مدیر کل پزشکی قانونی استان همدان هشدار داد:
به گزارش پرسون از آذربایجان‌غربی، نوروز بزرگترین و باشکوه‌ترین عید مردم کشورمان است و رسم‌ها و آیین‌های نوروزی که در گوشه و کنار کشور برگزار می‌شود، بخشی از میراث معنوی و همچنین یکی از بزرگترین جاذبه‌های فرهنگی هر منطقه به شمار می‌رود.
اسفند ماه آخرین ماه از فصل زمستان همیشه تداعی‌گر آغاز فصل زایش و نوید بهار بوده است و در این ماه همگی ما منتظر برپایی جشن آخرین چهارشنبه سال و مراسمات جشن نوروز هستیم.
اما امسال با توجه به شرایط خاص حاکم بر جامعه و شیوع ویروس منحوس کرونا در جهان و به تبع آن در کشورمان، حس و حال برگزاری جشن چهارشنبه سوری و نوروز و برگزاری آیین‌های گروهی این جشن باستانی ایران زمین تحت شعاع این ویروس منحوس قرار گرفته است.
چناچه در رسانه‌ها بارها ستاد ملی مبارزه با کرونا و کارشناسان مربوطه تاکید کرده‌اند برای حفظ سلامتی خود و خانواده‌هایمان در اجتماعات شرکت نکنیم تا که شاید باعث قطع شدن زنجیره انتقال ویروس کرونا باشیم. از همین رو امسال انتظار می‌رود ماهیت جمعی و گروهی چهارشنبه سوری برای حفظ سلامتی خانواده و هموطنان عزیزمان لغو شوند و تا جای ممکن آیین‌های آن تنها با حضور افراد خانواده در کنار هم برگزار شود و تا حد ممکن برای حفظ سلامتی خود و خانواده‌هایمان از حضور در اجتماعات پرهیز کنیم.
در این مطلب قصد داریم کمی بیشتر با تاریخچه و آیین‌های جشن چهارشنبه آخر سال در آذربایجان‌غربی آشنا شویم.
آذربایجان‌غربی رنگین کمان سرزمین اقوام و ادیان است، به طوریکه هریک از این اقوام و فرهنگ‌ها به‌نحوى در هم تأثیر گذاشته و آیین‌ها و سنت‌های ویژه‌ای را خلق کرده‌اند. در این میان آذربایجان‌غربی با داشتن تنوع فرهنگی کم نظیر در غرب سرزمین ماد باستان قرار دارد، مردم این خطه از ایران آداب و مراسم گوناگونی را پایه‌گذاری کردند که اکثر این مراسم در طول چند هزار سال سینه به سینه حفظ شده و امروزه برای مردمان منطقه به یادگار گذاشته شده است.مردم این دیار جشن چهارشنبه‌سوری را مانند سایر ایرانیان برگزار می‌کنند. اما این آیین به دلیل وجود برخی ویژگی‌ها و خصلت‌های فرهنگی و قومی، خرده آیین‌هایی را در خود جای داده‌است.
پیشینه برگزاری آداب و رسوم مربوط با چهار، چهارشنبه آخر سال (چهارشنبه آب، چهارشنبه آتش، چهارشنبه باد و چهارشنبه خاک) در آذربایجان به دوران پیش از اسلام باز می‌گردد.
این آئین‌ها از چنان جایگاه محکم و استواری در میان مردم آذربایجان برخوردار است که گذشت سال‌ها و قرن‌ها، جنگ و نزاع‌ها، بلایای طبیعی و غیرطبیعی، تغییر ترکیب جمعیتی و جغرافیایی و تغییر و تحولات سیاسی در منطقه هیچ خللی در برگزاری آنها ایجاد نکرده است و گرامیداشت چهار چهارشنبه آخر سال و نامگذاری هر یک از آنها به نامی، در واقع رنگین کمانی از طبیعت را برای مردم این دیار کهن تداعی می‌کند تا خود را برای روزهای بهاری آماده کنند.
