده از نیروهای زرهی انبوه، برای نخستین بار توسط فرماندهان و تئوریسین‌های نظامی آلمان در جنگ جهانی دوم ارائه شد؛ این تاکتیک نظامی مهمترین حربه نیروهای ارتش آلمان در حمله به دشمنانش بود، استفاده از همین تاکتیک نظامی بود که ارتش آلمان موفق شد کشور فرانسه را در کمتر از ۴۵ روز فتح کند و نیز توانست با سرعتی برق آسا به پشت دروازه‌های مسکو برسد.
وی همچنین افزود: ژنرال‌های ارتش حزب بعث نیز با استفاده از همین تاکتیک نظامی پیشرفته و کلاسیک حمله به ایران را آغاز کردند،
این تاکتیک نظامی کارایی خود را در جنگ جهانی دوم نشان داده بود، جالب اینکه نیروهای متفقین نیز برای حمله به آلمان نازی از همین تاکتیک نظامی استفاده کردند.
بنیادی با بیان اینکه ارتش حزب بعث در دفاع از خرمشهر نیز از همین شگرد نظامی استفاده کرد گفت: بعثی‌ها برای مقابله با نیروهای ایرانی بیش از ۲ هزار و ۷۶۰ تانک و نفربر زرهی در منطقه متمرکز کرده بودند.
تعداد تانک‌هایی که ارتش حزب بعث در منطقه متمرکز کرده بود بیش از مجموع تانک‌های اسراییل و مصر در نبرد یوم کیپور، به عنوان دومین نبرد زرهی جهان و نیز ۵ و نیم برابر کل نیروهای زرهی ارتش آلمان در شمال آفریقا، در جنگ جهانی دوم بود.
این در حالی است که ادوات زرهی ایران در نبرد خرمشهر کمتر از یک پانزدهم تجهیزات زرهی بعثی‌ها بود.
همچنین نیروهای زرهی ارتش حزب بعث با ۵۳۰ قبضه توپ سنگین و صد‌ها خمپاره اندازه کوچک و بزرگ حمایت می‌شد که در نوع خود کم نظیر بود.
((درودیان، محمد، از خونین شهر تا خرمشهر، انتشارات مرکز مطالعات جنگ. ۱۳۷۳.. فصل دوم))
در واقع رزمندگان ارتش اسلام در شرایطی به خرمشهر حمله ور شدند که تراکم نیروهای زرهی و حتی پیاده دشمن در بیشترین میزان خود قرار داشت، اما همه این تدابیر نیروهای بعثی و نیز کارشناسان غربی و شرقی نتوانست مانع اراده پولادین رزمندگان اسلام شود.
۳- تاکتیک‌های نوین نیروهای ایرانی:
در اینجا پرسش دیگری نیز مطرح است و آن اینکه نیروهای ایرانی از چه تاکتیک نظامی برای آزاد سازی خرمشهر استفاده کردند؟ این چه شگرد نظامی بود که همه معادلات دفاعی جنگ‌های نوین جهان را بهم ریخت و تعجب همگان را برانگیخت؟
سرهنگ عقیلی از فرماندهان دوران دفاع مقدس در این زمینه گفت: علت موفقیت نیروهای ایران را علاوه بر انگیزه‌های قوی دینی و ملی باید در تاکتیک‌های نوین و ابداعی ایران در نبرد ضد نیروهای بعثی دانست.
وی گفت: جنگ با نیروهای انبوه و بسیار زیاد ارتش حزب بعث در خرمشهر نیازمند یک تاکتیک نظامی نوین بود و خوشبختانه نیروهای ایرانی در دروان دفاع مقدس شیوه‌ای از عملیات ضد دشمن را ابداع کردند که این شیوه جنگ هنوز جزء بهترین تاکتیک‌های نظامی جهان است.
وی همچنین افزود: نیروهای ایرانی در همان ابتدای جنگ دریافتند که به دلیل کمبود تجهیزات و ادوات جنگی، نیازمند اتخاذ تاکتیک‌های جدیدی برای مقابله با دشمن بعثی هستند، به همین دلیل از شگرد‌هایی که تکاوران برای نفوذ به خطوط دشمن استفاده میکردند بهره بردند.
به عبارتی نیروهای ایرانی از شیوه جنگ‌های چریکی برای نفوذ به خطوط دشمن استفاده کردند، با این تفاوت که تکاوران برای نفوذ به خطوط دشمن از تعداد کمی از نفرات بهره می‌برند، اما فرماندهان ایرانی در شیوه ابداعی تاکتیک‌های جنگ چریکی را با استفاده از ده‌ها هزار نفر نیرو انجام می‌دادند.
البته استفاده از شیوه جنگ‌های چریکی به صورت انبوه و گسترده که شیوه ابداعی نیروهای ایرانی بود مشکلات و پیچیدگی‌های خاصی داشت که خوشبختانه نیروهای رزمنده ایرانی بخوبی از عهده آن برآمدند.
این شیوه ابداعی نیروهای ایرانی برای نخستین بار در عملیات شکست حصر آبادان استفاده شد و از آن پس این تاکتیک نظامی نوین در سایر عملیات‌های ایران استفاده شد و کارایی خود را به اثبات رساند.
