واکاوی ماجرای حقابه هیرمند و طالبان

به گزارش سایت خبری پرسون، موضوعی که تا به امروز صرفا به عنوان یک اهرم سیاسی برای وادار کردن دولت های حاکم در افغانستان به دادن حق قانونی ایران از حقابه هیرمند مطرح بود، حالا به رویکرد صریح و جدی دولت تبدیل شده و معاون اول رئیس جمهور به طور رسمی اعلام کرده است «در صورت تامین نشدن حقابه ایران، 700 هزار تبعه افغانستانی ساکن استان سیستان و بلوچستان به کشورشان برگشت داده خواهند شد».

اولین رویکرد قاطع پس از سال ها

ماجرای حقابه ایران از هیرمند، داستانی دارد به درازای این رودخانه 1100 کیلومتری. هرچند در سال 1352 و با امضای معاهده بین ایران و افغانستان، کشور همسایه به تامین حقابه ایران از این رودخانه مشترک مرزی متعهد شده بود، اما این حقابه هیچ گاه به طور کامل تامین نشده و آبی که به هامون و چاه نیمه های سیستان و بلوچستان رسیده، صرفا آن چیزی بوده که طرف افغانستانی نیازی به آن نداشته یا حتی برای رفع خطر سیل و طغیان رودخانه، مجوز جاری شدنش به سمت ایران را داده است.

برخی می گفتند به روز نشدن معاهده سال 52، دلیل کم کاری طرف افغانستانی در اجرای توافق است و به همین دلیل، پس از پیگیری های فشرده و مستمر، سرانجام در بهمن 1399 اساسنامه پیگیری حقابه رودخانه هیرمند بین ایران و افغانستان مبادله شد، با تاکید بر این محورها: نقشه‌کشی جدید و به‌روز در حوضه آبریز هیرمند، حفظ امنیت مهندسان نقشه‌برداری و همین‌طور تامین آب رودخانه مرزی ۲ کشور. دغدغه سدسازی های متعدد افغانستان روی هیرمند، در همان زمان هم مطرح شده بود. «نعیم ا... سالارزی» معاون وقت کمیسار آب هلمند در افغانستان، در زمان تبادل اساسنامه مشترک تاکید کرده بود، که بند کمال خان مشکلی برای ایران ایجاد نخواهد کرد، اما روشن بود این سد که در نزدیک ترین نقطه مرزی به ایران و فاصله 80 کیلومتری با چاه نیمه های سیستان و بلوچستان احداث و آبگیری شده، یک تهدید جدی برای حقابه ما خواهد بود.

از تهدید اشرف غنی، تا تهدید ایران

همین اتفاق هم افتاد و فروردین سال 1400، اشرف غنی، رئیس جمهور وقت افغانستان در مراسم افتتاح بند کمالخان به صراحت اعلام کرد که «کشورش دیگر آب را رایگان نمی‌دهد، بلکه با افتخار آن را در مقابل دریافت نفت به ایران می‌فروشد(یورونیوز- 4فروردین1400)». اشرف غنی البته پنج ماه بعد و با تحولات سیاسی در افغانستان، از این کشور فرار کرد و زمام کار به دست طالبان افتاد اما این تغییر سیاسی هم گره از کار حقابه هیرمند باز نکرد و کار به جایی رسید که معاون اول رئیس جمهور، در سفر کاری این هفته خود به سیستان و بلوچستان رویکردی همسطح طرف های افغانستانی اتخاذ کند و بگوید: «تحقق حقابه شرط ماندگاری اتباع افغانستانی در سیستان و بلوچستان است. 700 هزار تبعه افغانستانی در این استان از سرانه آرد مردم استان بهره مند هستند و یکی از علت های صفوف طولانی نانوایی ها در این استان است. در صورت تامین نشدن حقابه از کشور همسایه تمامی این افراد به افغانستان برگشت داده خواهند شد. (خبرگزاری صداوسیما-دیروز، 5 بهمن)».

ماموریت ویژه به سکاندار جدید سفارت

محمد مخبر این صحبت ها را چند روز پس از ماموریتی مطرح کرده که رئیس جمهورکشورمان به امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه و حسن کاظمی قمی نماینده ویژه رئیس جمهور در امور افغانستان داده تا از طریق رایزنی با هیئت حاکم بر این کشور، موضوع حقابه کشورمان از رود هیرمند و تأمین آب مورد نیاز مردم سیستان و بلوچستان را با جدیت دنبال کنند و مشخص است که رویکرد صریح معاون اول نیز، حتما با این ماموریت ویژه هم راستا و هماهنگ بوده است.

حسن ‌کاظمی قمی نیز که تاکنون نماینده ویژه رئیس جمهور در امور افغانستان بوده، از اول بهمن با استقرار در محل سفارتخانه، به طوررسمی به عنوان سرپرست سفارت، کار خود را آغاز کرده و در اولین دیدار رسمی خود با «امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان»، تامین حقابه ایران از هیرمند را به عنوان یکی از مطالبات مهم ایران برشمرده است.

موضع طالبان چیست؟

این دیدار رسمی، با تاکید کشور همسایه بر رعایت حق ایران همراه بوده و وزیر خارجه طالبان تاکید کرده است؛ همان چیزی که پیش ازاین هم بارها اعلام شده اما در عمل اتفاق دیگری رخ داده بود.

