به گزارش سایت خبری پرسون، ولی گل‌محمدی با اشاره به سطح روابط بین ایران و ترکیه در مقایسه با کشورهایی مانند چین اظهار کرد: میان چین و ترکیه تفاوت‌هایی وجود دارد. چین به لحاظ شاخص‌های قدرت اقتصادی و نظامی و سطح استقلال استراتژیکی که در سیاست خارجی خود دارد، متفاوت از ترکیه‌ای است که هنوز در ساختارهای امنیتی و راهبردی سطح آتلانتیک و غرب به سر می‌برد. ترکیه به رغم اینکه تلاش کرده سطحی از استقلال عمل را در روابط خارجی خود داشته باشد اما هنوز به لحاظ اقتصادی، سیاسی و امنیتی در پیشبرد برنامه‌های سیاست خارجی خود تحت تاثیر وابستگی‌ها و اتصالات راهبردی خود با غرب است.
وی ادامه داد: ظرفیت‌های اقتصادی ترکیه برای توسعه روابط با ما قابل مقایسه با چین نیست چراکه احساس می‌شود در آینده قابل پیش‌بینی برنامه همکاری ایران و ترکیه به چند دلیل چندان کارآمد نخواهد بود. اول اینکه اتصالات بالقوه راهبردی که بین ما و ترکیه وجود داشت، به شدت تضعیف شده است. اگر عملیاتی‌تر بررسی کنیم، شاهد هستیم در حالی که ایران و ترکیه حجم روابط تجاری خود را روی ۳۰ میلیارد دلار هدف‌گذاری کرده بودند و حتی در سال ۲۰۱۲ حجم این روابط به ۲۲ میلیارد دلار رسیده بود اما این آمار در سال‌های بعد کاهش چشم‌گیری یافت؛ به طوری که حجم روابط تجاری ما از ۱۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۶ به ۵.۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ و سپس به ۳.۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ رسید و در سال ۲۰۲۱ نیز به سبب شرایط کرونایی حجم روابط تجاری میان ایران و ترکیه ۵.۵ میلیارد دلار ثبت شد که در مقایسه با ظرفیت‌هایی که برای توسعه همکاری بین ۲ کشور وجود دارد، رقم کلانی محسوب نمی‌شود.
این کارشناس مسائل ترکیه مهم‌ترین بخش روابط ایران با ترکیه را انرژی دانست و تصریح کرد: در گذشته حدود ۴۰ درصد از نیازهای ترکیه به نفت خام توسط ایران تامین می‌شد و به صورت متوسط از ۶۳۰ هزار بشکه‌ای که ترکیه در روز مصرف می‌کرد، حدود ۲۵۰ یا ۲۶۰ هزار بشکه آن توسط ایران تامین شده است اما بعد از تحریم‌های ترامپ و سیاست به صفر رساندن صادرات نفتی ایران این رقم کاهش یافت و سال ۲۰۲۰ به حدود ۱۷ یا ۱۸ هزار بشکه در روز، یعنی کمتر از هفت درصد رسید و ترکیه این کاهش واردات نفت از ایران را با افزایش واردات از روسیه و عراق تامین کرده است.
عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس اضافه کرد: ترکیه برای کاهش وابستگی خود به گاز روسیه و ایران به سمت تنوع‌سازی واردات گاز طبیعی رفته است. در این مسیر ترک‌ها باید بتوانند جهت سیاست متنوع‌سازی مبادی انرژی خود از آذربایجان و رژیم صهیونیستی و سایر کشورها گاز طبیعی خود را تامین کنند. از سویی دیگر اساسا نیاز ترکیه به انرژی، مخصوصا به گاز مایع، افزایش شدیدی داشته و پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده این نیاز به بیش از ۵۰ درصد برسد.
