گنبد کاووس؛ یادگار شکوه جرجان

ُگنبَدِ کاووس یا گنبد قابوس مرکز شهرستان گنبد کاووس در استان گلستان است. نام این شهر از برج قابوس که در این شهر قرار دارد و بلندترین برج آجری دنیاست، گرفته شده است. این شهر مرکز ترکمن صحرا در قرن اخیر محسوب میشود. این بنای تاریخی به شماره ۸۶ درسال ۱۳۱۰ خورشیدی در فهرست آثار میراث فرهنگی کشور به ثبت رسیده است و در دهم تیر سال ۱۳۹۱ هم در فهرست آثار سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) ثبت جهانی شد.در حال حاضر مرمت این بنای تاریخی با همکاری گروه مرمت و مطالعات معماری دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی با تمرکز بر مرمت قسمت مخروطی به دلیل فرسایش‌های زیستی در پوسته خارجی بنا و رویش بوته‌ها در حال انجام است. نقشه اصلی گنبد کاووس به‌وسیله کارشناسان آلمانی، مطابق با اصول شهرسازی طراحی شد و به همین دلیل دارای خیابان‌های متقاطع است و همچنین الگوی شطرنجی فاقد معابر تنگ و قدیمی را دارد. اغلب ساکنان شهر گنبد ترکمن‌های ایرانی هستند. بقیه جمعیت این شهرستان را بومیان، فارس زبانان و همچنین مهاجرانی از مناطق دیگر از جمله سیستان و بلوچستان، آذربایجان، شاهرود، سمنان و خراسان تشکیل می‌دهند. حدود ۶۰٪ مردم سنی مذهب (ترکمن و بلوچ) و حدود ۴۰ درصد شیعه (فارسی زبانان و ترک‌ها) هستند.ترکمن‌های ساکن گنبد کاووس متشکل از سه ایل بزرگ «یموت»، «گوگلان» و «تکه» هستند و در بین این ایلات ،ایل یموت به عنوان بزرگترین واصیل‌ترین ساکنان این شهر تاریخی شناخته شده و به دو طایفه بزرگ «آتابای» و «جعفربای» تقسیم می‌شود.اکثریت ترکمن‌های ساکن گنبدکاووس افرادی هستند که از سال‌های گذشته تاکنون به دلایل مختلف از شهرها و روستاهای اطراف به شهر گنبدکاووس مهاجرت کرده و در محله‌های مختلف آن با فرهنگ وعادات غذایی که متاثر از نوع معیشت و محیط جغرافیایی قبلی آنان بوده ساکن شده‌اند.با این وجود دیگر اقوام مانند طبری‌ها (مانند کتولی‌ها، استرآبادی‌ها و مازندرانی‌ها)، فارسی‌زبانان (مانند سمنانی‌ها، سیستانی‌ها و خراسانی‌ها)، آذربایجانی‌ها، بلوچها و قزاق‌ها نیز در این شهر زندگی می‌کنند.