به گزارش پرسون، به بهانه سالگرد کودتا ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ بد نیست مروری داشته باشیم به حوادث آن روزها و توطئه و دشمنی های رژیم پهلوی به همراه آمریکا و انگلیس با هدف سرنگونی دولت قانونی محمد مصدق که همین کودتا زمینه ای را فراهم کرد تا محمدرضا پهلوی ۲۵ سال دیگر در ایران حکومت کند.
در ۱۹ اوت سال ۱۹۵۳ برابر با ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ خورشیدی کودتایی نظامی با رهبری سرلشکر فضل‌الله زاهدی با درخواست مستقیم بریتانیا و دخالت مستقیم افسران اطلاعاتی آمریکا و نفرات لجستیک سفارت آمریکا و حمایت دولت ایالات متحده آمریکا اتفاق افتاد که باعث سرنگونی دولت مصدق شد.
کودتای ضد دولت مصدق پس از آن امکان‌پذیر شد که ابتدا دولت آمریکا طی عملیاتی به نام «عملیات آژاکس» ایران را در آشوب و هرج و مرجی فروبرد که راه را برای سقوط مصدق هموار کرد.
در آن زمان دولت آیزنهاور در آمریکا نگران آن بود که این طرح به بیراهه کشیده شود و نیروهای حزب توده با بهره‌جویی از ناامنی قدرت را در دست بگیرند.
شاه در کودتای ۲۸ مرداد کجا بود؟
روز ۲۲ مرداد شاه دو برگه را امضا کرده بود. در یکی از آنها فرمان عزل مصدق و در دیگری فرمان بر سر کار آمدن فضل‌الله زاهدی(از فرماندهان ارتش) نوشته شده بود. شاه از راه احتیاط تهران را ترک و به بهانه استراحت به سواحل خزر می‌رود. سرهنگ نصیری رئیس گارد شاهنشاهی نیمه شب ۲۴ مرداد به قصد دستگیری مصدق به منزل وی می‌رود اما خود را در محاصره نیروهای نظامی می‌بیند.
در روزهای ۲۵ تا ۲۸ مرداد، تظاهرات احزاب و گروه‌ها علیه سلطنت و پایین کشیدن مجسمه شاه از خیابان‌ها در جریان بود اما در پس پرده، فضل‌الله زاهدی به کمک خارجی‌ها در حال ساماندهی کودتا بود. بعد از ظهر روز ۲۷ مرداد، عده‌ای از ارتشی‌ها که لباس شخصی به تن داشتند حوالی لاله‌زار به نفع شاه تظاهرات کردند.
روز ۲۷ مرداد تیمسار ریاحی رئیس ستاد ارتش به افسران عالی رتبه ارتش تأکید کرده بود که ارتش در هر شرایطی به دولت وفادار بماند چرا که احتمال می‌داد شورش‌هایی به نفع شاه صورت بگیرد. با وجود این روز ۲۸ مرداد، چنان‌که باید و شاید آنها از حکومت مصدق دفاع نکردند.
روز ۲۸ مرداد، فعالیت آنها بیشتر شد و با چوب و چماق به مراکز احزاب طرفدار مصدق حمله کردند. فرمانداری نظامی تهران که در اختیار مصدق بود ممانعتی نکرد و از جانب سران کودتا به فرماندهان واحدهای نظامی مقیم تهران دستور داده بودند که اگر از کودتا حمایت نمی‌کنید، سکوت اختیار کنید.
رفته رفته نقاط حساس شهر از جمله رادیو را به‌تصرف درآورده و خانه مصدق محاصره شد. ساعت ۳/۵ بعد از ظهر ۲۸ مرداد، زاهدی رسما سقوط مصدق و انتصاب خود به نخست‌وزیری را اعلام کرد. ساعت ۷:۳۰ با دستگیری مصدق کودتا پیروز شد و وی به بازداشتگاه رفت و شاه با تلگراف زاهدی به کشور بازگشت.
اما عوامل اصلی این کودتا چه کسانی بودند؟
۱- کرمیت روزولت: او نوه تئودور روزولت، رئیس جمهور اسبق آمریکا بود. وی در زمانی رئیس سازمان سیا در منطقه غرب آسیا محسوب می‌شد و نقش اصلی را در برپایی کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ داشت. او رئیس‌جمهور وقت آمریکا را متقاعد کرد تا با کودتا نخست‌وزیر قانونی ایران را برکنار کند. وی اصالتاً یهودی‌الاصل و متولد آرژانتین بود. روزولت در سال ۲۰۰۰ و در سن ۸۶ سالگی درگذشت.
۲- نورمن شوارتسکف: وی متولد سال ۱۸۹۵ میلادی و ژنرال آمریکایی است. او از مأموران عالی‌رتبه در سازمان سیا آمریکا بود و یکی از طراحان اصلی عملیات کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ محسوب میشود.