گل‌محمدی ادامه داد: این در حالی است که ایران یک سهم ۱۸ درصدی در تامین گاز طبیعی ترکیه داشت و ۶۰ میلیون مکعب از این فرآورده را در سال به ترکیه صادر می‌کرد اما طی ۳۰ سال گذشته این رقم به شدت کاهش پیدا کرد و باعث ایجاد نگرانی ترک‌ها برای عدم پایداری در صادرات گاز ایران به ترکیه شده است چراکه مقدار و قیمت نفتی که ایران به ترکیه صادر می‌کند، به دلیل تنزل ۶ یا هفت میلیارد متر مکعبی در سال گذشته برای ترکیه نگران‌کننده است.
وی افزود: در این میان نگرانی ایران این است که در سال ۲۰۲۶ با چه وضعیت و کیفیتی قرارداد تجاری خود را با ترکیه تنظیم کند. در چنین شرایطی اتصالات راهبردی که می‌توانست بین ایران و ترکیه ایجاد شود و به همکاری‌های فراگیر سیاسی و راهبردی تسری پیدا کند، به شدت در حال تضعیف شدن و نیازمند پیدا کردن یک راه حل مناسب است.
کاهش ۸۰ درصدی مبادلات تجاری ایران و ترکیه تحت تاثیر تحریم‌ها
گل‌محمدی دومین موضوع محوری که نه تنها در رابطه با ترکیه بلکه در رابطه با سایر همسایگان ایران مهم است را تاثیر تحریم‌های آمریکا بر نوع برقراری روابط ایران با همسایگانش دانست و گفت: تحت تاثیر تحریم‌های آمریکا و تنشی که با این کشور داشتیم، حجم مبادلات ما با ترکیه در ۱۰ سال گذشته از ۱۵ میلیارد دلار در سال به صورت میانگین به سه میلیارد دلار رسیده است. در چنین وضعیتی باید اندیشید که چگونه می‌توانیم مستقل از سطح تنش با آمریکا و تحریم‌ها یک سیاست همسایگی با ثبات، مخصوصا با کشورهایی که جایگاه ویژه‌ای در سیاست خارجی ما دارند، داشته باشیم.
این کارشناس مسائل ترکیه بیان کرد: با توجه به نگرانی‌های ایران و ترکیه از تجارت گاز طبیعی و تاثیر تحریم‌های آمریکا بر افزایش تنش‌های ۲ کشور، حتی اگر سند توافق همکاری‌های جامع بین ایران و ترکیه امضا شود، در آینده کوتاه خروجی‌های ملموس و معناداری نخواهد داشت.
استاد مدعو دانشگاه بیلکنت آنکارا در خصوص نقش کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در روابط ایران و ترکیه اظهار کرد: در دوران اردوغان ترکیه در کمیت و کیفیت روابط خارجی و دوجانبه خود خیلی تحت تاثیر ترجیحات و اولویت‌های کشور ثانویه‌ای مثل ایران نیست و حتی تاثیری که آمریکا می‌تواند در روابط ایران و ترکیه داشته باشد، بیشتر تحت‌تاثیر ذهنیت هزینه فایده ترک‌هاست چراکه ترک‌ها می‌سنجند به رغم تحریم‌ها علیه ایران در صورت همکاری با ما چه به‌دست می‌آورند و چه از دست می‌دهند و بیشتر ذهنیت هزینه فایده ترک‌ها به روابط آن‌ها با ایران شکل می‌دهد و صرفا گوش به فرمان واشنگتن، بروکسل یا مسکو نیستند.
وی خاطرنشان کرد: اگر ترکیه در حال عادی‌سازی و توسعه روابط خود با کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی است، بیشتر متاثر از پویایی‌های سیاست داخلی ترکیه و چالش‌هایی است که اردوغان به لحاظ سیاسی در آستانه انتخابات ۲۰۲۳ ترکیه دارد. این به آن معناست که ترکیه سه بحران اساسی در خود دارد که نوع نگاه و اولویت‌های روابط خارجی ترکیه را شکل می‌دهد.
