به گزارش سایت خبری پرسون، رسول جعفریان در یادداشتی نوشت: مقایسه زمانها و دوره های تاریخی کار دشواری است. این که کسی بگوید، قدیم بهتر از الان بود. یا به عکس، شخصی تصور کند به خاطر تغییراتی که در زندگی اجتماعی و مدنی ما روی داده، اوضاع فعلی ما بهتر گذشته است، به راحتی قابل ارزیابی نیست.
باید سوال کرد در این مقایسه شاخص ها چیست؟ شاخص های بهتر شدن، آزادی، رفاه، شغل، جایگاه اجتماعی و...
امروز شرح حال مختصری از فخر رازی را در طبقات الشافعیه سبکی (م ۷۷۱) مرور می کردم. فکر کردم ببینم از نظر شاخص آزادی فکری چه بر او رفته است و آیا می شود آن را با امروزه ما مقایسه کرد. عظمت و بزرگی فخر رازی را می دانیم. آثار گرانبهایی که دارد، نقادی های که بر آراء دیگران دارد. تألیفات بزرگ و مهمی که داشته است. نقشی که در تغییر مسیر دانش های دینی داشت و ... در واقع، در شمار انگشت شماران متفکران دینی در قرن ششم و تا سال وفاتش در ۶۰۶ هجری است.
مردمان آن روزگار با او چه برخوردی داشته اند؟
سُبکی می نویسد: زمانی که تبحری در علوم بدست آورد، به خوارزم رفت، در آنجا مناظراتی با معتزله داشت که سبب بیرون آمدن [اخراج] او از آن شهر شد. آنگاه به ماوراءالنهر رفت، در آنجا نیز همان مسائلی که در خوارزم پیش آمد، برایش پیشآمد کرد. از آنجا هم درآمد و به ری رفت. مدتی با سلطان شهاب الدین غوری بود و بعد به دربار سلطان محمد خوارزمشاه پیوست و نزد او بالاترین موقعیت را یافت و در خراسان مستقر شد... مدتی در هرات بود و از افکار کرامیان انتقاد می کرد. آنان با او درافتادند و گفته شده، او را مسموم کردند و او از آن سم بمرد. (سبکی، ۸/ ۸۶( زمان خوارزمشاه، سلطان نزد او می آمد.
سبکی می افزاید: شمس الدین ذهبی، نام او را در کتاب «المیزان» در زمره «ضعفاء» آورده است، و من در حاشیه آن کتاب نوشتم که جای او در اینجا نیست. (سبکی، ۸/ ۸۸) حشوی مذهبان (عوام از اهل حدیث) نامه ای پر از فحش و حرفهای بد نوشتند و روی منبر او گذاشتند. آمد و خواند. نسبت های بد به فرزندش و همسر و غلامانش داده بودند. او آنها را خواند و گفت اگر چنین است برای آنان طلب توبه می کنم! البته فرزند و همسر و غلامم نگفته اند «خداوند جسم است» [صبحت ها طولانی بود]. (سبکی: ۸ / ۹۰ ـ ۹۱( ئاین زندگی یک عالم درجه اول دنیای اسلام [سنی] است که با این جایگاه و موقعیت، این چنین گرفتار کینه توزی عوام می شده است. زمانی هم که با اسماعیلیان درافتاد، دشنه ای در کنار رختخواب او گذاشتند.
حالا می توانیم مقایسه کنیم که اوضاع دنیا بهتر شده است یا خیر. این گزارش در ضمن در باره ستایش هایی که ما از وجود آزادی فکر در تمدن اسلامی می کنیم، سودمند است.