وی ابتدا رئیس هیئت مستشاران آمریکایی ژاندارمری ایران در سالهای ۴۰ میلادی بود که بعدها به‌طور مخفیانه برای سازماندهی کودتای ۲۸ مرداد به ایران بازگشت.
وظیفه اصلی او نفوذ در جریان‌های کمونیست برای برهم زدن جامعه اسلامی ایران بود تا به این طریق بتواند مردم ایران را از نفوذ کمونیست‌ها بترساند.
۳-سید ضیاءالدین طباطبایی یزدی: نام وی همواره با کودتا علیه ایران آورده شده است. او نخست‌وزیر دولت کودتا در ۳ اسفند سال ۱۲۹۹ بود.
بعدها به فلسطین می‌رود و برای صهیونیست‌ها زمین خریداری می‌کند. بعد از جنگ جهانی دوم به ایران آمده و روزنامه رعد را منتشر می‌کند. در سالهای از او به‌عنوان گزینه مستقیم و صریح انگلیسی‌ها برای نخست‌وزیری یاد میشود.
او به‌شدت ضد مصدق و آیت‌الله کاشانی بود و با سفارت انگلیس ارتباط مستقیم داشت، به‌گونه‌ای که از او با نام ضیاءالدین انگلیسی نام می‌بردند. او در جراید خود نقش ارتباطی مطبوعاتی ضد مصدق را ایفا می‌کرد. وی در سال ۱۳۴۸ و در حسرت رسیدن به نخست‌وزیری ایران در تهران درگذشت.
۴-شعبان جعفری: وی معروف به شعبان بی‌مخ بود. عامل اصلی و میدانی کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ همین فرد است.
او که به خود لقب تاج‌بخش داده بود، در روز ۲۸ مرداد توسط عواملش از زندان آزاد شده و در عصر آن روز میدان‌داری کودتا را برعهده می‌گیرد و به مراکز رادیو و تلویزیون و خانه مصدق حمله می‌کنند و مردم حامی مصدق را با چوب و قمه مورد حمله قرار می‌دهد.
وی بعد از بازگشت شاه از رم به استقبالش می‌رود. وی در جریان انقلاب اسلامی از ایران به آمریکا گریخت و سال‌ها بعد در سالروز کودتای ۲۸ مرداد و سال ۱۳۸۵ درگذشت.
او از سفارت انگلیس مبلغ ۲۵ هزار دلار برای کودتا پول دریافت کرد و بعدها در آمریکا کبابی می‌زند. او تا آخرین لحظه زندگیش از شاه دفاع می‌کرد.
۵-شاپور جی ریپورتر: او فرزند کودتاست. پدرش اردشیر ریپورتر کودتای سوم اسفند سال ۱۲۹۹ را برنامه‌ریزی کرد و خودش نقش اصلی و اساسی در کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ را داشتو او مأمور اصلی سرویس جاسوسی و جهانی یهود(شبکه بدامن) و انگلیس در خارومیانه و ایران محسوب می‌شد.
طرح عملیات چکمه و مقدمه‌ای دوم کودتای ۲۸ مرداد توسط او برنامه‌ریزی شده است. گفته می‌شد که او به علت فرار مالیاتی در موناکو زندگی می‌کرده و به الزایمر دچار شد. برخی هم می‌گفتند که او همچنان ساکن لندن است. شاپور ریپورتر در سال ۲۰۰۵ میلادی (اسفند ۱۳۸۳ شمسی) در آرژانتین بر اثر سرطان درگذشت.
۶-نعمت‌الله نصیری: وی در زمان کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ سرهنگ بود و فرمانده گارد جاویدان شاه را برعهده داشت.
او مأمور انتقال حکم عزل مصدق به خانه‌اش بود. البته در ۲۵ تا ۲۸ مرداد وی در بازداشت نیروهای وفادار به ارتش مصدق بود که بعد از موفقیت کودتا در روز آخر آزاد میشود و بعد از بازگشت شاه به درجه سرلشکر ارتقا می‌یابد.
وی از نیروهای وفادار به شاه تا سال ۱۳۵۷ محسوب میشود. او بعدها از سال ۱۳۴۳ تا ۱۳۵۷ با درجه سپهبدی ریاست ساواک را برعهده داشت و سیاه‌ترین روزها و جنایت شاه توسط نیروهای او انجام شد.
در سال ۵۷ و زمان اصلاحات شاه توسط او دستگیر میشود و بعد از انقلاب اسلامی توسط دادگاه انقلاب به اعدام محکوم و در ۲۲ بهمن تیرباران میشود.
۷-عباس فرزانگان: وی یکی از سیاست‌مداران و نظامیان دوره پهلوی است. وی مدتی به عنوان وابسته نظامی ایران به ایالات متحده آمریکا مشغول به‌کار میشود و نقش زیادی در هماهنگی کودتای ۲۸ مرداد در آمریکا ایفا می‌کند.