سه بحران اصلی ترکیه
گل‌محمدی سه بحران اصلی ترکیه را بحران اقتصادی، پناهجویان و تروریسم کردی دانست و بیان کرد: ایران نمی‌تواند برای برون‌رفت ترکیه از بحران اقتصادی به انتخاب مجدد آقای اردوغان کمک کند زیرا ایران خود درگیر بحران‌های اقتصادی است. تنها چیزی که می‌تواند به ترکیه کمک کند، همان دلارهای نفتی اعراب، امارات، قطر و عربستان است که باعث مثبت شدن شاخص‌های اقتصادی ترکیه می‌شود. بنابراین این الزام باعث می‌شود اردوغان به سمت عادی‌سازی و توسعه روابطش با دیگر کشورهای منطقه حرکت کند.
این کارشناس مسائل ترکیه اضافه کرد: همچنین بحران اقتصادی شدید در ترکیه باعث تشدید حساسیت‌های عجیب ضد مهاجرتی و پناهجویانی شده است و این مساله بر ذهنیت رای‌دهندگان کرد نسبت به انتخابات پیش رو تاثیرگذار است. در این راستا اردوغان عملیات چهارمی را در منطقه پیش گرفته که بیشتر ناظر بر دغدغه پناهجویان کردی ترکیه است و اردوغان از انجام این عملیات چند هدف را دنبال می‌کند.
گل‌محمدی ادامه داد: اولین هدف این است که طی سال‌های آینده در مناطق تحت عملیات شهرک‌سازی و یک میلیون پناهجو را از ترکیه خارج کند. دوم اینکه بر رابطه با رشد و توسعه سرزمینی بخشی از کردهای سوریه اقدامات عملی انجام می‌شود و این اطمینان را به ترک‌ها می‌دهد از هرگونه پیشروی اقلیم خودمختار کردستان در مناطق جنوبی ترکیه جلوگیری خواهد کرد. از طرفی دیگر عملیات‌های پنجه قفل در شمال عراق در رابطه با مساله تروریسم کردی و توافقات بسته شده با اربیل در حوزه انرژی(نفت و گاز) است که از این طریق ترکیه می‌تواند بخشی از آن پرداخت‌های سالانه انرژی خود را تامین کند.
وی عنوان کرد: متاسفانه با توجه به سه بحران ترکیه، ایران نه تنها در اولویت همکاری بلکه در حوزه تنش ناخواسته با آنکارا قرار می‌گیرد زیرا تصمیم ترک‌ها مبنی بر مداخله در شمال عراق و سوریه در تقابل با منافع استراتژیک ایران است. بخش دیگری از درگیری ژئوپلوتیکی ایران با ترکیه در جنوب قفقاز و قره‌باغ است زیرا ملی‌گرایان و ناسیونالیست‌ها یکی از موتلفین اصلی انتخابات برای انتخاب اردوغان را تشکیل می‌دهند و ورود و حضور هرچه بیشتر آن‌ها در جنوب قفقاز اهمیت مساله را مضاعف می‌کند. در نتیجه پویایی‌های سیاست خارجی ترکیه باعث گمانه‌زنی‌های اشتباهی در رابطه با ائتلاف و قیام ترکیه علیه ایران شده است.
عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس با بیان اینکه البته این وضعیت نگران‌کننده نیست، اظهار کرد: ترکیه در زمین بازی عربستان و رژیم صهیونیستی هیچگاه بازی نکرده است؛ مخصوصا طرح نگرش استراتژیک اردوغان بازی کردن در زمین دیگران نیست بلکه می‌خواهد بازی‌ساز باشد. اقدامات مقطعی ترکیه علیه ایران بیشتر تاکتیکی است و به معنای تقابل ائتلاف و تقابل از سمت ترکیه نیستیم بلکه پیامدهای ناخواسته‌ای است که سبب نگرانی ایران شده است.
منبع: ایسنا
