همدان- سایت خبری پرسون؛ شهر همدان به عنوان یکی از قدیمی‌ترین سرزمین‌های ایران با ساختار شهری معین و تعریف شده، علاوه بر اینکه نشان از تاریخی کهن دارد، بناها و اماکن دیدنی بسیاری را در تمامی دوره‌های تاریخی در دل خود دارد که یکی از این بناها گنبد علویان بوده که می خواهیم با این بنای تاریخی بیشتر آشنا شویم.
گنبدعلویان در چهارباغ علویان در نزدیکی میدان امامزاده عبدالله شهر همدان قرار دارد. این اثر یکی از شاهکارهای معماری و گچبری پس از اسلام در همدان است و طی تاریخ 1310 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
این بنا در میان نمونه‌های به جا مانده معماری دوره اسلامی بی‌نظیر و از نمونه‌های منحصر به فرد معماری ایران‌زمین است که در شهر زیبای همدان قرار گرفته است. گنبد علویان، میراث‌دار پیشینه اعتقادی اهالی این دیار و همواره مورد توجه محققان بوده است.
بنای گنبد علویان که تا چندی قبل در محدوده دبستانی کوچک در بافت قدیمی شهر قرار گرفته بود و فرصتی برای شناساندن معماری منحصر به فرد خود نداشت، اکنون پس از آزاد کردن بافت پیرامون و تجهیز محدوده آن در وضعیت مناسب‌تری قرار گرفته و به دلیل معماری ویژه و تزیینات بسیار پیچیده گچی آن، درخور معرفی است.
در خصوص موقعیت مکانی گنبد علویان از سمت شمال در خیابانی که میدان عین‌القضات را به میدان امامزاده عبدالله وصل می‌کند، قرار گرفته و ازسمت جنوب با خیابان باباطاهر و از شرق با خیابان اکباتان محصور شده است.
گنبد علویان یادگاری متعلق به اواخر دوره سلجوقیان
علی مالمیر مدیر کل اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان در گفتگو با پرسون در خصوص معرفی این بنای تاریخی گفت: براساس شناسنامه فنی بنا، این گنبد یکی از یادگارهای متعلق به اواخر دوره سلجوقیان در قرن ششم هجری است که توسط خاندان علویان ابتدا به عنوان مسجد، احداث و در دوره‌های بعد، با ایجاد سردابی در زیرزمین به مقبره آن خاندان تبدیل شده است.
وی در خصوص علت نامگذاری این بنا به گنبد علویان افزود: این بنا در گذشته‌های دور دارای گنبد بوده، هرچند در اثر گذشت زمان، گنبد آن فرو ریخته است. از سوی دیگر، علاقه شدید مردم به سادات و دوستداران حضرت علی (ع) و مدفون بودن دو تن از خاندان علویان در این بنا، موجب شده که آن را به این نام بخوانند.
مدیر کل اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان ادامه داد: گنبد علویان به اعتبار تحقیقات باستان‌شناسان، بنایی مغولی یا به عبارتی سلجوقی تکامل‌یافته است. این گنبد به دلایل متعدد از جمله ویژگی‌های منحصر به فرد کالبدی و ظرافت و تزیینات استثنایی آن، همواره مورد توجه ویژه محققان قرار داشته است.
مالمیر گفت: نقشه بنا، چهارضلعی و گوشه‌های آن دارای لبه‌های ستاره‌ای‌شکل است. دیوارهای این مقبره تا خط آغاز گنبد، باقی مانده ولی خود گنبد فرو ریخته و از بین رفته است.
وی با اشاره به اینکه این مقبره که با آجر ساخته شده، از سطح زمین بالاتر است و مانند سایر مقبره‌های چهارضلعی مشابه، روی یک سکو قرار دارد تصریح کرد: این سکو در واقع طبقه زیرین مقبره است و جلوی درب ورودی این مقبره، ۹ پله سنگی دیده می‌شود.
مالمیر خاطرنشان کرد: امروزه سازمان میراث فرهنگی، دور این بنا را حصارکشی کرده و از آن حفظ و نگهداری می‌کند و در طی سالیان متمادی، این بنا چندین بار مرمت شده است.
گفتنی است، گنبد علویان از لحاظ هنر گچبری و آجرکاری از آثار ارزشمند و کم‌نظیر سده‌های میانی دوره اسلامی (سده‌های ۶ و ۷هجری) است. شکل ظاهری آن شبیه گنبد سرخ مراغه است که در سال ۵۴۲ هجری قمری ساخته شده و ابعاد داخلی آن (۸متر در ۸متر) و تزیینات غنی و متراکم و در عین حال رازآمیز و چشم‌نواز درون بنا تا حدودی مشابه بنای گنبد حیدریه قزوین است که از بناهای اوایل قرن ۶ هجری قمری به شمار می‌رود.
بر فراز ورودی و درون کادر مستطیل شکل، گچبری‌های برجسته لانه زنبوری شامل گل و بوته‌های در هم پیچیده به شکل زیبایی خودنمایی می‌کند. بر حاشیه خارجی کادر نیز کتیبه‌ای گچبری شده مشتمل بر آیاتی از قرآن مجید به خط کوفی مشاهده می‌شود. پیشانی طاق‌نما را نیز گچبری مثلثی و ستاره‌ای شکلی به صورتی بدیع تزیین کرده است.
منیژه فرهانپور- استان همدان