فرزانگان با سرهنگ جورج کارول «سرپرست نظامی سیا در عملیات کودتا» ارتباط داشت و دیگر عوامل ارتشی وابسته به آمریکا را چون سرلشکر نادر باتمانقلیچ و سرهنگ حسن اخوی و سرهنگ ولی محمد زندکریمی را وارد صحنه کرد و ملاقات آنها را با سرهنگ کارول در سفارت سفارت ایالات متحده در تهران ترتیب داد.
پس از پیروزی کودتاکنندگان زاهدی به فرزانگان و کارول دستور داد پایان عملیات را اعلام کنند و فرزانگان مأمور انتصاب فرماندهان نظامی و دستگیری مخالفان شد. وی در سال ۱۳۸۲ در آمریکا درگذشت.
۸-فضل‌الله زاهدی: نخست‌وزیر کودتای ۲۸ مرداد همین فرد است. او روزی در جبهه آلمان‌نازی ضد انگلیسی‌ها می‌جنگد و به تعبیر آنها به فلسطین و عراق تبعید میشود. تبعیدی که بسیاری آن را صوری می‌دانند. او سناتور همدان در مجلس سناو نخست‌وزیر ایران پس از پیروزی کودتای ۲۸ مرداد در سالهای ۱۳۳۲ و ۱۳۳۳ بود.
وی همچنین در سرکوب قیام جنگل نیز حضور داشته است. او در زمان نخست‌وزیری مصدق به وی نزدیک شده و حتی مقام وزارت کشور را برعهده می‌گیرد؛ اما بعدی از مدتی شروع به توطئه می‌کند.
او در روز ۲۸ مرداد به رادیو رفته و برنامه‌هایش را تشریح می‌کند. با بازگشت شاه، زاهدی درجه سپهبدی گرفت. او روابط با دولت انگلیس که در زمان مصدق قطع شده بود را از سر گرفت و مذکرات نفت را از ۲۲ فروردین ۱۳۳۳ با سرپرستی وزیر اقتصاد و دارایی، علی امینی آغاز کرد که منجر به قرارداد کنسرسیوم یا قرارداد امینی – پیج شد. او با شاه به اختلاف می‌خورد و در ۱۶ فروردین ۱۳۳۴ استعفا داده به ژنو می‌رود.
۹-دونالد نیوتن ویلبر: او در اصطلاح کارشناس فرش در ایران بود؛ اما در امر واقعیت بیشتر نقش جاسوسی برای سازمان سیا را برعهده داشت.
شهرت او بیشتر به خاطر شرکت او در طراحی عملیات تی‌پی آژاکس است که به کودتای ۲۸ مرداد منجر شد. گفته میشود او نویسنده تاریخچه این عملیات است که ظاهراً از اسناد سری سازمان سیا بوده و در سال ۲۰۰۰ در روزنامه نیویورک تایمز منتشر شد.
۱۰-اسدالله رشیدیان: وی هم از فرزندان کودتا در ایران است. روزی پدرش با دسیسه انگلیس رضاخان را بر سرکار آورده و روزی دیگر نیز او به‌همراه انگلیس و آمریکا دولت قانونی ایران را ساقط کردند.
اسدالله رشیدیان پیش از انقلاب ۵۷ سرمایه خود را از کشور خارج کرد و خود نیز به انگلستان رفت و در اوایل دهه ۶۰ درگذشت.
در دومین نقشه سیا برای به انجام رساندن کودتای ١٣٣٢, ماموران سیا توانستند به کمک رشیدیان حکم عزل مصدق و حکم نخست وزیری سر لشکر زاهدی را از محمد رضا پهلوی بگیرند. او تاجر پولدار یهودی بود.
۱۱- اشرف پهلوی: او خواهر دوقلوی شاه بود. مصدق او و خانواده سلطنتی را به جرم دخالت در امور کشور از ایران اخراج کرد. نقش او در متقاعد کردن شاه برای امضای حکم عزل مصدق بسیار تأثیرگذار بود.
او بعدها یکی از ارکان حکومت پهلوی بود و نقش اساسی در ترانزیت مواد مخدر در کشور داشت. روایت‌های غیراخلاقی او شهره خاص و عام شد و بعد از انقلاب اسلامی از کشور خارج شد و به آمریکا رفت.
او در کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ مستقیم با سفارت انگلیس در ارتباط بود. او ۱۷ دی ۱۳۹۴ در سن ۹۶ سالگی در منطقه مونت‌کارلو موناکو مُرد.
۱۲-لوی هندرسون: وی در زمان مطرح شدن موضوع ملی شدن نفت توسط مصدق سفیر آمریکا در ایران بود. نام او در آمریکا «آقای خدمات خارجی» نام داشت.
