عبدالحسین زرین‌کوب، مورخ و متفکر برجسته معاصر، با قلمی که تاریخ ایران و اسلام را به بیانی حماسی و ماندگار روایت کرد، بیش از هر چیز با کتاب «دو قرن سکوت» در دل و ذهن ایرانیان جای گرفت؛ اثری که همچنان پس از دهه‌ها میدرخشد و یاد نویسنده دلباخته ایران را زنده نگه می‌دارد.
به گزارش سایت خبری پُرسون، محی الدین حسینی ارسنجانی منتقد ادبی؛پژوهشگر فرهنگی در یادداشتی به انگیزه سالیاد رحلت عبدالحسین زرین‌کوب، مورخ و منتقد نامدار، باید از مردی سخن گفت که عشق به ایران و حقیقت را در قلم خود جاری کرد؛ اندیشمندی که «دو قرن سکوت» او همچنان پرطنین‌ترین فریاد تاریخ‌نگاری معاصر است.
محی الدین حسینی ارسنجانی نوشت:
زنده نام و زنده یاد استاد دکتر عبد الحسین زرّین کوب را که به حق از بزرگ متفکران و دانشمندان حوزه علوم انسانی معاصر است را باید بهتر و بیشتر از هرزمان شناخت و با آثار و افکار و اندیشه های ناب آن مورخ نامی و منصف ایرانی عصر ما بیش از پیش آشنا و مانوس شد.
وی متولد روز ۲۷ اسفند ۱۳۰۱در بروجرد استان لرستان و درگذشته ۲۴ شهریور ۱۳۷۸ در ۷۶ سالگی در تهران و مدفون در قطعه هنرمندان بهشت زهرا از ادیبان، تاریخ نگاران،منتقدان ادبی، نویسندگان ممتاز و از مدرسان برجسته دانشگاه تهران بود که آثار تالیفی وی از جمله کتاب پر فروش و مهم دو قرن سکوت تالیف او همچنان ارزشمند و منحصر به فرداست و او و آثار به جای مانده از وی ماندگار و درخشان هستند.استاد زرین کوب آثار معروفی در تاریخ ایران، تاریخ ادبیات پارسی و تاریخ اسلام دارد و به دلیل بیان ادبی و حماسی و قلم سحر انگیز، وی اغلب آثارش پرفروش و مطرح میباشند.قمر آریان چهره نامدار علم همسر وی بود.
*برخی خدمات و فعالیتهای وی
زرین‌کوب بیش از چهار دهه در دانشگاه تهران، دروس ادبیات پارسی، تاریخ اسلام و تاریخ ایران را تدریس کرد و پس از انقلاب با مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی همکاری و ۶۵۰۰ جلد از کتابهای نفیس و مجلات نایاب خود را به دائرةالمعارف بزرگ اسلامی اهدا کرد.
او چند کتاب درباره تاریخ ایران مانند کارنامهٔ اسلام و دو قرن سکوت که روایتی از سقوط شاهنشاهی ساسانی و اوایل حکومت اعراب بر ایران است،تألیف کرد که سالها مورد استقبال ایرانیان وطن دوست قرار گرفت.زنده یاد زرین کوب اصالتاً اهل خوانسار اصفهان و جد وی ملا علی‌اکبر خوانساری اصفهانی از شاگردان محمد باقر شفتی بود.
تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش بروجرد به پایان رساند و برای ادامهٔ تحصیل به تهران رفت و رشتهٔ ادبی را برگزید و در سال ۱۳۱۹ تحصیلات دبیرستانی را به پایان رساند. سال بعد به بروجرد بازگشت و در دبیرستان های خرم آباد و بروجرد به تدریس دروس مختلف از جمله تاریخ و جغرافیا و ادبیات فارسی،عربی و فلسفه و حتی زبان خارجی پرداخت.
نخستین کتابش به نام فلسفه شعر یا تاریخ تطور شعر و شاعری در ایران در بروجرد در سال ۱۳۲۰ منتشر شد.در سال ۱۳۲۴ در امتحان ورودیِ دانشکدهٔ علوم معقول و منقول و دانشکده ادبیات حائز رتبهٔ اول شده و وارد رشتهٔ ادبیات پارسی دانشگاه تهران شد.در سال ۱۳۲۷، دوره لیسانس ادبیات پارسی را با رتبهٔ اول به پایان رساند و سال بعد وارد دوره دکتری رشتهٔ ادبیات دانشگاه تهران شد.
در سال ۱۳۳۴ از رساله دکتریِ ادبیات با عنوان نقدالشعر، تاریخ و اصول آن، که زیر نظر بدیع الزمان فروزانفر تألیف شده بود، با موفقیت دفاع کرد. زرین کوب در سال ۱۳۳۰ در کنار عده ای از فضلا همچون محمد معین، پرویز ناتل خانلری، غلام حسین صدیقی و عباس زریاب خویی برای ترجمهٔ مقالات دائرة المعارف اسلام چاپ هلند دعوت شد. از سال ۱۳۳۵ با رتبهٔ دانشیاری کار خود را در دانشگاه تهران آغاز کرد و عهده‌دار تدریس تاریخ اسلام، تاریخ ادیان، تاریخ کلام و تاریخ تصوف در دانشکده های ادبیات و الهیات شد.وی همچنین در دانشسرای عالی تهران و دانشکده هنرهای دراماتیک به تدریس پرداخت.
