به گزارش سایت خبری پرسون از لرستان، مردمی ترین پادشاه تاریخ بی نظیر ایران مردی ساده و شجاع از سرزمین زاگرس نشین لرستان است. جوانی روستایی که از قلب زاگرس به فرماندهی سپاه نادر شاه افشار رسید. ساخت و ساز و آبادانی را گسترش داد و لقب وکیل الرعایا بر خود نهاد. تنها بفکر آرامش و آسایش مردم بود و از جنگ های خونین دوری می کرد. تنها پادشاه لر تاریخ ایران آرام ترین حکومت را برای مردم و تاریخ ایران رقم زد. در این یاداشت کوتاه که به بهانه سالروز مرگ کریم خان زند نگاشته می شود نگاهی خواهیم داشت به زندگی و عملکرد این پادشاه ساده که لقب وکیل الرعایا برخود گذاشت.
محمد کریم بهادرخانِ زَند (زاده ۱۰۸۶ خورشیدی در روستای پری لرستان – درگذشته ۱۱۵۷ در شیراز ) وزیر اعظم شاه اسماعیل سوم صفوی و فرمانروای ایران از ۱۱۲۸ تا ۱۱۵۷ شمسی و بنیان‌گذار دودمان زندیه بود. پس از مرگ نادر شاه جانشینان او نزاع‌های فراوانی نمودند. کشور ایران وارد مرحله‌ای از عدم ثبات سیاسی و اقتصادی شدیدی گردید و به دلیل عدم قدرت دولت مرکزی خوانین و حکام نواحی طغیان نموده و در صدد کسب قدرت بیشتر و رسیدن به منصب پادشاهی برآمدند. علی قلی خان، ابراهیم خان، شاهرخ و سلیمان دوم هر کدام مدت کوتاهی سلطنت کردند.
احمد شاه درانی از سرداران افغان نادر در شرق ایران، محمد حسن خان قاجار در استرآباد و آزاد خان افغان در نواحی شمال ایران در صدد تشکیل حکومت و کسب قدرت بودند. در این آشفتگی‌ها، کریم خان زند نیز در صدد کسب قدرت برآمد. او نواحی تویسرکان و کزاز را تصرف کرد و توانست محمد علی خان حاکم همدان و حسنعلی خان حاکم اردلان را شکست دهد و حامیانی پیدا کند. کریم خان پس از پیروزی بر دشمنان خود شهرت عظیم کسب نمود و عنوان «کریم خان» یافت. کریم خان بعد از پیروزی‌های متعدد و کسب شهرت با علی مردان خان بختیاری متحد شد و بنا بر پیشنهاد علی‌مردان‌خان تصمیم گرفتند به ابولفتح خان بختیاری حاکم اصفهان و عراق که منصوب شاهرخ میرزا افشار بود، حمله کرده و او را شکست دهند. متحدین توانستند ابوالفتح را شکست دهند، اما آن‌ها بعد از این پیروزی پیمان اتحاد سه جانبه‌ای منعقد نمودند تا برای نجات ایران از هرج و مرج چاره‌ای بیندیشند. متحدین ابوتراب نوهٔ مادری شاه سلطان حسین را با نام شاه اسماعیل سوم بر تخت نشاندند و مناصب را بین خود تقسیم کردند. علی‌مردان‌خان به علت سن کم شاه جدید نایب السلطنه او شد و همچنین کریم خان زند سردار کل سپاه و ابوالفتح خان نیز حاکم اصفهان شد. بعد از این پیمان کریم خان عازم فتح نواحی غربی ایران شد.
هنگامی که وی مشغول فتوحات بود، علی‌مردان‌خان با استفاده از غیبت وی ابوالفتح خان حاکم اصفهان را کور و مقتول نمود و عمویش باباخان بختیاری را حاکم اصفهان نمود و خود عازم دفع صالح خان حاکم شیراز شد. علی‌مردان‌خان خود را پادشاه واقعی ایران میدانست و شاه اسماعیل سوم برایش آلت دستی بیش نبود. کریم خان بعد از اطلاع از موضوع در یک شورای مشورتی با سرداران خود تصمیم گرفت با علی‌مردان‌خان بجنگد. او با ۳۰٬۰۰۰ سپاهی به اصفهان حمله برد و شهر را تصرف کرد.