به اعتقاد او اگر از سوی غرب و آمریکا به ایران کمک نشود ممکن است در ایران انقلاب کمونیستی رخ دهد. رویکرد هندرسون مبتنی بود بر حمایت از شاه در برابر مصدق و همچنین حمایت از منافع انگلستان که سبب می‌شد.
هندرسون در سقوط دولت ملی ایران نقشی تعیین کننده داشت. مقامات آمریکایی نیز بر این موضوع تاکید کرده و از او به‌عنوان کلید اصلی کودتای ۲۸ مرداد نام برده‌اند. به دلیل این نقش بود که به گفته غلامرضا نجاتی از سوی حکومت پهلوی مبلغ یک میلیون دلار به او پاداش داده شد.
نقش BBC فارسی در کودتا ۲۸ مرداد
ماجرای کودتای ۲۸ مرداد فقط جنبه سیاسی نداشت، بلکه در بعد رسانه ای هم عواملی همچون بی بی سی فارسی (بخش رادیو) آن هم نقش آفرین بودند.
جمله معروف «اکنون دقیقا نیمه شب است» رمزی بود که مجری بخش رادیو بی بی سی در نیمه شب ۲۲ مرداد ماه [نقل از خسرو معتضد کارشناس تاریخ] به زبان آورد و در داخل به حامیان سلطنت پهلوی امید داد که کودتا علیه مصدق با حمایت انگلیس به پیش خواهد رفت.
شب قبل از کودتا هم بی بی سی یکبار دیگر به محمدرضا پهلوی و اطرافیانش خبر خوش حمایت انگلیس را داد، این بار در برنامه ای با محتوای شعر و ادب، این بیت از فردوسی قرائت شد:
چو فردا برآید بلند آفتاب من و گرز و میدان و افراسیاب
این بیت یکبار دیگر هم در شب سوم شهریور سال ۱۳۲۰ هنگام ورود ارتش های اشغالگر متفقین خوانده بود و برای پهلوی ها رمز آشنایی بود.
آمریکا، انگلیس و رسانه اصلی آن (بی بی سی) از کودتای ۲۸ مرداد سال ۳۲ به نفع محمدرضا پهلوی حمایت کردند و امروز این را در موضع گیری مقام های رسمی این کشورها هم می توان دید.
طی همین چند سال اخیر مادلین آلبرایت، وزیر خارجه وقت آمریکا به صراحت گفت: دولت آیزنهاور به دلایل استراتژیک، اقدامات خود را درست می‌دانست، اما کودتا برای توسعه سیاسی در ایران به روشنی یک پسگرد بود. اکنون به آسانی میتوان دریافت که چرا بسیاری از ایرانیان از این مداخله امریکا در امور داخلی‌شان همچنان ناخشنودند.
مارک گازیوروسکی، نویسنده کتاب «کودتای ۱۳۳۲ علیه دکتر مصدق» هم در مورد نقش انگلیس و به ویژه چگونگی انتقال پیام «حمایت» این کشور از دربار پهلوی می نویسد: اسدالله رشیدیان (جاسوس رسمی انگلیس که در هنگام انجام کودتا همراه برادرانش به خدمت سفارت آمریکا گرفته شد) در روزهای ۳۰ و ۳۱ ژوییه (۸ و ۹ مرداد) با شاه ملاقات کرد. وی برای اثبات این امر که از جانب انگلستان سخن می گوید ترتیبی داد که یکی از عبارت های انتخاب شده شاه از رادیو بی بی سی پخش شود.
حتی در شبکه چهار رادیو بی بی سی هم در سال ۲۰۰۵ (۲۲ آگوست) برنامه ای با عنوان یک «کودتای خیلی بریتانیایی» پخش شد که که مایک تامپسون، مجری این برنامه به صراحت از حمایت بی بی سی فارسی در کودتای ۲۸ مرداد سال ۳۲ صحبت کرد.
جمع بندی
با نگاهی به تاریخ و درس گرفتن از آن میشود به راحتی متوجه این مشئله شد که دولت های خارجی به خصوص آمریکا و انگلیس همواره در پی دخالت در امور داخلی کشورمان هستند و برای به دست آوردن منافع خود به هر کاری دست میزنند. در سالهای حکومت پهلوی آنها استفاده های فراوانی از منابع کشور کردند و برای سرکوب مردم معترض به حکومت پهلوی از هیچ کاری دریغ نکردند اما با انقلاب سال ۵۷ آنها دیگر جایی در کشور نداشتند.
با نیم نگاهی به این حوادث تاریخی میتوان متوجه شد که نباید اجازه داد که این دولت ها در امور داخلی کشور دخالتی کنند زیرا تاریخ ثابت کرده است که اینها تنها به فکر سرکوب مردم و دولت ایران هستند و قابل اعتماد نیستند.