مصداقش هم گزارش شهریور ماه آرزو اشرفی‌زاده، مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست و استناد او به تصاویر

ماهواره ای که مشخص کرد دولت طالبان نیز مانند دولت قبلی افغانستان آب هیرمند را به سمت نمکزار گودزره منحرف کرده است. البته آن طور که کاظمی قمی پیش از سفر به افغانستان به عنوان سرپرست سفارتخانه و در گفت و گویی تفصیلی با جماران، درباره مواضع طالبان مطرح کرده «طالبان چه در گفت و گوهای شفاهی و چه در یادداشت‌های رسمی بر اجرای معاهده و تشکیل کمیساران آب دارند و نگفته اند که آب را نمی دهند». به گفته کاظمی، این وعده هم از سوی طالبان داده شده که مسیر انحرافی ایجاد شده با بند کمال خان باید اصلاح شود و این کار را هم شروع کرده اند تا آب به سمت ایران بیاید.

به امید روزهای زلال هامون

اکنون، طرح های آب رسانی گسترده ای برای حل مشکل آب در سیستان وبلوچستان آغاز شده؛ از طرح انتقال آب عمان گرفته تا حفر چاه های آب ژرف و تامین آب شرب 2هزارو800 روستایی با طرح جهاد آب رسانی. اما هیچ کدام از این ها دلیل نمی شود که مردم رنجیده این استان و چاه نیمه های خشکیده این خطه، از حقابه قانونی هیرمند محروم باشند و روزهای زلال هامون، برایشان تکرار نشود.

مالکی ،نماینده زاهدان: دیپلماسی جای خود، اهرم فشار جای خود

فداحسین مالکی نماینده مجلس و سفیر اسبق ایران در افغانستان می گوید، طبیعتا رویکرد ما پیگیری تامین حقابه با راهبرد دیپلماسی است اما وقتی طالبان در این مسیر همراهی لازم را ندارد، شاید لازم باشد از اهرم های دیگر هم استفاده کنیم. او تصریح می کند: مردم ایران و افغانستان همواره روابط برادرانه ای با هم داشته اند و در گذشته ای نه چندان دور دولت های دو کشور نیز همین رویکرد را داشتند. به عنوان مثال زمانی که من مسئولیت سفارت را بر عهده داشتم، دولت وقت افغانستان اجازه دخالت دیگر کشورها در موضوع حقابه مشترک هیرمند را نمی داد و مردم افغانستان هم باورشان این بود که اگر حتی یک قطره آب هم داشته باشند، نصف آن متعلق به برادران ایرانی شان است. مالکی می افزاید: امیدواریم طالبان هم در رویکرد خود تجدید نظر کند تا مانند گذشته بتوانیم مشکل حقابه را مدیریت کنیم.

دهمرده، نماینده زابل: دیپلماسی بی نتیجه بود، طالبان یک مثقال هم آب نداد/بستن آب شرب مردم، رسم همسایگی و مسلمانی نیست

غفوریان-دکتر حبیب ا... دهمرده نماینده زاهدان در مجلس به پیشینه تاریخی و تمدنی حقابه ایران از هیرمند اشاره و بیان می کند: در طول تاریخ، زندگی مردم این منطقه بر اساس آب رودخانه هیرمند شکل گرفته است. اما به تدریج، عوامل مختلفی در افغانستان بر این آب اشراف پیدا و به احداث بند اقدام کردند. ولی تقریبا تا چند سال اخیر، سیلاب های اضافه که مورد استفاده افغانستان نبود، به طرف ایران رهاسازی می شد. اماوقتی بند کمالخان که ما معتقدیم این سد، ساخته و پرداخته آمریکا و رژیم صهیونیستی است احداث شد، آب های اضافه آن به نمکزار و منطقه ای بلااستفاده رها می شود و به طرف سیستان و بلوچستان رها نمی کنند و حقابه قانونی ایران را نمی دهند.

دکتر دهمرده با اشاره به اظهارنظر روز گذشته معاون اول رئیس جمهور، گفت: در واقع مسیر گفت وگو و دیپلماسی به جایی نرسیده است و به این دلیل که شرایط پایدار در این سال ها در افغانستان وجود نداشته، این تلاش ها بی نتیجه مانده و آن ها به تعهدات قانونی خود عمل نکردند.

طالبان هم که آمدند، در ابتدا قول دادند که حقابه ایران را بدهند اما یک مثقال هم از حق آب ایران ندادند. از طرفی دولت جمهوری اسلامی هم باید پاسخ مردم خود را بدهد و برای حقابه تلاش کند.دهمرده به حدود 700 هزار مهاجر افغانستانی مقیم در سیستان و بلوچستان اشاره و اظهار می کند: این برادران و خواهران ما از همه آب و برق و گاز و امکانات این استان استفاده

می کنند و گاهی در صف های شلوغ نان، به ایرانی ها نان نمی رسد، حال چگونه می شود که تمام امکانات جمهوری اسلامی به میلیون ها مهاجر افغانستانی در ایران تعلق بگیرد، اما آن ها حتی به اندازه آب شرب هموطنان مهاجر خود در سیستان و بلوچستان حقابه را نمی دهند؛ این رسم همسایگی و مسلمانی نیست. چرا و به چه حقی آب را به روی مردم بسته اند؟

منبع:خراسان