علی‌مردان‌خان هم که شیراز را تصرف و در آنجا ستم زیادی کرده بود بعد از اطلاع از این وقایع به سوی اصفهان حرکت کرد. خان زند نیز فوراً با سپاه خود راهی جنوب شد. در چهار محال بختیاری دو سپاه رو به روی هم صف آراستند. در آن نبرد علی‌مردان‌خان خان مغلوب شد و با به جا گذاشتن کلیه لوازم خود به خوزستان گریخت تا با کمک حاکم آنجا بتواند دوباره علیه کریم خان قد علم کند.
کریم‌خان با عنوان وکیل‌الدوله دست به اقداماتی زد تا جایگاه خود را به عنوان فرمانروای ایران به همه نشان دهد. از جمله: گسیل داشتن حکام و مأمور مالیاتی به شهرهایی که قبلاً تسخیر کرده بود، ضمن اینکه به آنان توصیه کرده بود در گرفتن مالیات چندان سختگیری نکنند زیرا میدانست هنوز در اول راه است و برای جلب حمایت و اطاعت همگان باید صبور باشد.
فرار علی‌مردان‌خان به عنوان یک دشمن کینه‌توز که منتظر موقعیتی برای حمله به کریم خان بود، حضور شاهرخ نواده نادرشاه در خراسان که به حکومت محدود خود ادامه می‌داد، شکل‌گیری هسته مقاومت در ایالات شمالی ایران توسط سران قبیله قاجار و ادعای استقلال‌طلبی آزادخان افغان در آذربایجان سراسر کشور را دچار هرج و مرج و آشوب کرده بود. وجود این مدعیان قدرت در سراسر ایران باعث شد وکیل‌الدوله از سال ۱۱۶۵ هجری مهشیدی تا سال ۱۱۷۹ هجری به مقابله و درگیری با آنان بپردازد.
سردار زند در طی تقریباً بیست سال جنگ و گریز به تدریج توانست این رقیبان سیاسی و سرداران گردنکش را یکی پس از دیگری از میان بردارد تا اینکه در سال ۱۱۲۷ هجری شمسی از جنگ‌های فراوان فراغت یافته و به عنوان سردار ایرانی بر سراسر کشور (غیر از خراسان) تسلط یافت. در این بیست سال آشوب، آخرین آثار قدرت و توان مالی و بدنی مردم ایران از بین رفته بود و شاید خواست خدا بود که این مردم نجیب و بردبار از میان نروند. کریم‌خان زند فرشته رحمت الهی بود.
شیراز، پایتخت خان زند: فسایی در فارسنامه ناصری می‌نویسد: وکیل که خاطر را از نظم ممالک ایران جز خراسان آسوده داشت، شهر شیراز را پایتخت سلطنت خود قرار داد.
آرامش، امنیت و ثبات مرزها، هدیه کریم‌خان زند به مردم رنج دیده ایران: با حکومت خاندان زند بار دیگر سرزمین ایران توانست از وحدت و امنیت سیاسی و اجتماعی ویژه‌ای برخوردار شود. به خصوص که پس از قتل نادر (در ۱۱۶۰ هجری مهشیدی) جانشینان او هرگز توفیق نیافتند که قدرت سیاسی سرزمین نادر را احیا کنند. قلمرویی که کریم‌خان از عصر نادری به ارث برد، سرزمینی ناآرام، مواجه با جنگ‌های داخلی و استقلال‌طلبی حکومت‌های کوچک بود. کریم‌خان عمر خود را مصروف یکپارچه کردن و وحدت سیاسی ایران کرد. در واقع این دوره نسبتاً طولانی چهارده ساله مرهم شفابخشی بود که بر جراحات التیام‌ناپذیر ملت ایران نهاده شد. کریم‌خان با اینکه سواد خواندن و نوشتن نداشت اما نحوه برخورد با دیگران را به خوبی میدانست و با سیاست گاهی نرم و گاه شدید خود سعی می‌کرد زمینه شورش‌ها را از میان بردارد. همچنین به جهت حفظ ثبات مرزهای کشور، به جز جنگ با عثماننی و فتح بصره، هیچ عملیات نظامی دیگر علیه کشورهای خارجی همسایه انجام نداد.