با توجه به اینکه از زمان‌های قدیم، انسانها بر این باور بودند که چهار عنصر آب وآتش و باد و خاک است که باعث بیداری طبیعت می‌شوند. مردم آذربایجان‌غربی نیز چهار هفته قبل از عید نوروز و به مناسبت همین چهار عنصر، در روزهای چهارشنبه، مراسم ویژه‌ای برگزار می‌کردند که به ترتیب «سو چرشنبه‌سی،(چهارشنبه آب) اُود چرشنبه سی(چهارشنبه آتش)، یئل چرشنبه سی( چهارشنبه باد) و توپراق چرشنبه‌سی (چهارشنبه خاک)» نامگذاری شدند که همگی الهام گرفته از آفرینش جهان و طبیعت بشر است، دلالت بر قدمت و اصالت مراسم‌های شاد مربوط به روزها و هفته‌های پایانی سال در گستره ایران زمین دارد.
سو چرشنبه‌سی (چهارشنبه آب)
اولین چهارشنبه آخر سال را در فرهنگ آذربایجان‌غربی «سو چرشنبه‌سی» می‌نامند در «سو چرشنبه‌سی (چهارشنبه آب)»، آب‌ها نو می‌شوند و دوباره حوزه‌های آبی حیات به طبیعت بازمی‌گردد. در این روز قبل از طلوع آفتاب مردم به کنار رودخانه‌ها و محل‌های آبی رفته و دست و صورت خود را می‌شویند و به‌طرف همدیگر آب می‌پاشند و از روی آب میپرند تا سعادت و خوشبختی در سال جدید نیز نصیبشان شود و مشکلات و رنج و عذابشان را به آب نو بدهند.
در باورهای مردم آذربایجان در مورد آب این گفته‌ها آمده است:
آغیرلیغیم - اوغورلوغوم سویا ( سنگینی من و خوش شانسی من به آب)
آزاریم – بئزاریم سویا ( دلتنگی و بیماری ام به آب )
آغیرلیغیم –اوغورلوغوم ، دوشسون سو اوستونه (سنگینی و خوش شانسی من روی آب)
سئل چارپار، سو چارپار، بیرگوناه ایشلتدیم، گل اونو توت آپار( سیل روان می شود، آب جاری می شود، گناهانی داشته ام، بیا و آنها را با خود ببر)
سو گه لر لوله- لوله (آب به تندی می آید) - توکولر بیزیم گوله ( به استخر ما می ریزد) - الینده ایپک دستمال ( در دستت دستمال ابریشمی) - بار گلیر گوله – گوله( بار و میوه می آید با خنده و شادی)
در همین حال ضرب المثل‌ها و کلمات قصار عدیده‌ای از آب، آتش، باد و خاک در فرهنگ اصیل آذربایجان به وفور یافت می‌شود که به نمونه‌هایی از آنها اشاره می‌کنیم:
سو اولان یئرده دیریلیک اولار ( هرجا آب باشد زندگی است )، سو آخدیغی یئردن بیرده آخار ( آب از جائیکه سرچشمه گرفته دوباره جریان پیدا می کند)، سو موردارلیق گوتورمز ( آب با ناپاکی نمی خواند)، سو آیدینلیق دیر ( آب مایه برکت است)
اود چرشنبه‌سی (چهارشنبه آتش)
دومین هفته را نیاکان و گذشتگان ما تحت عنوان «اود چارشنبه سی» نام نهاده‌اند که مظهر حرارت و نور و روشنایی است و آتش و نور و حرارت است که به طبیعت روح تازه می‌بخشد و به زمین حرارت می‌دهد نیاکان ما بر این باور بودند که هر قدر آتش و خورشید را مقدس به حساب آورند همان اندازه طبیعت زودتر بیدار می‌شود و به انسانها سعادت به ارمغان می‌آورد بودن آتشگاه‌های متعدد در سرزمین آذربایجان‌غربی خود شاهدی بر این ادعای ماست که آتش و خورشید دارای چه اهمیتی در میان نیاکان ما تورکان بوده اند، عصر این چهارشنبه مردم آتش درست کرده و از روی آن میپرند. در ضمن این کار چنین می‌گویند:
«آغیرلیغیم بیغیرلیغیم بوردا قالاسان/ دیش آغریم، باش آغریم بوردا قالاسان/آتیل باتیل چرشنبه/ بختیم آچیل چرشنبه» تمام بدی‌ها و مریضی‌هایم در این آتش بماند و بخت و شانس من نیز گشایش یابد.