*تدریس زرین کوب در دانشگاههای خارج از کشور
زرین کوب از سال ۱۳۴۱ به بعد،در فواصل تدریس در دانشگاه تهران،در دانشگاه های آکسفورد،سوربن،هند، پاکستان، و در سال‌های ۱۳۴۷ تا سال ۱۳۴۹در آمریکا به عنوان استاد میهمان در دانشگاههای کالیفرنیا و پرینستون به تدریس پرداخت. استاد زرین‌کوب در سال ۱۳۳۲ با بانو دکتر قمر آریان ازدواج کرد.زرین‌کوب نفر اول و آریان نفر دوم در کنکور دکتری شده و در دانشگاه با هم آشنا شده بودند.آریان سال‌های بسیاری را همراه با همسرش در هند، چندین کشور اروپایی و عربی و لبنان گذراند.متاسفانه ازدواج بانو دکتر آریان و دکتر زرین کوب فرزندی به دنبال نداشت. کتابهای بامداداسلام، کارنامهٔ اسلام، دو قرن سکوت و تاریخ ایران بعد از اسلام تالیف استاد دکتر زرین کوب به بررسی تاریخ ایران پس از اسلام میپردازد.
*دو قرن سکوت کتابی با افزون بر چهل بار چاپ!
در مصاحبه‌ای که عطا آیتی دو سال قبل از درگذشت زرین‌کوب با او داشت،در پاسخ به سؤالی از وی که "کدامیک از آثارتان را بیشتر دوست دارید؟"زرین کوب پاسخ داده بود قطعا کتاب دو قرن سکوت را؛ کتابی در مورد حوادث و اوضاع تاریخیِ ایران که درباره دو سدهٔ نخست اسلام از حملهٔ عرب تا ظهور دولت طاهریان نگاشته شده و در سال ۱۳۳۶ در چاپ دوم کتاب بسیاری از مطالب کتاب که به گفتهٔ خودش، ناشی از خامی و تعصب او بوده را حذف کرده است. این کتاب نخست به صورت پاورقی در نشریه مهرگان و سپس در دی ۱۳۳۰ برای نخستین بار بصورت کتاب توسط انتشارات جامعه لیسانسیه های دانشسرای عالی منتشر شد و تا سال قبل (۱۴۰۳ )چاپ چهلم این کتاب در انتشارات سخن در دسترس عموم قرار گرفته است. در فصل اول کتاب تاریخ ایران بعد از اسلام، زرین کوب لحن نامساعد… خودش را در کتاب دو قرن سکوت در مورد اعراب نقد و تعدیل کرده است.وی در اثر ماندگار و خواندنی دو قرن سکوت نوشته است: شک نیست که در هجوم تازیان، بسیاری از کتابها و کتابخانه‌های ایران دستخوش آسیب فنا گشته است. آیت اله شهید مرتضی مطهری، شجاع الدین شفا و فریدون آدمیت نقدهایی بر آثار زرین کوب و از جمله بر کتاب دو قرن سکوت دارند.با این حال کتاب دو قرن سکوت تالیف زرین کوب افزون بر چهل باز باز نشر شده و از جمله کتابهای خواندنی دوستداران ایران و ملی گرایان بوده و هست.
*سخن پایانی:
درباره دکتر زرین کوب بعنوان مورخ و پژوهشگر ارشد تاریخ و فرهنگ ایران و اسلام زنده یاد حرف و سخن بسیار است و در این مقال نمیگنجد اما زرین کوب کتابی با عنوان تاریخ ایران بعد از اسلام در سال ۱۳۴۳ و دو کتاب دیگر به نامهای بامداد اسلام و کارنامه اسلام در سال ۱۳۴۸ نگاشته که حائز اهمیت است. وی در بامداد اسلام، به بررسی تاریخ اسلام از آغاز تا پایان دولت اموی پرداخته و در کتاب تاریخ ایران بعد از اسلام،یک فصل کامل را به شرح مآخذ و منابع تاریخ اسلام و نقد آن‌ها اختصاص داده است. جلد دوم و فصل آخر جلد اول کتاب تاریخ ایران بعد از اسلام به دستور ساواک توقیف میشوند و فقط همان جلد اول به صورت ناقص انتشار مییابند. فصل آخر جلد اول این کتاب که پس از انقلاب در کتاب دفتر ایام منتشر شد و خود نیز دفتر ایام نام دارد با لحنی تند علیه سلطنت شروع می‌شود و زرین کوب در آن پادشاهان جهان را محکوم می‌کند که دنیا را همواره به خاک و خون کشیدند.به گفتهٔ زرین کوب، جلد دوم آن کتاب توسط ساواک نابود شد و هرگز انتشار نیافت.سالها بعد زرین کوب پس از انقلاب، کتاب دوجلدی تاریخ مردم ایران را تألیف کرد ومطالب جلد دوم تاریخ ایران بعد از اسلام را در جلد دوم تاریخ مردم ایران آورد. کتاب کارنامه اسلام تالیف وی نیز به بررسی فرهنگ و تمدن اسلام اختصاص دارد.
روح و روانش شاد و یاد و نامش در گستره زمین و زمان جاودانه باد.
منبع: پُرسون