کریم‌خان بی‌جانشین: یکی از بزرگترین اشتباهات سیاسی کریم‌خان، عدم تعیین جانشین برای دوران پس از خود بود. همین امر بلافاصله بعد از مرگ او، موجب اختلاف و کشت و کشتار میان بازماندگانش شد. هنوز جسد کریم خان روی زمین بود که سران خاندان زند دو دسته شدند و هر دسته به جهت بهره‌وری بیشتر از یکی از پسران کریم خان حمایت کردند.
کریم‌خان در دوران اوج حکومت خود تقریباً بر تمام ایران حکومت می‌کرد اما از تاج‌گذاری خودداری نمود و پس از پیروزی بر محمد حسین قاجار در دیوانخانه قدیم تهران بار عام داد و خود را وکیل الرعایا خواند. برخی ایل‌های مردم لُر نظیر بیرانوند و بختیاریها، باجلوند و قیاسوند در شکل‌گیری حکومت به کریم‌خان کمک کرده و همراه وی به شیراز رفتند. متحدان زندیه پس از انقراض سلسله زندیه به لرستان بازگشتند.
کریم خان یکی از پادشاهان مردمی ایران بود که توجه بسیار به ساخت و ساز مراکز عمومی و خدماتی داشت. وی در تمامی شهرهای ایران حمام، بازار، عدات خانه، مسجد، کاروانسرا، مرکز پست سیار ساخت که نگاهی کوتاه برا این ساخت و ساز ها در شیراز خواهیم داشت.
آنچه راجع به اقدامات عمرانی کریم خان می دانیم راجع به شیراز است وی که این شهر را به دلایل مختلف آب و هوایی به پایتختی انتخاب کرد تمام نیروهای اساسی خود را در جهت عمران و آبادانی شهر کوشا کرد .
1- اولین اولویت برای خان زند توجه به وضع دفاعی و امنیتی شهر بود بدین ترتیب دور تا دور آن را دیوار کشید .
2- برای حصار اطراف شهر شش دروازه ساخت :
1 . دروازه باغشاه
2 . دروازه شاه میر حمزه
3 . دروازه سعدی
4 . دروازه قصابخانه
5 . دروازه شاه داعی
6 . دروازه کازرون
3- از دیگر بناهای اداری و دولتی که در شیراز ساخته شد
1. ارگ کریم خان
2. دیوان خانه
3. میدان بزرگی به نام توپخانه
4. بازار
5. مسجد
6. حمام
7 . باغستانهای زیبا
4- کریم خان در زیبایی و تمیزی شهر نیز کوشید و خیابانهای شهر را سنگفرش کرد .
5- از دیگر اقدامات عمرانی کریم خان در شیراز این موارد است :
* ساخت پل دروازه اصفهان
* سیل بند رودخانه خشک شهر
* بنا و مرمت باغ های زیر :
- باغ نظر
- باغ جهان نما
- حافظیه
- سعدیه
- مقبره شاهچراغ.
6- تمام بناهای کریم خان در شیراز بناهای کریم خانی یا مجموعه وکیل یا زندی مشهور شدند.
7- کریم خان برای احیاء صنایع و حرف کوشش زیادی کرد ا زاین رو کارخانه های شیشه سازی و چینی سازی را در شیراز بر پا کرد .
مهدی بیرانوند روژمان ـ استان لرستان
245587
نظرات شما ( 1 نظر )