یئل چرشنبه‌سی (چهارشنبه باد)
سومین هفته آخر اسفند ماه را پیشینیان ما تحت عنوان «یئل چارشنبه سی» نامگذاری کرده اند چون در این هفته باد با آمدن خود به زمین و طبیعت زندگی نوید بیداری می‌دهد
چون در این هفته باد با آمدن خود به زمین و طبیعت زندگی نوید بیداری می‌دهد «یئل» در یک مدت کوتاه تمام زمین را پشت سر می‌گذارد و زمین را به بیداری فرا می‌خواند بنا به اعتقاد نیاکانمان «یئل» خود یکی از خدایان قدرتمند می‌باشد. در این روز پرندگانی که معمولاً در طول زمستان به خانه‌های مسکونی پناه می‌آوردند با آرزوی برآورده شدن خواسته‌ای آزاد می‌شود بعضی‌ها نیز زیر درخت «سویوت»(بید مجنون) رفته و آرزوئی می‌کنند اگر آرزویشان برآورده شود شاخه‌های بید را باد به پائین حرکت می‌دهد و اگر بالا حرکت دهد برآورده نمیشود. عین حرکت سر انسان موقع بله یا نه گفتن.
تورپاق چرشنبه‌سی (چهارشنبه خاک)
آخرین چهارشنبه اسفند ماه به نام «تورپاق چرشنبه‌سی، (چهارشنبه خاک)» نام گذاری شده است که طبیعت با جذب گرما و حرارت بیدار می‌شود این روز در نزد مردم بانام‌های «ایلین سون چرشنبه‌سی، آخیر چرشنبه»و «ایل آخیر چرشنبه»چهارشنبه آخر سال مشهور است و در نزد انسانها به دلیل از خاک بودن خود انسان «تورپاق، (خاک)» از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مردم آذربایجان بر این باورند که بعد از چهارشنبه خاک، بیداری و زندگی دوباره آغاز می‌شود و خاک جان تازه‌ای پیدا می‌کند.
در آخرین چارشنبه سال «تورپاق» با نیرو گرفتن از «سو»،«اود» و«یئل» جان می‌گیرد. صبح چنین روزی کنار رود رفته و کوزه‌ای را از آب زلال پر می‌کردند این آب همچون تبرکی برای پخت اولین پلوی سال و از این قبیل استفاده می‌شد و در زمان‌های اخیر با ورود به زندگی «شبه مدرن» مراسم چرشنبه‌های سو، اود و یئل در آذربایجان حال و هوای گذشته را از دست داده ولی در عوض «سون چرشنبه» با شکوه خاصی که تمام مشخصات سه چرشنبۀ قبل را نیز دارد اجرا می‌شود.
متاسفانه طی 50 سال گذشته و به ویژه در سال‌های اخیر با همه گیر شدن زندگی شهری و ماشینی و گسترش فضاهای مجازی، آیین‌های مربوط به چهار چهارشنبه آخر سال در آذربایجان که هر کدام همراه با مراسم‌های شاد و مفرح در میان خانواده‌ها بود، به دست فراموشی سپرده شده و تنها آخرین چهارشنبه سال موسوم به 'آخیر چرشنبه' در شهرهای بزرگ آذربایجان‌غربی گرامی داشته می‌شود.
نگاهی به تاریخ گذشته این سرزمین و حوزه های فرهنگی و ادبی آن ثابت می‌کند چهارشنبه‌های آخر سال از مهمترین و اصیل‌ترین مراسم‌های شاد و نشاط آور آذربایجان بوده است؛ این مهم در آثار منظوم و فولکولوریک مردم آذربایجان متجلی نیز است.
انتهای پیام/
رقیه وکیلی
نظرات شما ( 1 نظر )