به گزارش سایت خبری پُرسون، رامین امینی زارع دانش آموخته دانشگاه تهران در یادداشتی به تأثیر پنهان و مخرب آلودگی هوا بر گیاهان و محصولات کشاورزی پرداخته است. او توضیح می‌دهد که چگونه ذرات معلق و آلاینده‌هایی مانند ازن، با مسدود کردن روزنه‌ها و ایجاد تنش اکسیداتیو، روند فتوسنتز را مختل کرده و سبب کاهش عملکرد، افت کیفیت محصولات و تهدید امنیت غذایی می‌شوند. همچنین بر ضرورت تحقیقات، توسعه ارقام مقاوم و اتخاذ سیاست‌های جدی برای کاهش آلاینده‌ها تأکید می‌کند.
رامین امینی زارع نوشت:
هوا که نفس‌هایش به دود آلوده می‌شود، تنها ریه‌های انسان‌ها نیست که می‌سوزد. در سکوت مزارع و باغ ها، نبردی خاموش و مرموز در جریان است؛ نبردی که در آن، گیاهان، این ستون‌های بی‌آزار حیات، در برابر هجوم نامرئی آلاینده‌های هوا به مقاومتی نابرابر دست می‌زنند. اینجا دیگر خبری از دود غلیظ کارخانه‌ها یا بوق خودروها نیست. این جنگ در سطح سلولی و در دل سبزینه‌ی برگ‌ها رخ می‌دهد، جایی که آلاینده‌ها فرآیند اساسی فتوسنتز را هدف قرار می‌دهند.
اما این تهاجم چگونه است؟ ذرات معلق ریز (PM2.5) و درشت‌تر (PM10) مانند لایه‌ای نازک بر سطح برگ‌ها می‌نشینند. این لایه، نخستین ضربه را وارد می‌کند: مسدود کردن روزنه‌ها (Stomata). روزنه‌ها، منافذ ریزی هستند که تبادل گازی گیاه با محیط را بر عهده دارند. با بسته شدن این منافذ، گیاه نه تنها در جذب دی‌اکسیدکربن برای تغذیه محدود می‌شود، بلکه حتی در دفع بخار آب نیز با مشکل مواجه می‌گردد. نتیجه چیست؟ کاهش شدید کارایی گیاه و اختلال در زنجیره‌ی تولید.
با این حال، ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود. برخی آلاینده‌ها مانند ازن (O3) به‌راحتی از روزنه‌ها عبور کرده و مستقیماً به بافت‌های داخلی برگ نفوذ می‌کنند. این مولکول‌های مهاجم، با حمله به غشاها و کلروپلاست سلول‌ها، باعث بروز پدیده‌ی مخربی به نام تنش اکسیداتیو (Oxidative Stress) می‌شوند. در این حالت، مولکول‌های ناپایداری به نام رادیکال‌های آزاد، ساختارهای حیاتی سلول را تخریب کرده و در نهایت منجر به زردی، نکروز (بافتمردگی) و پیری زودرس برگ می‌گردند.
تأثیر این نبرد نامرئی بر تولیدات کشاورزی، کاملاً ملموس و محسوس است. برخی مطالعات میدانی نشان داده‌اند که غلظت‌های بالای آلاینده‌ها می‌تواند تا ۲۰ درصد از عملکرد محصولات استراتژیک مانند گندم، برنج و ذرت بکاهد. همچنین، کیفیت محصول نیز به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد؛ میوه‌ها ریزتر، پوست آن‌ها کدرتر و میزان مواد مغذی درون آن‌ها کاهش می‌یابد.
اما آیا راه چاره‌ای وجود دارد؟ یکی از راهبردهای امیدوارکننده، توسعه و کشت ارقام مقاوم است.شماری از دانشمندان در پی شناسایی و پرورش واریته‌هایی از محصولات کشاورزی هستند که یا روزنه‌های کمتری داشته باشند یا از سیستم‌های آنزیمی قوی‌تری برای مقابله با استرس اکسیداتیو برخوردار باشند. این رویکرد، که در حیطه گیاه پالایی (Phytoremediation) نیز مورد مطالعه قرار می‌گیرد، از گیاهان برای پالایش محیط استفاده می‌کند.
در پایان باید پذیرفت که آلودگی هوا تنها یک معضل شهری نیست. این پدیده ممکن است تهدیدی برای امنیت غذایی و معیشت میلیون‌ها کشاورز درجهان به شمار رود. بدون اتخاذ رهیافت و راهکارهای جدی برای کاهش انتشار آلاینده‌ها و تطبیق کشاورزی با این شرایط جدید، پیروز در این "نبرد خاموش" نه گیاه خواهد بود و نه انسان، بلکه این آلاینده‌ها هستند که پیروز میدان خواهند بود. از نظر ملی هم با تامین وهدایت اعتبارات پژوهشی لازم می توان دستکم مشکل راخوبتر شناخت تا به رفع آن پرداخت.
منبع: پُرسون