استفاده از همین تاکتیک نظامی جدید، به علاوه روحیه و انگیزه بسیار قوی نیروهای ایرانی، موجب شد که خطوط دفاعی تودرتو وپیچیده نیروهای بعثی یکی پس از دیگری فرو ریزد و تعجب جهانیان را برانگیزد.
در واقع تاکتیک‌های نوین جنگی فرماندهان ایرانی به علاوه روحیه، انگیزه و شجاعت بی نظیر رزمندگان ایرانی رمز موفقیت این عملیات بسیار سخت و دشوار بود.
این تاکتیک ابداعی فرماندهان ایرانی بعد‌ها توسط رزمندگان حزب الله لبنان در جنگ ۳۳ روزه در سال ۲۰۰۶ میلادی و نیز رزمندگان فلسطینی در غزه مورد استفاده قرار گرفت، آنان موفق شدند با استفاده از همین تاکتیک ابداعی نیروهای ایران برای نخستین در تاریخ تشکیل رژیم اشغالگر قدس، شکست‌های سختی را به این رژیم وارد کنند.
قطعا آزاد سازی خرمشهر برای هیچ یک از کارشناسان نظامی جهان، که دائم در رسانه‌های خود از دژ قدرتمند دفاعی ارتش حزب بعث در خرمشهر تعریف میکردند، باور کردنی نبود.
بدون شک آزاد سازی خرمشهر تئوری‌های نظامی بسیاری را بر هم زد و مسیری جدید در علوم آکادمیک نظامی جهان گشود.
این عملیات آنچنان بدیع و غیر ممکن می‌نمود که همگان را شگفت زده کرد.
دقیقا به همین دلیل است که حضرت امام خمینی ره این عملیات را معجزه الهی دانست و فرمود:
"خرمشهر را خدا آزاد کرد"
عملیات آزاد سازی خرمشهر در ساعت ۲۲:۳۰ روز یکم خرداد آغاز شد و پس از دو روز درگیری شدید و بی امان، خرمشهر که در تاریخ چهارم آبان ۱۳۵۹ اشغال شده بود، در ساعت ۱۱ صبح روز سوم خرداد ۱۳۶۱ به آغوش میهن بازگشت.
((ناخدا یکم خیر خواه، عباس: حماسه جاوید، چاپ دوم، انتشارت دفتر پژوهش‌های نظری نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلام ایران، ص ۱۹۴))
سرهنگ چنعانی از فاتحان خرمشهر دستاورد‌های این عملیات را بسیار بزرگ دانست و افزود: عملیات بیت المقدس بویژه آزادسازی خرمشهر دستاورد‌های بزرگی برای ما داشت و ضربه مهلک و سنگینی بر نیروهای دشمن وارد کرد؛ این عملیات موجب شد نیروهای دشمن از طرفی بیش از پیش روحیه خود را از دست دهند و از طرف دیگر قدرت نیروهای ایران را باور کنند.
طی عملیات بیت المقدس ۵۰۳۸ کیلومتر مربع از اراضی اشغال شده از جمله شهرهای خرمشهر و هویزه، پادگان حمید و جاده اهواز – خرمشهر آزاد شدند و شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از تیررس توپخانه دشمن خارج گردید، همچنین ۱۸۰ کیلومتر از خط مرزی تامین شد.
طی عملیات آزاد سازی خرمشهر نوزده هزار تن از نیروهای دشمن به اسارت درآمده و حدود شانزده هزار نفر کشته و یا زخمی شدند.
((مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس)) http://defamoghaddas.ir
همه برای هم
در عملیات بیت المقدس همه ایران خرمشهر شد و همه ایرانیان خرمشهری و همه یَد واحده شدند تا پاره تن ایران اسلامی را به مام میهن بازگردانند.
این یده واحده که در دوران دفاع مقدس شکل گرفت، با همان همت خلاقیت و نبوغ خود همچنان وجود دارد و قدرت خود را به رخ جهانیان می‌کشد.
حال اراده، نبوغ، خلاقیت، شجاعت و ایمانی که در دوران دفاع مقدس شکل گرفت و در آزادسازی خرمشهر به اوج خود رسید، همچون دژی تسخیر ناپذیر، سرتاسر ایران اسلامی را احاطه کرده است به گونه‌ای که حتی ابر قدرت‌های جهان نیز جرات تعدی به این دژ مستحکم را ندارند.
باز به سراغ تکاور پیر ناخدا یکم بنیادی رفتم و حاصل مطالعاتم را به او گفتم و اقرار کردم که ما هنوز از عظمت کاری که رزمندگانمان در عملیات‌های مختلف بویژه عملیات آزاد سازی خرمشهر انجام دادند غافلیم.
از این پس وقتی در مزار شهدای خرمشهر گام می‌نهیم، بدانیم که حماسه مردان این مرز و بوم، لطافت طلوع و زیبایی غروب دلنواز کارون را برای ما محفوظ داشت تا من و شما در این دیار همچنان با افتخار گام نهیم و با غرور اعلام کنیم که ما از تبار مردان سوم خرداد هستیم و تا ابد در این عهد و پیمان خواهیم ماند.
