گفتوگو با محمدرضا عبدالملکیان؛
همدان_ سایت خبری پرسون؛ بازار هر شهر به عنوان قلب تپنده و معرفی از آداب و رسوم مردمان آن شهر است، این گنجینه‌های گرانبها هویت ملی و مذهبی هر منطقه هستند و حقیقت غیرقابل انکاری از معماری سنتی در آن‌ها نهفته است.
بازار زیبای شهر همدان که به سبک و سیاق تمام بازارهای ایران از راسته‌ها، حجره‌ها، مساجد، کاروان‌سراها، تیمچه‌ها، حمام‌ها، مدارس و چهارسوهای متعددی تشکیل شده است، چشم هر بیننده‌ای را با معماری چشم نوازی که دارد خیره می‌کند.
بیشتر بناهای بازار همدان در دوره قاجاریه و بعد از آن ساخته شده‌اند اما از نوشته‌های جهانگردان و سیاحانی که در سده‌های مختلف از این شهر دیدن کرده‌اند پیداست قدمت این بازار سنتی بیش از دوره قاجار است.
شهر همدان به علت قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم همواره از مراکز مهم فعالیت‌های اقتصادی و تجاری بوده است، برخی از جهانگردان نیز بنای اولیه بازار سنتی همدان را همپای هگمتانه دانسته‌اند.
شواهدی در دست است که نشان می‌دهد تا اواخر حکومت قاجاریه بخش زیادی از معاملات و دادوستدهای ایران با غرب از طریق شهر همدان و سپس بغداد انجام می‌شده است.
این بازار کهن در ابتدا بر اثر تاخت و تازهای فراوان و سپس به علت ساخت و سازهای ناسازگار با بافت تاریخی و تغییرات اجتماعی و اقتصادی جایگاه تجاری اولیه خود را از دست داد.
پس از گذشت سده‌ها و با وجود تغییرات فراوان این مجموعه زیبا همچنان در مرکز شهر همدان خودنمایی می‌کند و دیدنی‌های زیادی برای دوستداران تاریخ، فرهنگ، هنر و البته علاقمندان به خرید از بازارهای قدیمی دارد.
این بازار زیبا که در سال ۱۳۷۷ به فهرست آثار ملی ایران اضافه شده، از ۳۸ راسته و ۲۶ سرا و کاروانسرا تشکیل شده که هر راسته به حرفه‌ای خاص تعلق داشته و مجموعه متنوعی از کسب و کارهای سنتی و مدرن در آن عرضه می‌شده است.
راسته زرگرها، کفش‌دوزهای کوچک و بزرگ، مسگرها، شیشه فروش‌ها، نخود بریزها، صندوق‌سازها، دباغ‌خانه، حلبی‌سازها، صحاف‌خانه، پالان‌دوزها، چاقوسازها، چلنگرها، کاه‌فروش‌ها و موتاب‌خانه از جمله راسته‌هایی هستند که بر حسب حرفه کاسب‌ها نامگذاری شده‌اند.
برخی از راسته‌های بازار سنتی همدان هم به نام بانیان آن‌ها شناخته شده‌اند که راسته‌های حسین‌خانی و حاج فضل‌الله از آن جمله هستند همچنین راسته یهودی‌ها، مسجد جامع و قبله از دیگر راسته‌های زیبای بازار همدان هستند.
یکی از شاخص‌ترین آثار مجموعه بازار همدان، مسجد جامع شهر است که یادگار دوره قاجاریه و به اعتقاد برخی از محققان پیش از آن است، این مسجد زیبا دارای یکی از زیباترین شبستان‌های مسقف(شبستان زمستانی) تاریخ معماری ایران است و زیبایی بازار را دو‌چندان کرده است.
بازار قدیمی همدان در طول تاریخ محل تأمین بسیاری از مایحتاج مردم شهر بوده و اگرچه با گذر زمان بسیاری از شغل‌های سنتی به دست فراموشی سپرده شده و اغلب راسته‌های نامبرده تغییر کاربری داده‌اند اما وجه سنتی بازار همچنان حفظ شده و قدم زدن در آن تداعی کننده تاریخ مردمان این کهن شهر است.
کاروانسراهای مهم همدان یادگار زمان قاجار هستند
ترابی، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان در گفتگو با خبرنگار پرسون می گوید: استان همدان در سال ۳۱۹ قمری مورد هجوم و فتح دیلمیان واقع شده و از این زمان به عنوان پایتخت در بین دیگر شهرهای ایران منتخب شد.
وی ادامه می دهد: در نوشته های تاریخی که از آن دوره موجود است قدمت بازار همدان را متعلق به دوره سامانیان می دانند و در برخی دیگر از متون تاریخی سیاحان بجز بنای کاروانسرای گلشن که متعلق به عهد صفوی است، بخش های عمده ی بازار کنونی در دوره قاجار یا پهلوی ساخته شده اند.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان خاطرنشان می کند: بر اساس مدارک موجود، حتی پیش از هرودوت در پایتخت مادان یعنی هگمتانه باستان، نه تنها داد و ستد و بازرگانی از دیرباز بسیار پررونق بوده، بلکه یک نهاد بانکی و بانکداری پیشرفته و تقریبا امروزی نیز برای تسهیل امور تجاری و مبادلات کالایی در آن شهر دایر و فعال بوده است.
ترابی اضافه می کند: در بناهای وسیعی از بازار سنتی همدان کاروانسراهایی ساخته شده که تعداد زیادی دکان را در خود جای می دهد و به طور معمول در مجاور بازارساخته و جزئی از بازار محسوب می شود.
وی ادامه می دهد: این کاروانسرها مهمترین مراکز تجاری در بازار سنتی همدان محسوب می شود و تعداد بالغ بر ۱۲۰ واحد کاروانسرا در بازار سنتی همدان وجو داشته که تقریبا دو برابر تعداد کاروانسراهای شهر اصفهان، پایتخت دوران صفویه است که البته اکثر کاروانسراهای مهم همدان نیز یادگار زمان قاجاریه هستند.
منیژه فرهانپور- استان همدان